از یاداشتهای حسن انصاری:

صدا و سيما در طول سال های گذشته به وظيفه خود در آگاهی بخشی به ملت کوتاهی کرده. آگاهی ملی و آشنایی با تاريخ سه هزار ساله ايران. تاريخ ملت ايران از مادها تا هخامنشيان و تا حمله اسکندر به ایران و دوران يونانی مآبی و تا دوران بازگشت ايران در قامت دولت های اشکانی و ساسانی. آگاهی تاريخی دقيق درباره فرهنگ و زبان و ثروت های فرهنگی ما ايرانيان. اينکه چگونه ايرانيان توانستند در برابر نهاد خلافت اموی و عباسی پايداری نشان دهند و خيلی زود با تأسيس حاکميت هایی مانند آل بويه و با الگو برداری از ساسانيان و با کمک عامل تشیع هويت سياسی و فرهنگی و زبانی خود را از نو احياء کنند. اينکه چگونه توانستند با وجود صدها سال سیاست های فرهنگی حکومت های ترک تبار غزنوی و سلجوقی و با وجود حملات غزها و مغولان همچنان زبان ملی خود؛ زبان فارسی را حفظ کنند. صدا و سيما مقصر است چرا که در آشنایی واقعی و علمی ملت با اين تاريخ کوتاهی کرده؛ شناختی بدون درافتادن در باستان گرایی افراطی. ما بايد فردوسی و بنای عظيم و با شکوهی که او در زبان و فرهنگ ايرانی برافراشت را از نو بشناسيم.

@azbarresihayetarikhi

(هاینریش هاینه)

-------

«خدا با جهان این‌همانی دارد. او خود را در گیاهان جلوه‌گر می‌کند، که یک حیاتِ کیهانی-مغناطیسیِ خالی از آگاهی را پیش گرفته‌اند. او خود را در حیوانات متجلی می‌کند، که در رویا-زیست‌های حسانی‌شان کمابیش احساساتِ مبهمی از هستی دارند. ولی باشکوه‌تر از همه، او خود را در انسان فاش می‌سازد، که در آنِ واحد احساس می‎‌‌کند و می‌اندیشد، که می‌داند چگونه میان خود در مقام یک فرد و طبیعتِ عینی فرق قائل شود، و انسانی که پیشاپیش در عقل خویش صاحب همان ایده‌هایی است که خودشان را در جهان نمود بر او عرضه می‌کنند.

در انسان، الوهیت به خودآگاهی می‌رسد، و این خودآگاهی بار دیگر امر الهی را به واسطۀ انسان متجلی می‌سازد. اما این آشکارگی نه در افراد منفرد و به واسطۀ آنان، بلکه در و به واسطۀ کل بشریت صورت می‌پذیرد، چنان که هر فردی تنها ذره‌ای از خدا-جهان-کیهان را درک و بازنمایی می‌کند، اما کل بشریت باهمدیگر (می‌تواند) کل خدا-جهان-کیهان را در ایده و در عمل درک و بازنمایی کند...بنابراین، خدا قهرمانِ حقیقیِ تاریخِ-جهانی است؛ تاریخِ-جهانی اندیشۀ مدام اوست، فعل مدام او، کلام او، کردار او. می‌توان به‌درستی گفت که بشریت، در کلیت‌اش، تجسم خدا است».

-هاینریش هاینه: در باب تاریخ دین و فلسفه در آلمان - کتاب دوم - ترجمۀ سامان مرادخانی

https://t.me/TarikhDanam23/3578

سألْتُها قُبْلَةً ففزْتُ بها
بعدَ امتِناعٍ وشِدّةِ التَّعَبِ

فقُلتُ: باللّه يا مُعَذِبَتي
جودي بأخرى أقضي بها أرَبي

فابْتَسَمَتْ، ثمّ أرْسَلَتْ مثلاً
يَعْرِفُهُ العُجمُ ليسَ بالكَذِبِ:

