■ ویژه نامه- مشروطیت
- از شاه شهید تا شاه سیاه!- چرا و چگونه مشروطه به روز سیاه نشست؟/ علی حامد ایمان
- یادگار محبس- خاطرات منتشر نشده میرزا غفارخان سیاهپوش زنوزی/ شهریار عسگریان
- شالوده‌‌هایِ ‌تحوّل و زمینه‌های تاریخی مشروطیت آذربایجان/ دکتر شهرام پناهی‌خیاوی
- ‌حاج اسماعیل امیرخیزی و انقلاب مشروطیت ایران/ جواد ابوالحسنی
- نامه ای منتشر نشده به ستارخان (سردار ملی)/ فرشاد فائزی
- بیست سند نویافته از دوران مشروطه/ رضا بالابیک نژاد

■ پرونده- به مناسبت 150 سالگی حاج محمدآقا نخجوانی
- حاج محمّد نخجوانی، بزرگمرد عرصه فرهنگ آذربایجان/ رضا همراز
- سفرنامه منتشر نشده حاج محمد نخجوانی/ اصغر علمی
- سوگنامه ها و اشعاری دایر بر وفات مرحوم حاج محمّد آقا نخجوانی/ م- ترابی
- حاج محمد نخجوانی/ دکتر رضا طهوری
- چند سند نویافته از حاج محمد نخجوانی/ رضا بالابیک نژاد
- فهرست مطالبِ كليّات امير عليشير نوائی و كليّات صادقی بيگ افشار، از حاج محمّد نخجوانی/ منصوره وثيق
- نامه هایی از حاج محمد آقا نخجوانی به علامه جعفر سلطان القرائی/ محمدامین سلطان القرائی
- چهار مکتوب از علامه محمد قزوینی به حاج محمد آقا نخجوانی/ اصغر علمی
- اسنادی از حاج محمد نخجوانی در آرشیو ایران/ دکتر توحید ملک زاده دیلمقانی
- چند نامه منتشر نشده از حاج محمد آقا نخجوانی به حاج جواد آقا برق لامع/ به اهتمام: قاسم ترکان
■ مقالاتی چند به قلم: حاج محمد نخجوانی
- تصحیح چند بیت ادیب الممالک
- سابقه کلوب در تمدن اسلامی و تعدد منارجنبان
- میرزا محمدعلی خان تربیت
- وفات صائب
- مقدمه کتاب خمسه المتحّرین اثر امیر علیشیرنوائی
- منازعه صائب تبریزی با کلیم همدانی
- اسلام در هلند
- آثار نسوان- حیران دنبلی
- جنوبی آذربایجان نماینده لری سووه ت آذربایجانی حقنده
- معاذی تبریزی، يك شاعر گمنام تبریز
- حاج محمد نخجوانی- تبریز- نصاب الصبیان

