فایل صوتی جلسه «لیبرالیسم محافظه‌کار هگل» در آکادمی فلسفه مارزوک

‍ 🔻 آکادمیِ فلسفه‌ی مارزوک تقدیم می‌کند

🔹 درسگفتار : لیبرالیسم محافظه‌کار هگل

با حضور : مزدا محمددوست
ارشد فلسفه، مترجم، پژوهشگر فلسفه

لینک‌ گروه
https://t.me/+RgpoTxExbs0yOTA0

🕒 زمان: دوشنبه ۱ بهمن ماه، ۱۴۰۳
      ساعت  ۲۲بوقت ایران

اینستاگرام مزدا محمددوست

https://www.instagram.com/mazda_m.doust?igsh=MWt2bG1kaWcyN2ZwMA==

کانالِ اکادمی
https://t.me/marzockacademy

اینستاگرام
http://www.instagram.com/marzockacademy

به دعوت آکادمی فلسفه مارزوک، دوشنبه هفته بعد درباره کتاب «لیبرالیسم محافظه‌کار هگل» و شماری از مفاهیم کتاب و فلسفه سیاسی صحبت خواهم کرد. برای شرکت در جلسه، از طریق لینک بالا وارد گروه آکادمی شوید.

فلسفه و خودآگاهی جمعی

حتما واژگانی مثل آگاهی جمعی، روح جمعی، روح ایرانی یا روح آلمانی و خودآگاهی جمعی را شنیده‌اید. اما این دقیقا به چه معناست؟ می‌توان برای یک جامعه یا یک ملت نوعی خودبودگی یا selfhood در نظر گرفت. یک ملت مانند یک فرد نوعی آگاهی دارد. این اصلا مفهوم عجیب و غریب متافیزیکی نیست. شما اگر به آثار فرهنگی، هنری، ادبی، علمی و فلسفی یک ملت، به کنش‌های سیاسی‌اش، به واکنش‌های جمعی‌اش نگاه کنید، در آن الگوها و طرح‌واره‌هایی را تشخیص می‌دهید و عناصر بنیادی مشترکی می‌بینید. چنین الگوهایی عملاً در بیرون وجود دارد. اما کشف و صورتبندی آن یک کار متفکرانه است. اینکه روح ایرانی چگونه چیزی است، هنوز به صورت روشن معلوم نیست. آثار فرهنگی بزرگ، مثل شاهنامه و دیوان حافظ، هریک صورتبندی‌هایی از این روح ایرانی را در خود دارند. اما صورتبندی آگاهانه و روشن این روح ایرانی، چیزی است که باید بدان نائل شد. چنین نائل شدنی مترادف است با خودآگاه شدن روح ایرانی. یعنی اینکه بدانیم ما در نهایت چه کسی هستیم و چه راهی را طی کردیم و می‌خواهیم به کجا برویم. خودآگاهی جمعی، یک امر دم‌دستی نیست. نائل شدن به آن می‌تواند مسیر تاریخی یک ملت را دگرگون کند و به باور من، یکی از شروط اساسی ماندگاری و برپایی و استحکام یک ملت در روزگار معاصر است.
نیل به این خودآگاهی، نمی‌تواند از خلال کنش سیاسی و اجتماعی و غیره به دست آید. اینها کنش‌های یک ملت‌اند. خودآگاهی اما آگاه شدن نسبت به این کنش‌هاست و ضرورتا از رهگذر کار نظری و فلسفی و در واقع مجموعه کارهای نظری بزرگ به دست می‌آید. اینجاست که درواقع نقش بنیادی فلسفه و نظریه برای یک ملت خودش را نشان می‌دهد که معمولا روشنفکران آن را نادیده می‌گیرند و با ژستی پراگماتیستی حکم می‌دهند که این عمل است که مهم است و کار نظری را عمدتاً کاری حاشیه‌ای و تزیینی می‌شمارند. ناگفته پیداست که من مشکلی با مردان عمل [سیاسی] ندارم، وجود چنین افرادی ضروری است و پرفایده. اساساً کسی این را انکار کند به قول معروف از مرحله پرت است. بلکه مشکل این است که این عمل‌زدگی، به قول آین‌رند این concrete bound بودن، بدل به خصلتی غالب در روشنفکران و نخبگان شود. ما جز در اقلیت و در کنج خلوت، جریانی نیرومند نداریم که خود را وقف کار نظری ژرف درباره ما، خودبودگی ما، وضعیت و تاریخ ما کند. (من در نهایت #فلسفه را معطوف به ساخته شدن و اصلاح و ارتقا و به روز کردن آن آگاهی جمعی می‌دانم، فلسفه می‌بایست کلی‌ترین ایده‌ها و اصول مورد توافق را از خلال اندیشه مفهومی صورتبندی و نیز عیب‌یابی کند.)
ما به این خودآگاهی جمعی نیاز مبرم داریم. چراکه بدون روشنایی آگاهی، چگونه می‌توانیم از درستی نظراتمان، نسخه‌هایمان، راه‌هایی که طی کرده‌ایم، مطمئن شویم؟ این اساسا فرق انسان مدرن با انسان پیشامدرن است که می‌خواهد با چشمان باز، با قبول مسئولیت عمل، خودش زندگی را پیش ببرد و مسیرش را برگزیند و روی پای خودش بایستد. طبیعتا می‌بایست روشن باشد که منظور این نیست که مثلا مردم جوامع مدرن دارای آن خودآگاهی هستند، بلکه یعنی افرادی هستند عمدتا در نهاد دانشگاه که نماد و نماینده آن خودآگاهی‌اند و کلی‌ترین ایده‌ها و مسیرهای یک کشور را از خلال گستره‌ای از علوم انسانی ارزیابی می‌کنند. متونی مادر و بنیادی وجود دارد که تجلی آن خودآگاهی‌اند. بدون این خودآگاهی جمعی، من امکانی برای حل شدن بحران‌هایمان در قلمروهای گوناگون نمیبینم. سیاست بدون آن بنیان، چیزی جز مجموعه‌‌ای از کنش‌های گیج و گم نیست. ما می‌بایست این گام دشوار را از طریق مجموعه‌ای از تاملات در تاریخ فرهنگی و سیاسی و علمی‌مان و نوعی گفتگوی غیرایدیولوژیک میان عناصر متکثر فرهنگ ایرانی برداریم.