لا تُعطِيَنَّ الصّبيَّ واحدةً
يَطلُبُ أُخْرَى بأعنَفِ الطَّلَبِ

#أبونوس

نگهبانان تاریخ

شاعر در مصرع دوم از بیت چهارم این صفحه که روزنتال بعد از للحافظ علامت سوال نهاده و مبهم دانسته است، ظرافت ادبی خاصی در کار آورده است. «و انه مدار کل علم» یعنی: همانا علم تاریخ مدار هر علمی است، و در مصرع دوم گوید «علیه للحافظ ربّ الفهمِ». که معنای آن نزد روزنتال مبهم مانده و خصوصا معنی «علیه للحافظ» را نیافته و بعد از آن علامت پرسش نهاده است. اما در واقع اینجا سخن سعدالدین غمری تلمیحی است به آیه ۱۰ و ۱۱ سوره انفطار و اقتباس ساختار نحوی این آیات که می‌گوید:

وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ (۱٠) كِرَامًا كَاتِبِينَ (۱۱) و بر شما نگهبانانی گماشته شده / بزرگوارانی نویسنده.

شاعر این معنای کراما كاتبین را با حسن تعبیر، به مورخان تاویل کرده و با ظرافت ساختار نحوی قرآن را اقتباس کرده است. معنای بیت با این روشنگری به سادگی چنین باید فهمیده شود: بر آن (یعنی بر علم تاریخ) نگهبان و حافظی گماشته شده است، که ارباب فهم‌ یا خداوند درایت است (یعنی مورخ). علیه للحافظ ربّ الفهمِ

شاعر به جای علیکم در قرآن «علیه» آورده که ضمیر هو متصل نیز به همان "علم تاریخ" در مصرع اول برمی‌گردد یعنی به «إنّه» که گفت مدار کل علوم است. و بهتر است در ابتدای مصرع دوم تکرار حرف «إنّ» مقدر فرض شود: «انّ علیه للحافظ». و به جای کرام الکاتبین در قرآن صفتِ «رب الفهم» را آورده است، که مقصود همان مورخان یعنی حافظان تاریخ هستند.

البته انصاف باید داد علامت سوالِ روزنتال و ابهام معنی در نظر ایشان بی‌وجه نیست. زیرا بدون توجه به این تلمیح قرآنی و بدون نظر به اقتباس ساختار نحوی آیه ۱٠ و ۱۱ سوره انفطار، دشوار می‌توان ساختارِ نحوی مصرع دوم را فهمید و حدس زد که «علیه للحافظ» یعنی اینکه «نگهبانی بر آن گماشته شده است». اما با در نظرداشتن این تلمیح قرآنی نه فقط معنی کاملاً روشن است، بلکه ظرافت ادبی شاعر و درایت تفسیری او در تاویل قرآن نیز عیان است.

.

از روزنتال غیر از آثار اصلی و کلاسیک او که یکی همین کتاب فوق است و دیگری کتاب عظیم میراث Heritage و نیز کتاب Knowledge Triumphant که با دیمتری گوتاس درباب مفهوم معرفت علمی در سنت اسلامی تالیف کردند و سایر آثار کلاسیک او، دو کتاب کوتاه و بسیار ارزشمند را توصیه میکنم حتما بخوانید و در صورتی که کسی امکان ترجمه آنها را دارد حتما به ترجمه آنها اقدام کند: یکی کتاب «مفهوم آزادی در اسلام قبل از قرن ۱۹» که اثری سیاسی و فلسفی ارزشمند درباره مفهوم حریت در عربی و آزادی در فارسی است. دیگری کتاب کوتاهی به نام Humor in Early Islam که اولین اثر روزنتال است و درباره طنز و فکاهیات در فرهنگ اولیه اسلام است در حدود 150 صفحه اما بسیار بدیع و دقیق و از معدود آثاری است که درباره طنز در قرآن سخن گفته است و قطعا از بهترین آثاری است که درباره طنز در فرهنگ اسلامی میتوان خواند.