■ نگارگری تاریخ
- دستاوردهای ماندگار خاندان اصیل و نیکوکار «کلکته چی»- ناشناخته های دارالسلطنه تبریز/ دکتر رضا طهوری
■ اندیشه
- جان آستین- اندیشمندان کلیدی در فلسفه زبان/ نویسنده: گای لانگوورث- مترجم: دکتر داود کوهی
■ دیدگاه
- مهدی قلی خان هدایت، هدایت گر بدبختی در آذربایجان/ علی بابازاده اورموی
■ تاریخ شفاهی
- اسماعیل شایا، مدیر دبیرستان فردوسی/ گفتگوی حسن علیزاد پروین با شخصیت های فرهیخته آذربایجان
■ ویژه نامه شعر مدرن
- 9 مدرن شاعیریمیز/ رضا همراز
- پنج شعر از صمد وورغون/ ترجمه: امیرعلی آذر طلعت
- ترجمه چند شعر از واقف صمد اوغلو/ ترجمه: رضا رضی پور
- هفت شعر از نبی خزری/ ترجمه: امیرعلی آذرطلعت
- درباره‌ی رامیز روشن/ صالح سجادی
- ترجمه چهار شعر از شاهمار اکبر زاده/ محمد قضایی- مهدی ملکی
■ شعر جهان
- گفتگویی درباره فاضل حوسنو داغلارجا با ارتان میصیرلی/ گفتگوکننده: نورای سالمان- ترجمه: مجتبی نهانی
- شعری از راحمی اِمِچ/ ترجمه: مجتبی نهانی
■ شعر معاصر آذربایجان
- سخن دبیر بخش/ دکتر محمّد بهرامی اصل
- اشعاری از: کریم مشروطه چی(سونمز)، محمّد محمّد لو (انجمن)، اصغر علیپور اصل(فروغ)، حجت اورنگی (شاواللی)، فرامرز عزیززاده (ساجید)، پونه اصغرپور، میثم بشیری، ملاحت نادری، اکبر میزانی(سهند)، عباس قدرت پور(عمواوغلو)، لیلی یراقی، جمشید منوّری، بهنام فخری، معصومه باقری (ائل قیزی)، بلال کمالی(ائلمان)، رضا رضی پور، قدرت جدیری، حسن‌اسدی(شبدیز)، جواد برزگرزاده (سئون)، احمد خسروشاهی.
■ اسناد
- پرده برداری از نسخه خطّی کلیّات شمس الدّین محمّد حافظ شیرازی از کتابخانه سلطان القرّائی/ محمّدامین سلطان القرّائی
■ ادبیات کلاسیک
- پیره محمدخان استاجلو- ادیب قزلباش عصر صفوی و مکتوبات ترکی وی/ دکتر علی ابوالقاسمی
- آزافلی میکائیل یوز یاشیندا- عاشیق صنعتی حاقیندا..../ کوچورن: وحید ارضی
- جمیلی تبریزی- وطنینه مفتون اولان شاعیر/ دوقتور فیروز رفاهی علمداری
■ تاریخ
- خانات تالش در آذربایجان/ دکتر حسین فیض الهی وحید
- منتخبی از زنان فرهیخته کشورمان در ادوار مختلف/ ناصر شفیعی
■ روایت- دکتر سیروس برادران شکوهی
- بزرگداشت علم و اخلاق و معرفت/ مجتبی نخجوانی
- رویتگری دکتر شکوهی/ مهدی دادی‌زاده
■ کتاب نامه
- آنچه بر سر دیوان ترکی استاد شهریار آمده است!
■ کتابگردی
■ نکته ها

ریشه‌شناسی؛ تَنگْری tängri

بنای این یادداشت بر اختصار، و بر اساس حافظه است؛

واژۀ تنگری tängri به معنی خداست و با برخی تحولات آوایی در اکثر زبانهای معاصر ترکی کاربرد دارد چنانکه در ترکی آذربایجانی معیار به صورت تانری tanrı و در تداول عام به صورت تاری tarı به کار می‌رود. همچنین از اصطلاح جالب توجه تاری کیشی tarı kişi هم نباید غافل شد.

لکن این واژه در ادوار کهنتر علاوه بر خدا معنای «آسمان» هم داشته چنانکه در سنگ‌نوشته‌های اورخون در هر دو معنی به کار رفته است؛ «تنگری تگ تنگریده بولمیش» در ابتدای کتیبۀ بیلگه قاغان ...

محققان از این دو معنی، اوّلی یعنی آسمان را اصل قرار داده اند و بنابر همین باور به ریشۀ واژه پرداخته و معتقدند این واژه از ریشۀ °تنگیر- tängir است در معنی چرخیدن و این ریشه خود صورتی است از ریشۀ ° تگیر- tägir ؛ همان ریشه‌ای که از آن کلماتی چون تگیرمان tägirmän در معنی آسیاب هم ساخته شده و این تسمیه از آن روست که آسیاب اصلا یعنی آنچه می‌گردد و‌ می‌چرخد. یعنی یک نون زائد یا میان‌هِشت به ریشه اضافه شده و واژه تنگری از آن ساخته شده‌ است.
لذا به نظر این محققان واژۀ تنگری اصلا یعنی آسمان و از نظر اشتقاقی یعنی چیزی که میگردد، و بعدها معنای خدا یافته است.

بر این نظر چند اشکال وارد است؛ نخست اینکه به ظن قوی تلفظ کهنتر این واژه با «ا a» و به صورت تانگری بوده که بعدها به دلیل اینکه خوشۀ نگ ng تلفظ کلمه را سخت می‌کرده مصوت بلند ا a کوتاه و به فتحه یعنی ä تبدیل شده و واژه به تنگری تحول آوایی پیدا کرده است. همانطور که این سختی تلفظ باعث شده در زبان فارسی به صامت گ g یک فتحه اضافه شود و واژه به صورت تنگَری tängäri درآید؛ از جمله در شعر خاقانی؛ «یلواج‌شناسِ تنگَری‌جوی»

بلند بودن مصوت کلمه در اصل از صورت tangara در ترکی یاقوتی هم تایید میشود. این تلفظ صورتی کهن است و این نکته ای است که پروفسور semih tezcan هم در نقدی که دربارۀ نشر ترجمه ترکی مرزبان‌نامه خطاب به پروفسور zeynep korkmaz نوشته بود به آن اشارت کرده است.

