📌 سالانه/ماهانه

چنانکه می‌دانیم در زبان فارسی کلماتی را که در جمع «ان» می‌گیرند با افزودن «ها» یِ غیرملفوظ می‌توان تبدیل به صفت یا قید کرد مانند :
روز روزان روزانه
شب شبان شبانه
کلمات سالانه و ماهانه هم بر همین قیاس ساخته شده‌اند، درحالی که جمع آنها به صورت سالان و ماهان به کار نمی‌رود . از آنجایی که واژه‌های «ماهانه» و «سالانه» در گفتار و نوشتار مستعمل است و برخی از استادان هم به کار برده‌اند، نمی‌توان آنها را غلط دانست.

#درست_نویسی

✍️انجمن علمی ویراستاری ایران

@anjomanvirastari📝

🍁 به بهانهٔ روز جهانیِ زبان مادری

✍🏻 امیر هاشمی‌مقدم

اخیراً صادق زیباکلام در یکی سخنرانی‌هایش دو بار کلمه «کُرد» را به‌صورت «کورد» تلفظ کرد. این رفتارهای ایشان شوربختانه مسبوق به سابقه است. و رفتار اخیر یک گام تحریفی دیگر بود. تاکنون برخی‌ها به اشتباه و نادرست، به‎جای املای درست واژۀ «کُرد»، «کورد» می‌نوشتند، در حالی‌که همان «کُرد» تلفظ می‌کردند. این بار اما آقای زیباکلام تلفظ این واژه را هم به شکل «کورد» بیان کرد. این یک تحریف تعمدی آشکار است.

هیچ‎کس هنگام صحبت‎کردن در زبان فارسی مطلقاً این واژه را به شکل «کورد» تلفظ نمی‌کند، همان‎گونه که در فارسی قوم «تُرک» را به شکل «تورک» تلفظ نمی‌کنیم. اما شوربختانه در سال‌های اخیر یک جریان مشخص در حال ترویج این شیوۀ نگارشیِ نادرست است. ترک‌ها و کردها پیشینه‌ای دیرینه در این سرزمین دارند و تا چند سال پیش در همۀ منابع فارسی، عربی و ترکی آنان را به شکل درست «ترک» و «کرد» می‌نوشتند. اما جریان تجزیه‌طلب فرهنگی (به‌عنوان پیش‌زمینۀ تجزیه‌طلبیِ سیاسی و سرزمینی) در راستای جداکردن دیگر بخش‌های هویت اقوام ایران‌زمین از یکدیگر، اقدام به ساختِ واژه‌های هویتیِ اصلی یا شیوۀ متمایز نگارش کرده است. کافی است بدانیم واژۀ «کرد» همیشه در منابع تاریخیِ فارسی و عربی به همین شکل درستِ «کرد» نوشته می‌شد. حتی نخستین کتابی که دربارۀ تاریخ کردها نوشته شد توسط شرف‌الدین بدلیسی، حاکم کرد دیاربکر، در دورۀ صفوی / عثمانی بود که «شرف‎نامه: تاریخ مفصل کردستان» نام داشت و در آن صدها بار واژۀ «کرد» به همین شکل نوشته شد. پس از آن نیز دیگر منابعی که به‌طور اختصاصی به تاریخ و فرهنگ کردها می‌پرداختند این واژه را به همین شکل به نگارش درآورده‌اند.

از سوی دیگر، نخستین کتابی که دربارۀ زبان ترکی نوشته شد نیز حدود هزار سال پیش توسط محمود کاشغری به ‌نام «دیوان لغات‎الترک» نام گرفت و پس از آن نیز همۀ کتاب‌هایی که به دست ترکان و غیرترک‌ها دربارۀ زبان و فرهنگ ترکان نوشته می‌شد همین املای «تُرک» را به‎کار می‌بُرد. اما همان جریان تجزیه‌طلب فرهنگی، که عموماً ریشه و وابستگی به بیرون از مرزها دارد، چند سالی است تلاش می‌کند املای نادرست «تورک» را به‎جای املای همیشگی و درست «تُرک» جا بیندازد. همین جریان در حال رواج‎دادن شکل نادرست و جعلیِ «آزربایجان» به جای نام کهن «آذربایجان» است.