من فصل نخست کتاب تاریخ تاریخ نگاری اسلامی را برای خودم در زمانهای گذشته ترجمه کرده بودم و بخشهایی از کتاب مشترک او با گوتاس درباره معرفت و علم و مفاهیم مرتبط با آن و تکوین تاریخی این مفهوم در اسلام را برای خود تلخیص کرده‌ام، اما این دو کتاب کتب کوتاه و ارزشمندی برای ترجمه هستند که خصوصا کتاب مفهوم آزادی به نظرم میتواند منشای برای تفکر عمیق سیاسی و مبدئی برای رشد تفکر مفهومی و فلسفی درباره "مفهوم آزادی" در دوران معاصر باشد به نحوی که مبتنی بر سنت اسلامی و عربی و فارسی قرار داشته باشد. روزنتال معتقد است از قرن ۱۹ این لغت در معنای متفاوت بکار رفته و این از عنوان کتاب او پیداست، اما در همین کتاب مبادی و مبانی بسیاری برای فهم مدرن مفهوم آزادی در متون خاصی از ادبیات و فلسفه اسلامی را فراهم میکند و از این روست که آن را کتابی که میتواند در فلسفه و تفکر سیاسی اسلامی تاثیرگذار باشد نامیدم که ترجمه آن قطعا ارزشمند است.

تا جایی که میدانم از روزنتال چیزی به فارسی و در عربی هم اثر خاصی ترجمه نشده است ممکن است این به دلیل یهودی بودن او باشد و ممکن است به دلیل مخاطب محدود به دلیل غنای بسیار بالای پژوهشی آثار او باشد، اما قطعا فقدان دسترسی به آثار روزنتال در زبانهای فارسی و عربی خسران علمی بزرگ و غیر قابل توجیهی است. علیرغم این کاستی در فارسی و عربی اما در زبان انگلیسی آثار او مکرر تجدید چاپ شده است و همچنان خوانده میشود و در تحقیقات مختلف مورد ارجاع محققان واقع میشود و اين درآورتر است.

.

A History of muslim historiography.
franz rozental. 1968

تاریخی بر تاریخ نگاری اسلام.
فرانتز روزنتال. لایدن. سال ۱۹۶۸

هفتم آبان را روز کورش نامیدند. زیرا در این روز طبق الواح بابلی کورش بدون جنگ وارد شهر بابل بزرگترین و شکوفاترین شهر جهان باستان شد. به این مناسبت بد ندانستم مطلبی از زبان ابن سینا درباره کورش بگویم.

در کتاب خطابه ارسطو برای آوردن یک نمونه مثال از ابهام و دو پهلویی در سخن، این مثال را می‌آورد که هنگامی که کروزوس برای پیشقدم شدن در جنگ با کورش از کاهنان مشورت خواست:

«کاهنان دلفی به کروزوس [پادشاه لیدی] گفتند: اگر کروزوس از رودخانه عبور کند پادشاهیِ بزرگی را نابود خواهد کرد»

و کروزوس گمان کرد منظور غیب‌گویان معبد از «پادشاهیِ بزرگ» دولتِ کورش است، لذا از رودخانه عبور کرد و از کورش شکست خورد. و هنگامی که نزد کاهنان گلایه برد، به او گفتند: ما نگفتیم پادشاهیِ کورش بلکه گفتیم «پادشاهیِ بزرگی» و مقصود ما پادشاهی لیدی بوده است. اما کروزوس خودش حرف کاهنان را تاویلِ من عندی کرده. لذا این ابهام در کلام یا "دوپهلوییِ لوگوس" باعث تغییر روند تاریخ و نابودی یک پادشاهی شده است.