خلاصه اینکه نمیتوان صورت بلند و محتملا کهنتر tangrı را از ریشۀ اصلا کوتاه -tängir دانست.

از سوی دیگر اگر n را در ریشۀ مورد نظر یک حرف زائد یا میان‌هِشت بدانیم میتوان پرسید که چرا در دیگر واژه‌های ساخته شده از این ریشه شاهد چنین میان‌هشتی نیستیم؟ یکی اش همان واژۀ تگیرمان tägirmän در معنی آسیاب. چرا برای این واژه شاهد صورت‌هایی چون tängirmän نیستیم؟

لذا نظر محققان و تورکولوگهای بزرگ از جمله حضرت استادی پروفسور talat tekin ناظر بر ربط واژۀ تنگری به ریشۀ مورد نظر را به کناری باید نهاد.

حال جالب اینکه مولف اثر نه چندان عالمانه‌ای همچون فرهنگ اتیمولوژیک دیل دنیز، این واژه یعنی تنگری را به اشاره با واژۀ تانگ tang در معنی سَحَر و سپیده مرتبط دانسته. به باور من این نظر، توجیه‌پذیر و از هر جهت شایان توجه است. البته نظر این مولف را هم باید اصلاح کرد که گفته تانگ از تنگری گرفته شده، درستش عکس این است و در واقع میتوان گفت تنگری از تانگ در معنی سحر و سپیده گرفته شده است.

امیدوارم در فرصتی دیگر صورت مفصل تر این یادداشت و نظراتم دربارۀ چرایی شایان توجه بودن نظر اخیر را همراه با ارجاعات تقدیم علاقمندان کنم.
? @turkdiledebiyat

✅ و امّا این غزل

چوخ تئز چیخیب سهنده، گتیرّم چَن ایسته‌سم
داغدان قازیب قیلینج ائدرم، آهن ایسته‌سم

من ایسته‌سم بیر ایش گؤرَرَم آی قارا گئیه
اَمر ائیلرم گونَش چیخا مغربدن ایسته‌سم

امکانی واردی منده؛ نثار ائیله‌یم سنه
اولدوزلارین تمامینی ایستَرسن ایسته‌سم

گؤی‌لرده من فرشته‌یه «سئوگی» و قافده
سیمُرغه ده آپارّام الیمده دن ایسته‌سم

یوخ منده قورخو، گؤی فلکی ائیلرم اسیر
چوخ لاف وورسا ائیلسه ده دن‌دن ایسته‌سم

یوخ منده قورخو، چرخ ایله عزم ائیله‌سم جدال
حتی گؤیون بئلین یئره وورّام من ایسته‌سم

قورخوم بودور کی «یوخ» دئیه‌سن، جرئت ائیله‌ییب
«اول قلبیمین شریکی» دئییب، سندن ایسته‌سم

ا.‌ علی برقی
منبع؛ فصلنامۀ نامۀ صدیق: شماره ۲۲

? @turkdiledebiyat
? @turkcecilik

بررسی احوال و حیات شاعر و ادیب قزلباش عصر صفوی یوسف بیگ چاوشلو و مرثیه سرایی ترکی در عصر صفویه

علی ابوالقاسمی

مجله بایرام- ش 91- زمستان 1402

https://t.me/Bayramzn

✅ «زینۀ» فارسی و «اوزنگو/üzängü» ترکی

«زینه» واژه‌ای‌ است فارسی به معنی پلّه، پلّکان، نردبان. در جلد سوم فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی از حسن‌دوست ذیل همین مدخل دربارۀ ریشۀ این واژه این نظر ارائه شده که اصل فرضی این واژه در ایرانی باستان به صورت uz-ayanaka بوده و بعدها به «زینه» تحول پیدا کرده است. uz پیشوند است و باقی هم از ریشۀ -ay به معنی رفتن و حرکت کردن. خلاصه اینکه معنای uz-ayanaka فرضی اصلا چیزی بوده در حدود وسیلۀ حرکت کردن و بالا رفتن و ....

