مقدمه‌ای بر فلسفه‌ی سیاسی: سنّت قرارداد اجتماعی

شهریار خسروی| نقدونظر
@shahriarkhosravii

گزارش

در فاصله‌ی جنبش «زن، زندگی، آزادی» تا انتخابات ۱۴۰۳ ریاست جمهوری من به صورت منظم درباره‌ی سیاست در ایران در اینجا تحلیل‌های کوتاهی نوشتم و پس از آن متن دیگری منتشر نکردم. برخی مخاطبان تذکر دادند بابت این سکوت به مخاطبانم توضیحی بدهکارم. این تذکر درستی است. دلیل عمده‌ی این سکوت دو چیز بوده است:

دلیل اول تردید درباره‌ی نحوه‌ی درست و موثر فعالیت اجتماعی است. دلیل دوم، پرهیز از اظهار نظر ناپخته و نادرست است. به ویژه، تنش‌های اخیر اسرائیل و ایران متغیرهای جدیدی به موضوع اضافه کرده است. هرچند به نظر می‌رسد چهارچوب کلی نظریه‌ی خودکامگی نفتی در این باره همچنان برقرار است و پیش‌بینی‌های آن مجموعا درست از آب در آمده است.

در ادامه خواهم کوشید با احتیاط و تا حدامکان با مطالعه‌ی لازم گاهی مطالبی را به اشتراک بگذارم هرچند ممکن است زمان ارائه‌ی آن چندان منظم نباشد. فایل صوتی زیر یک بحث مقدماتی درباره‌ی فلسفه‌ی سیاسی هابز و لاک است که تقدیم می‌شود. من متخصص این حوزه نیستم و ممکن است مباحث من خالی از بی‌دقتی یا سوتفاهم درباره‌ی این دو فیلسوف نباشد. با این حال، ممکن است مباحث مطرح شده شروع خوبی برای فکر کردن بیشتر در این موضوعات باشد.|نقدونظر

انتخابات؛ جمع‌بندی من

شرکت یا عدم شرکت در انتخابات فردا به انتخاب بین دو استدلال وابسته است:

استدلال «بازسازی اجتماعی» (برای شرکت): بحران‌های حاکمیت باعث عقب‌نشینی نسبی آن شده و حکومت برای فرونشاندن بحران‌ها به عقب‌نشینی تاکتیکی رو آورده است. این عقب‌نشینی تاکتیکی به نفع حکومت است و جیب اعتدلالی‌ها و برخی اصلاح‌طلبان را هم پُر خواهد کرد، اما به نفع جامعه هم هست. زیرا از طریق بهبود نسبی اقتصادی، بهبود نسبی اینترنت و بهبود نسبی آموزش و درمان منجر به بازسازی نیروهای اجتماعی مدرن می‌شود. این انتخابات تجدید قوای حکومت است اما تنفس مصنوعی به جامعه هم هست.

استدلال «عملیات فریب» (برای تحریم): انتخابات موجود عقب‌نشینی تاکتیکی حکومت برای تجدید قواست. هدف غایی آن گذار از بحران کنونی با توقف «موقت» پروژه‌ی یک‌دست‌سازی است. هدف ایجادِ شکاف در معترضان و تکرار الگوی استحاله‌ی جنبش سبز در یک دولت کم‌اثر است. حکومت امتیازات بازگشت‌ناپذیر نمی‌دهد و وقتی خرش از پل گذشت، پروژه‌ی حذف همه را از سر می‌گیرد. رهبریِ شرکت‌کنندگان در انتخابات با طیف فرصت‌طلب اصلاح‌طلبان است و پیروزی آن‌ها موازنه‌ی قوای منتقدان را به نفع فرصت‌طلبان به هم می‌زند. به علاوه باعث تخلیه‌ی انرژی جامعه بدون کسب دستاوردهای موثر می‌شود.

جمع‌بندی من: به نظر من شرکت و عدم شرکت در انتخابات پیش رو به انتخاب از بین دو استدلال فوق وابسته است. من در دور اول انتخابات شرکت نکردم و در دور دوم هم رای نخواهم داد. به نظر من حکومت می‌تواند خیلی روشن اعلام کند صدای معترضان را شنیده است و به آن‌ها امتیازات روشن مثل آزاد کردن زندانیان، لغو حجاب اجباری، رفع فیلترینگ، اصلاح ناترازی در حوزه‌‌های ارز و انرژی و ... بدهد. هیچ لزومی ندارد اصلاحات از انتخابات شروع شود. اثبات اینکه حکومت به دنبال فریب نیست برای حکومت مطلقا کار سختی نیست. اثبات این نکته به عهده‌ی حاکمیت است نه مخالفان.