اسف‌بار اینکه، همان جریان‌های تجزیه‌طلب فرهنگی اندک اندک در حال تحریف نام این دو کتاب و دیگر کتاب‌های مرجع دربارۀ تاریخ و فرهنگ ترک‌ها و کردها بود تا آنها را به رسم‌الخط جعلیِ جدید بنویسند؛ آنچنانکه اخیراً برخی افراد نام کتاب شرف‎نامه را این‎گونه تحریف کرده‌اند: «تاریخ مفصل کوردستان»!

شوربختانه در هر دو زمینه، بسیاری افراد که آگاهی کافی ندارند نیز فریب این گروه را خورده و با نگارش نادرست این واژه‌ها به شکل «تورک» و «کورد» به اهداف تجزیه‌طلبان فرهنگی یاری می‌رسانند. چه در منابع فارسی، چه در منابع عربی، چه در منابع ترکی و چه در منابع کردی همیشه صورت غالب نگارش این واژه‌‌ها به شکل «کرد» و «ترک» بوده، که با رجوع به منابع قدیمی در کتابخانه‌های عمومی یا کتابخانه‌های اینترنتی می‌توان به صحت این ادعا اطمینان یافت.

باید نسبت به این تغییرات گام‎به‎گام، که ظاهراً کم‌اهمیت و نامحسوس است، حساس بود. اسناد و مدارک تاریخی دربارۀ پیشینۀ زبان‌ها و انسجام گروه‌های قومی و زبانی در ایران آنچنان محکم هست که نتوان به یکباره زیر همه چیز زد. بنابراین ناچارند آرام آرام و نامحسوس گام بردارند.

همین وضعیت را دربارۀ روز جهانیِ زبان مادری نیز شاهدیم. زبان مادری طبیعتاً برای هر کسی (از جمله، نگارندۀ این سطور که زبان مادری‌اش بختیاری است) اهمیت دارد و در راه حفظ آن باید کوشید. اما اینکه برخی جریان‌ها روز جهانیِ زبان مادری را محملی کرده‌اند برای حمله به زبان و ادبیات فارسی (به‌عنوان رکن اصلیِ ارتباط و انسجام ملی) و تلاش برای داعیۀ نادرست و ضد ملی «آموزش به زبان‌های محلی»، مایۀ نگرانی است. اکنون در بسیاری از مناطق، کتاب‌های درسی توسط معلمان بومی به زبان محلی آموزش داده می‌شود و همین باعث می‌گردد بسیاری از این دانش‌آموزان، هنگام پذیرفته‎شدن در دانشگاه‌های سراسر، در برقراری ارتباط با دانشجویان دیگر مناطق دچار مشکل شوند. اما جریان تجزیه‌طلب فرهنگی حتی به این وضع هم راضی نیست و همچنان خواهان تدریس «به» زبان محلی است تا کم‎کم ریسمان ارتباطی میان مردمان نقاط مختلف ایران‌زمین سست و گسسته شود. این جریان دقیقاً می‌داند زیر پوستی دارد چکار می‌کند. ما هم دقیقاً می‌دانیم اینها دارند چکار می‌کنند و همیشه هشدار می‌دهیم. اما شوربختانه در این میان یک عده با خوش‌خیالی همچنان متوجه نتایج و پیامدهای ویرانگر این رفتارهای به‎ظاهر کوچک و کم‌اهمیت نیستند.