در ترکی کهن و زبانهای ترکی معاصر هم واژه‌ای داریم به شکل «اوزنگو» üzängü (با مختصر تفاوتهای آوایی) با معانی رکاب و پلکان و نردبان، چنانکه zängü به معنی «نردبان» هم که در فرهنگ سنگلاخ آمده همین واژه است. شباهت آوایی این واژۀ ترکی با صورت فرضی آن واژۀ ایرانی یعنی uz-ayanaka جالب توجه است خصوصا که دو واژه از نظر معنایی هم مترادف اند. یکبار تلفظ کنید دو واژه را؛
uz-ayanaka
üzängü

دربارۀ این ریشۀ فرضی ایرانی یعنی uz-ayanaka عرض کنم که شمّ زبانی‌ام به من می‌گوید نباید به آن اعتنا کرد و باید به دنبال ریشه‌ای موجّه‌تر بود، و این از تخصص من خارج است و بر عهدۀ متخصصان زبانهای باستانی است.
موضوع ریشۀ واژۀ ترکی üzängü هم مسئلۀ بغرنجی است و نظرات متعددی دربارۀ آن طرح شده که خلاصۀ نظرات را در فرهنگ اتیمولوژیک حسن ارن و تونجر گولنسوی میتوان دید که البته بسیاری از این نظرات حتی شایان صرف وقت برای خواندن هم نیست.
اگر روزی برای این دو واژۀ ترکی و فارسی ریشۀ معقولی پیشنهاد شود، آن روز میتوان دربارۀ شباهت آوایی این دو واژه بیشتر گفت. عجالتاً بر چنین شباهت آوایی‌ای نه خانه باید بنا کرد و نه بالکل مصالح را معطل باید گذاشت.
به سرانجام رساندن این بحث معطل فراغت و حوصله ای است که امیدوارم روزی دست دهد.‌ در هر حال طرح بحث را مفید دیدم که؛ ما لایدرک کلّه لایترک کلّه.

? @turkdiledebiyat

#منتشر_شد
#معرفی_مقاله

عنوان: تصحیحاتی در متن دیوان لغات التّرک

نویسنده؛ علی برقی

منبع؛ فصلنامه آنا وارلیق، شماره ۲۸: تابستان ۱۴۰۲: ص ۱۵ _ ۲۷.

? @turkdiledebiyat

#مقاله

گویش اوغوزی بر مبنای دیوان لغات الترک، بخش اول

لطفعلی برقی

مجله تخصصی تاریخ آذربایجان و ترک
سال اول، شماره دوم، زمستان ۱۴۰۲

? @turkdiledebiyat

#منتشر_شد
#معرفی_مقاله

عنوان؛ «قیل‌باراق» در اوغوزنامه، «سگسار» در شاهنامه
(مقدمه‌ای بر خاستگاه ترکی افسانه‌های رستم)

نویسنده؛ لطفعلی برقی

فصلنامه بایرام، شماره ۹، مسلسل ۹۱؛ صص ۱۰ _ ۲۱

? @turkdiledebiyat

? رمضانیه‌ی مشهور حکیم فضولی

رمضان اولدو، چکیب شاهد مئی پرده‌یه رو
مئی اوچون چنگ توتوب تعزیه، آچدی گیسو

بیلدی مطرب کی نه‌دیر حال، گؤتوردو قوپوزو
بزمدن چکدی آیاغینی صراحی و سبو

بزم قانونو پوزولدو، نه اوچون چنگ ایله دف
ییغیلیب ائتمیه‌لر حاکم ائشیگینده غلو؟

فتحه مئیخانه اوچون اوخویالیم فاتحه‌لر
اولا کیم اوزوموزه آچیلا بیر باغلی قاپو

آفتاب قدح ائتمز رمضان آیی طلوع،
نه بلادیر بیزه یارب! نه قارا گوندور بو!

انتظار مئی گولرنگ ایله بایرام آیینا
باخا باخا ائنه‌جکدیر گؤزوموزه قارا سو

رمضان اولدو، بودور وهمی فضولی‌نین کیم
نئچه گون ایچمیه مئی، زُهد ایله ناگه توتا خو.

? @turkdiledebiyat

■ نحوه پیش خرید نسخه کاغذی مجله
تا چند روز دیگر، شماره 31 مجله غروب در 308 صفحه و با قیمت 320 هزار تومان عرضه خواهد شد. برای پیش خرید نسخه کاغذی مجله (به همراه ارسال پستی) مبلغ 350 هزار تومان به شماره کارت 5859831065829292 (بانک تجارت/ علی حامد ایمان) واریز کرده و تصویر فیش واریزی را برای ما ارسال نمایید.
■ راه های ارتباطی با مجله
- واتساب/ تلگرام: 09147760366
- آدرس ما در صفحات مجازی: goroobonline
- ایمیل: [email protected]