نکته این است که ارسطو هنگام ذکر این رویداد هیچ نامی از کورش نمی‌برد. بلکه فقط نام کروزوس را آورده است. اما ابن سینا هنگام نقل همین مسئله در خطابه شفا، اولا نام کروزوس را حذف می‌کند و به جای آن می‌گوید «فلان پادشاه یونانی» ثانیا نام کورش را به عنوان تنها نام خاص در کتاب خطابه شفا که سیاسی‌ترین کتاب ابن سینا در شفا است، در همین موضع می‌آورد (ابن سینا و البته ارسطو و افلاطون نیز، در آوردن اسامی خاص بسیار حساسیت به خرج میدهند. در کل الهیات شفا فقط چهار اسم خاص آورده شده: جاحظ، محمد، علی، عمر. البته از میان امت اسلام و ایران، وگرنه در ذکر نام فلاسفه باستان و یونانی همین شدتِ حساسیت را ندارد. اما مثلاً بارها نظرات کندی و رازی و دیگران را نقل و نقد می‌کند بدون اینکه نام خاص ایشان را ذکر کند) و در کتاب خطابه تنها نام خاص همین عبارت است:

«فقال: فلان الملك اليونانى، إذا عبر النهر تأدى الأمر به إلى بطلان ملك عظيم. فلما عبره، تلقاه "کورش الملک" و هزمه و أفسد ملكه.»

این استراتژی جالب و شگفت ابن سینا در کتاب خطابه شفا، اولا نشان از این دارد که ابن سینا به کتاب تواریخ هرودوت دسترسی داشته، زیرا این حکایت تنها در آن کتاب ذکر شده و اینکه ابن سینا می‌دانسته دشمن کروزوس در این جنگ کورش ایرانی بوده است یکی از چندین دلیلی است که اثبات می‌کند ابن سینا تواریخ هرودوت را می‌شناخته. دوما حذف نام کروزوس و آوردن نام کورش به مثابه تنها نام خاص در کل خطابه شفا آن هم در داستانی که در آن یونان مغلوبِ ایران شده است، موضع هرمنوتیکی شگفتی است که بوعلی اتخاذ کرده است؛ درباره اهمیت این موضع می‌توان مفصلاً بحثِ منطقی و سیاسی و تاریخی و هرمنوتیک و رتوریک کرد. اما آنچه بیش از همه چشمگیر است این است که ابن سینا در بازنویسی و بازتقریر منطق و فلسفه ارسطویی و یونانی به زبان و بیان ملتِ خود، آگاه است که در کارِ نوعی "جنگ ملی" و "پیکار تمدنی" است. پیکار با یونان آن هم نه از موضع اسلام و شریعت اسلامی بلکه از موضع ایران و ایرانشهر. موضعی که از ابن سینا سخت بعید به نظر می‌رسد.

#کورش_الملک
.

به گزارش پایگاه تحلیلی – خبری «تحولات جهان اسلام» جریان‌های موسوم به سلفی جهادی پس از شهادت یحیی السنوار واکنش‌های متفاوتی داشتند. در این بین دست کم دو شاخه از شاخه‌های سازمان القاعده ضمن ستایش از شهید السنوار شهادت او را تسلیت گفتند. مؤسسه السحاب بازوی…

به گزارش پایگاه تحلیلی – خبری «تحولات جهان اسلام» جریان‌های موسوم به سلفی جهادی پس از شهادت یحیی السنوار واکنش‌های متفاوتی داشتند. در این بین دست کم دو شاخه از شاخه‌های سازمان القاعده ضمن ستایش از شهید السنوار شهادت او را تسلیت گفتند. مؤسسه السحاب بازوی…

المنقذ من الضلال فقلت في نفسي: إنما مطلوبي العلم بحقائق الأمور فلا بدَّ من طلب حقيقة العلم ما هي؟ فأقبلت بجدٍّ بليغٍ أتأمل في المحسوسات، والضروريات، و أنظر هل يمكنني أن أشكك نفسي فيها؟ فانتهى بي طولُ التشكك، إلى أن لم تسمح نفسي بتسليم الأمان في المحسوسات…