تضارب آرا و زنجیره‌ی شهروندی: با این حال فراموش نکنیم که انتخاب بین دو گزینه‌ی بالا برای شهروندان و حتی اهل فن سخت است. مافیاها همدیگر را می‌شناسند و از نقشه خبر دارند. اما شهروندان گیج و مبهوت هستند. ممکن است به اشتباه به یکدیگر اتهام بزنند و یا حمله کنند. بنابراین باید تضارب آرا را به رسمیت شناخت و با شناخت تدریجی شهروندان به سمت متشکل شدن پیش رفت. تشکل جدید البته «جبهه‌ی اصلاحات»ی که ما می‌شناسیم نخواهد بود.

#زن_زندگی_آزادی
@shahriarkhosravii

تئوری و پراکسیس انتخابات
(قسمت دوم: شکاف دولت و ملت)
شهریار خسروی، تیر ۱۴۰۳
نقدونظر

@shahriarkhosravii

در هفته‌ی گذشته فایل صوتی یک سخنرانی درباره‌ی انتخابات را به اشتراک گذاشتم. محور بحث رابطه‌ی نظریه و کنش سیاسی با تاکید بر نظریه‌ی «خودکامگی نفتی» بود. در قسمت دوم همین بحث را با تاکید بر «شکاف دولت و ملت» ادامه داده‌ام.
#انتخابات
@shahriarkhosravii

کاندیدای ریاست جمهوری: راه حل مسئله‌ی حجاب بگیر و ببند و سخت‌گیری نیست. باید دید ما چگونه عمل کرده‌ایم که به اینجا رسیده‌ایم. اصل را ول کرده‌ایم و فرع را چسبیده‌ایم.
--------

معنای این حرف آن است که پوشش اختیاری یک مشکل است که باید حل بشود اما حل آن اولویت نیست. به کاندیدای محترم باید گفت مسئله نه پوشش اختیاری که حجاب اجباری است. از آن بدتر وجود «رانت مذهبی» است که فقط به یک عده اجازه‌ی صحبت می‌دهد و دیگران را مجبور می‌کند از سر استیصال به آن عده گوش کنند.
#زن_زندگی_آزادی
@shahriarkhosravii

امروز در یک جمع کوچک آنلاین درباره‌ی انتخابات ریاست جمهوری صحبت کردم. آن صحبت‌ها را می‌توانید در فایل صوتی زیر بشنوید. امیدوارم که بحث من با نقد‌های شنوندگان و مخالفان تکمیل بشود.
#انتخابات

@shahriarkhosravii

انتخابات: پرسش مربوط به «عامل»

در بین تحلیل‌گران در بین همه‌ی طیف‌های سیاسی حتی یک نفر را هم نمی‌شناسم که تایید صلاحیت پزشکیان را محتمل می‌دانست. اما پزشکیان تایید صلاحیت شد. به عبارتی تایید صلاحیت پزشکیان با رفتار جمهوری اسلامی پس از سال ۱۳۷۶ جور در نمی‌آید. بسیار عجیب است که تحلیل‌گران بدون توضیح این نکته به ادامه‌ی کار خود و صدور تحلیل‌های جدید بپردازند. چون چنین چیزی ناشی از تصمیم یک فرد برای تایید صلاحیت فرد دیگر بوده بگذارید آن را «پرسش مربوط به عامل» بنامیم. درباره‌ی این پرسش به دونکته می‌توان اشاره کرد:

نکته‌ی اول: تنها مورد مشابه تغییر مشی حکومت در سال ۱۳۹۲ است؛ وقتی حکومت اجازه داد روحانی به ریاست جمهوری انتخاب شود و آن مسیر را تا حدی در انتخابات‌های ۹۴ و ۹۶ و در‌ انعقاد برجام و مقداری گشایش‌های سیاسی و... هم ادامه داد. فهم ماهیت انتخابات ۹۲ به فهم وضع فعلی کمک می‌کند. نمی‌دانیم چرا آن روند از سال ۹۲ شروع شد. اما چرا فرآیندی که از ۹۲ شروع شده بود متوقف شد؟ ممکن است پاسخ را ظهور ترامپ و خروج او از برجام بدانیم. اما اگر این طور است آیا انتظار داریم با انتخاب مجدد ترامپ چنین فرآیندی دوباره متوقف شود؟