بازنشر یک یادداشت به مناسبت روز جهانی فلسفه
???

برای خواندن تاریخ فلسفه، کتاب راسل منبع خوبی نیست

البته که می‌توان کلی چیز از کتاب راسل یاد گرفت. اما مطمئناً راوی خوب و بی‌طرفی نیست، چون خود او صاحب یک مکتب و ذائقه خاص فلسفی است و یکی از طرف‌های نزاع فکری‌ای است که در عصر او و کمی پیش او جریان داشته است. او تاریخ فلسفه را از چشم‌انداز خاصی روایت می‌کند و براحتی خواندن کتاب او، می‌تواند نوآموز را دچار اشتباه کند و مانع از به دست آوردن دید جامع نسبت به تاریخ فلسفه شود.
راسل اجازه نمی‌دهد نوآموز خودش درباره آرای فیلسوفان مختلف داوری کند، بلکه با قدرت استدلالی که طبیعتاً به‌عنوان یک فیلسوف دارد، کاری می‌کند که فلسفه‌آموز گمان کند نصف فلسفه‌ها به دردنخور هستند!
نکته دیگری که وجود دارد این است که در دوره راسل، جهان آنگلوساکسون از ابزارهای لازم برای فهم برخی فلسفه‌ها نظیر ایدئالیسم آلمانی و نیچه برخوردار نبود و متدولوژی مناسبی برای مواجهه با فلسفه‌های آلمانی در اختیار نداشت. به همین دلیل راسل درباره هگل و نیچه، به معنای واقعی کلمه مزخرف می‌گوید و آن مزخرفات را هم هیچ‌کس در جهان امروز جدی نمی‌گیرد، مگر برخی افراد نوآموز که تخصصی ندارند.
راسل که جای خود، نیچه هم به‌هیچ‌وجه منبع مناسبی برای آشنایی با فیلسوفان دیگر نیست. کاملاً جهت‌دار و با دنیایی از رتوریک طعنه‌آمیز فیلسوفان دیگر را روایت می‌کند.
من گاهی نیچه می‌خوانم و می‌بینم که چگونه فیلسوفانی را که دوستشان دارم دست می‌اندازد! و واقعاً گاهی می‌خندم، از بس که رندانه و شوخ‌طبعانه با آنها مواجهه می‌شود. می‌خندم و می‌گذرم و این هیچ وقت باعث نمی‌شود که بگویم کانت عجب روباه مکاری بود! یا باید کتابش را ریخت دور!
خود نیچه با وجود همه این شیطنت‌ها شیفته کانت است. مگر می‌شود نباشد؟ حتی می‌گوید در مقابل هیوم سطحی، این کانت بود که قد برافراشت!