هفتم اسفند، سالگرد درگذشت علی‌اکبر دهخدا (۱۲۵۷-۱۳۳۴)

یلدا، سریانی است؛ یعنی میلاد؛ چون شب یلدا را با میلاد مسیح مطابق می‌شمردند.
ایرانیان این شب را شب تولد میترا (مهر) می‌دانستند. بنابراین نوئل غربی همان شب یلدا یا شب چله‌ی ایرانی است.
مراسم تولد میترا به عنوان یک روز مقدس، با آیین مهر به اروپا رفت. تا آن زمان جشن تولد و تعمید مسیح در روز ششم ژانویه برگزار می‌شد. پس از آن که بسیاری از آداب و رسوم مهری وارد آن شد، میلاد مهر که به اعتقاد مهرپرستان، نجات‌بخش بشر خواهد بود، به مسیح منتسب گشت و با گسترش مسیحیت در شرق، دوباره به ایران برگشت و شب یلدا نامیده شد.
این طولانی‌ترین شب سال برای ایرانیان، گجسته (شوم) بود؛ زیرا علاوه بر سرمای سخت زمستانی، در این شب دیرنده، یورش اهریمن تاریکی تداوم می‌یافت.
برای دفع این گجستگی (شومی) ایرانیان تا باز آمدن خورشید گرداگرد آتش شادی می‌کردند؛ خوان می‌گستردند و میزد (mayazd) نثار می‌کردند.
ایرانیان باستان برای این که شب یلدا را به رغم اهریمن بدکنش به خوشی بگذرانند، آخرین بازمانده‌های میوه‌های پاییزی را جمع می‌کردند و بر خوان می‌نهادند و تا سپیده‌ی صبح بیدار می‌ماندند. در واقع این میزد را به اهورامزدا پیش‌کش می‌کردند. این خوان میوه، شگون داشت و زمستان را پربرکت می‌کرد.

تعمید: غسلی در مراسم مسیحیان که کودک را در آبی به نام "معمودانی" فرومی‌برند تا کودک پاک شود.
مَیَزد: نوشخواره؛ نذر یا ولیمه‌ی غیر مایع مانند گوشت و نان در برابر زوهر (zuhr) که نذر و نیاز مایع است. ‌این خوراک را بر سکویی می‌چیدند و کسی که برای پخش کردن خوراکی‌ها گماشته‌می‌شد، "مَیَزدپان" نام داشت که امروزه به "میزبان" تغییر یافته است.

برگرفته از :
فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها. دکتر محمد جعفر یاحقی.

#یلدا

✍️انجمن علمی ویراستاری ایران

@anjomanvirastari?

?چرا که نه؟

این عبارت که اغلب در جواب جمله‌های منفی یا استفهامی به کار می‌رود گرته برداری از زبان‌های انگلیسی و فرانسوی است و در زبان معیار بهتر است از به کار بردن آن پرهیز کنیم.

#درست_نویسی
#گرته_برداری

✍️انجمن علمی ویراستاری ایران

@anjomanvirastari?

معتنابه / معتنی‌به

این کلمه که در معنی «قابل اعتنا» و به مجاز در معنی «بسیار» به کار می‌رود. در عربی به صورت «معتنی‌به» نوشته می‌شود. ولی در فارسی اغلب آن را به صورت «معتنابه» به کار می‌برند. برخی به اشتباه آن را به صورت «متنابه» می‌نویسند. در فارسی فصیح باید از این نوع کاربرد پرهیز کنیم و به‌جای آن و متناسب با بافت و لحن جمله، از تعابیری مانند چشمگیر ، فراوان ، زیاد و غیره استفاده کرد.

#درست_نویسی

✍️انجمن علمی ویراستاری ایران

@anjomanvirastari?

علی صلح‌جو، ویراستار، مدرس و مترجم باسابقه، در خاطرات خود از ترجمه‌های بی‌دقت می‌نویسد:
[ترجمهٔ] کتابی را ویرایش می‌کردم که در جایی از آن آمده بود: منابعی که این جنگل‌ها در اختیار این کشور قرار می‌دهند، عبارت‌اند از چوب، میوه و لاستیک.
واژهٔ rubber در انگلیسی، علاوه بر لاستیک، به‌معنای کائوچو هم هست. مترجم لاستیک را برای جنگل محصول مناسب‌تری دانسته بود.