نکته‌ی دوم: پرسش مهم دیگر آن است که این تغییر مشی حکومت «تاکتیکی» است یا «راهبردی». یعنی آیا صرفا شگردی برای افزایش مشارکت، تبلیغات بین‌المللی و شکاف در بین مخالفان است یا حکومت واقعا تصمیم دارد تغییرات جدی و راهبردی ایجاد کند. اگر به دنبال تغییرات راهبردی است چرا این تصمیم را گرفته است و اصلا برای این کار چرا نیاز به پزشکیان دارد؟ چرا این تغییرات از قوه‌ی قضاییه یا سپاه شروع نشده؟ اما‌ اگر این صرفا تغییری تاکتیکی است مواجهه‌ی مخالفان وضع موجود چگونه باید باشد؟ آیا مخالفان باید آن را به عنوان نوعی «عملیات فریب» نفی کنند یا آن‌ها هم می‌توانند از آن «به صورت تاکتیکی» استفاده کنند؟

یک نکته روشن است: اگر حکومت قصد تغییرات جدی و مشخصا به رسمیت شناختن (بخشی) از مخالفان را داشته باشد، هیچ نیازی ندارد که آن را یواشکی انجام بدهد. آزاد کردن زندانیان سیاسی، کاهش فیلترینگ، رفع حصر از رهبران (بخشی از) مخالفان، کاهش سانسور، تغییر در انتصاب‌ها، ایجاد فضای باز در دانشگاه‌ها و تغییر در سیاست خارجی ... راه‌های بسیار کم‌هزینه‌ای برای شروع تغییرات است که بعضی از آن‌ها به تنهایی از تغییر رئیس جمهور مهم‌تر است|نقدونظر

#انتخابات
@shahriarkhosravii

سه سناریو برای انتخابات ۱۴۰۳

برای انتخابات ۱۴۰۳، صرف نظر از نحوه‌ی برگزاری آن، سه نتیجه قابل تصور است:

اول اینکه دولتی مثل دولت رئیسی بر سرکار بیاید. چنین دولتی بسیار بسیار ناکارآمد و بسیار نامشروع خواهد بود. ممکن است بخواهند با انتخاب چهره‌ای اجرایی‌تر چنین دولتی را کارآمدتر کنند، اما این شگرد افاقه نخواهد کرد.

دوم اینکه دولتی مثل دولت روحانی از یک انتخابات نیمه‌رقابتی «با رای مردم» و غلی رغم میل نظام بیرون بیاید. چنین دولتی از دولت مشابه رئیسی قطعا بهتر خواهد بود اما تمام توانش صرف خنثی کردن کارشکنی‌ها خواهد شد‌ و به‌خصوص در صورت انتخاب مجدد ترامپ عاقبتش از دولت روحانی هم تلخ‌تر خواهد بود. (بماند که خودش هم هر لحظه ممکن است زیر فشار کوتاه بیاید و به رای مردم خیانت کند).

سوم اینکه دولتی میانه‌رو «با تصمیم نظام»، با مشارکت یا بی‌ مشارکت مردم، به قدرت برسد. هرچند در حال حاضر شاهدی بر وجود چنین اراده‌ای در حکومت وجود ندارد، با این‌حال، این بهترین حالت است و تحولی بسیار مهم در حکومت محسوب می‌شود.

خلاصه اینکه، در شرایطی که ریاست جمهوری به نهادی کم‌اثر تبدیل شده، تغییرات موثر در ایران باید از جانب بخش‌های موثر حکومت اتفاق بیفتد و تحمیل رئیس جمهور اصلاح‌طلب به ساختاری که در آن رئیس جمهور قدرت محدودی دارد مشکلات اصلی را حل نمی‌کند. معنای این سخن آن است که اگر ساختار موجود انتخابات برگزار نمی‌کرد اما در کلیت خودش پاسخ‌گوتر بود وضع به مراتب بهتر از این بود.| نقدونظر

#انتخابات
@shahriarkhosravii