یکی از انتقادات نخستین محافظه‌کاران علیه خرد روشنگری این بود که خرد ذاتا هرج‌ومرج‌طلب است! چرا که اگر هرکسی قرار باشد بر حسب استدلال شخصی خودش عمل کند، انگاه سنگ روی سنگ بند نمی‌شود‌. البته که انتقادی به‌جاست، اگر کسی خردورزی را پیروی خودسرانه از «نظر شخصی» تلقی کند که در بین برخی روشنفکران تازه از تخم درآمده دیده می‌شود. اما بهرحال جالب است که بدانیم تلقی شاهکار هگل از خرد و نقد او بر روشنگری که در زمره ژرف‌ترین نقدهاست بر چنین زمینه‌ای استوار است‌. سربازان انقلابی فرانسه، تحت تاثیر ایدئال‌های روشنگری، به بهانه تکیه صرف بر عقل، از دستور فرماندهانشان هم سرپیچی می‌کردند‌. ولی نامنصفانه است اگر کانت را بعنوان یکی از مهمترین مدافعان روشنگری، عامل چنین تلقی خودسرانه‌ای از خرد تلقی کنیم. او در مقاله روشنگری عینا درباره همین مثال تبعیت از فرمانده سخن می‌گوید و محافظه‌کارانه موافق تبعیت بی‌چون‌وچرا در عمل ولی نقد آزادانه در زمان نظرورزی (مثلا در نشریه پادگان) است. جدای از این، برای کانت، به کار بردن خرد، در پیوند ضروری با تبعیت از قانون خرد بود، عمل خردمندانه و آزادانه، یعنی رفتار مطابق با قاعده. آن فرانسوی‌بازی‌ها واقعا از کانت آلمانی برنمی‌آید!

اما یک سنت‌گرا غالبا تاریخ‌گرا نیست و درواقع ضدتاریخ‌گرایی است. چراکه او معتقد است یک سری چیزهای خوب، ورای تمامی شرایط تاریخی خوب هستند، و اینها همان‌هایی‌اند که از سنت رسیده‌اند. یعنی درست است که سنت‌گرا به آنچه که از راه تاریخ رسیده ارج می‌نهد، اما آن را فراتاریخی می‌داند. خوب همیشه خوب است و بد همیشه بد. ایده خیر، ایده‌ای ثابت و استعلایی است که در بستر تاریخ متجسم می‌شود اما اساسا استعلایی بودنش را حفظ می‌کند. و این دقیقا برخلاف نگاه هگل است. چرا که هگل هرگونه استعلا در این معنا را نفی می‌کند. هیچ چیزی بیرون تاریخ نیست، هیچ چیزی بیرون از همین بستر زمینی و کرانمند ما وجود ندارد، حتی خداوند هم درون تاریخ تناورده میشود نه بیرون از آن و نه بر فراز آن.

نسخه کامل یادداشت در لینک زیر در اینستاگرام:

https://www.instagram.com/p/C-vQv0ItK4G/?igsh=MTB6MXZjMWlwMWhveQ==

نسخه کامل‌تر این یادداشت را در اینستاگرام مطالعه کنید، از طریق لینک زیر

https://www.instagram.com/p/C-p9JYUt_EI/?igsh=c3ExNHNxNDZ1YzVv

درباره‌ی دانشگاه رفتن در رشته فلسفه در ایران در مقاطع ارشد و دکتری دوستانی پرسیدند که نرویم یا برویم با توجه به اینکه شماها فاصله گرفتید. راستش دیگر به چشم یک مدرک صرف باید نگاه کنید. اگر لازم دارید مدرک را بروید. اما برای اینکه روح و روان‌تان آسیب نبیند…