(از گوشه و کنار ترجمه. #علی_صلح_جو. نشر مرکز، ۱۳۹۴، ص ۱۶۴)
#ترجمه
@anjomanvirastari

✍? از معایب ترجمۀ تحت‌اللفظی

نام فیلم Bullhead در روزنامه‌ای چنین ترجمه شده بود: کله‌گاوی.
به‌ظاهر دقیق است، اما درواقع این اصطلاح برای فردی به کار می‌رود که بدون فکر و منطق به‌دنبال خواست خود است و مشکلات و موانع را در نظر نمی‌گیرد.
در فارسی به چنین شخصی به‌اصطلاح گفته می‌شود: کله‌خر.
(از گوشه و کنار ترجمه. #علی_صلح‌جو. نشر مرکز، ۱۳۹۴، ص ۱۶۱)
#ترجمه

@anjomanvirastari?

شاید یکی از معضلات مترجمانی که در سال‌های اخیر به ترجمه از زبان‌های فرانسه و انگلیسی دست زده‌اند، برگرداندن جملات مجهول این زبان‌ها به فارسی بوده‌است. طبیعتاً اولین انتخاب مترجم فارسی‌زبان استفاده از #ساخت_مجهول فارسی است. این کار تا آنجا پیش می‌رود که مترجم حتی فاعل‌های باقی‌مانده در جمله‌های مجهول را نیز عیناً به فارسی ترجمه می‌کند؛ پدیده‌ای نه‌چندان معمول در فارسی. مثلاً می‌نویسند: کمدی الهی توسط دانته نوشته شد.
زبان فارسی، علاوه بر ساخت مجهول، از ابزارها و امکانات دیگری نیز بهره می‌گیرد تا این مقصود را برآورده سازد. یکی از رایج‌ترین شیوه‌های بیان مفهوم مجهول در فارسی، استفاده از آن دسته از ساخت‌های فعل مرکب است که در ساختمان معنایی خود به فاعلِ عمل توجهی نمی‌کنند؛ مثال: بهترین کتاب سال انتخاب شد.
شیوهٔ دیگر، مقدم آوردنِ مفعول است نسبت به فاعل؛ مانند: بهترین کتاب سال را هیئت داوران برگزید.
و شیوهٔ دیگر، استفاده از شناسهٔ فعلی نامعین است؛ مانند: بهترین کتاب سال را برگزیدند.

خلاصه‌ای از مقالهٔ «مجهول در فارسی؛ یادداشتی برای ویراستاران»، نوشتهٔ #حسین_سامعی، در: گفتارهایی در دستور و زبان‌شناسی، تهران:‌ #کتاب_بهار، ۱۳۹۸، ص ۲۹–۳۲.

#ترجمه، #ویرایش
@cheshmocheragh

باسمه تعالی
انتشار دو فصلنامه علمی پژوهشی - ویرایش و نگارش
   با درود و مهر به اطلاع می رساند  انجمن علمی ویراستاری ایران  قصد دارد با هدف ارائه تازه ترین دستاوردهای علمی در زمینه ویرایش و نگارش ، دو فصلنامه ای علمی پژوهشی در این خصوص  منتشر کند. از اعضای محترم هیأت علمی، دانش آموختگان تحصیلات تکمیلی دعوت می شود مقالاتشان را در حوزه های دستور خط، نشانه گذاری، نگارش خلاق، نگارش علمی، درست نویسی، ویرایش ترجمه، ویرایش فنی و سایر حوزه های مرتبط، به رایانامه [email protected] یا سامانه فصلنامه ارسال کنند.
نکات شایان توجه:
الف) از آنجا که صاحب امتیاز این دو فصلنامه، انجمن علمی ویراستاری ایران خواهد بود، مقالات آن، از همان شماره نخست علمی- پژوهشی محسوب خواهد شد .
ب)نویسندگان مقاله های شماره های آغازین، از پرداخت هزینه های داوری معاف خواهند بود.
@anjomanvirastari