‍ ‍ ‍ 🟡 معرفی بقعه دوازده امام یزد و نام مبارک حضرت خدیجه سلام الله علیها بر نخستین بنای یادمانی یزد

shiamuseum.org code: 41084

🔻کهن‌ترین بنای شهر یزد «بقعۀ دوازده امام» نام دارد. به استناد کتیبۀ حک شده بر دیوار غربی بنا، فرمان ساخت این بقعه را دو برادر به نام‌های ابونجم و ابویعقوب در رمضان 429 قمری صادر کرده‌اند (بلر، 1394ش، ص165). این دو تن از سپهسالاران دودمان آل کاکویه بودند. دودمانی شیعی که به استناد سکه‌‌های به دست آمده، خطۀ یزد را از 408 قمری به زیر نگین داشتند و در 432 قمری با «کشیدن باروئی گرد یزد»، «ساختن چهار دروازه و درهای آهنین» و «بنا کردن مسجد جمعه» به یزد موجودیتی شهری بخشیدند(جعفری، 1384ش، صص35 و 36).

🔻در باب وجه تسمیۀ بقعۀ دوازده امام، دو قول مطرح است. نخست آنکه اطلاق این نام را به گرایش‌های شیعی خاندان آل کاکویه مربوط دانسته‌اند. در همین راستا محقق سرشناسی به نام شیلا بلر، بقعۀ دوازده امام را شاهدی بر گسترش تمایلات شیعی و باور به ظهور منجی می‌داند (بلر، 1394ش، ص171) وی کتابت آیت‌الکرسی در بقعۀ دوازده امام را نیز با این باور همسو دانسته و در این باره چنین می‌نویسد: «این آیه بر مفهوم خدایی یگانه و زنده تاکید دارد و یادآورِ باورِ شیعیان دوازده‌امامی به امام زنده است؛ امامی غائب که در آخرالزمان ظهور خواهد کرد. او غایب ولی زنده است و کسانی او را دیده‌اند. این آیات قرآن برای بنایی که به یادبود دوازده امام ساخته شده بسیار مناسب می‌نماید» (همان، ص170).

🔻قول دیگر دربارۀ نام بقعۀ دوازده‌امام، به کتیبه‌ای سرقت رفته از این بنا مشتمل بر نام ائمه و بزرگان شیعه باز می‌گردد. کتیبه‌ای که تا یکی دو دهه پیش در محراب بنا نصب بوده و به رؤیت پژوهشگرانی همچون زنده‌یاد ایرج افشار (1374ش، ج2، ص315)، مرحوم عبدالله قوچانی (1383ش، ص 16)  و فاطمه دانش یزدی (1387ش، ص146) نیز رسیده است. متاسفانه امروزه از سرنوشت این کتیبه اطلاعی در دست نیست و نمی‌دانیم که از کجا سر درآورده است.
اخیرا با انتشار اسناد تصویری مهندس عادل فرهنگی در وبسایت فرهنگی نوروزگان، تصویری کمتر دیده شده از این کتیبه انتشار یافته که در سال 1378 گرفته شده است.

🔻متن کتیبه چنین بازخوانی می‌شود:

حاشیۀ اول: بسم الله الرحمن الرحیم. الله لا اله الا هو الحی القیوم لا تأخذه سنة و لا نوم له ما فی / السموات و ما فی الارض من ذا الذی یشفع عنده الا باذنه یعلم ما بین / ایدیهم و ما خلفهم و لایحیطون بشیء من عمله الا بما شاء وسع کرسیه السموات و الارض و لا یؤده حفظهما و هو العلی العظیم (البقره / 255)

حاشیۀ دوم و قسمت‌های لچکی: اللهم صل علی محمد المصطفی و علی المرتضی و فاطمة الزهرا و خدیجة الکبری و الحسن الرضا / و حسین شهید بکربلا و علی زین العابدین و محمد الباقر / و جعفر الصادق و موسی الکاظم و محمد التقی و علی النقی و حسن العسکری و حجة القائم المهدی صلوات الله علیهم اجمعین

پیشانی: کل نفس ذائقة الموت

متن کتیبه: هذا مرقد / الشیخ الربانی ولی / الله الوالی بایزید / الوقت فخر الملة و الدین ××× / الاسفنجردی قدس / الله روحه توفی فی عشرین / محرم سنة سبع و عشرین و سبعمایه

#حضرت_خدیجه_سلام_الله_علیها@shia_museum
#یزد@shia_museum
منابع:

افشار، ایرج، (1374ش)، یادگارهای یزد، تهران/یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و خانه کتاب یزد.

بلر، شیلا (1394ش)، نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران زمین. ترجمه: مهدی گلچین عارفی. تهران: فرهنگستان هنر.

جعفری، جعفر بن محمد بن حسن (1384ش)، تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

دانش‌یزدی، فاطمه (1387ش)، کتیبه‌های اسلامی شهر یزد، تهران/یزد، سبحان نور با همکاری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهر تاریخی یزد.

قوچانی، عبدالله (1383ش)، بررسی کتیبه‌های بنا‌های یزد. تهران: پژوهشکده زبان و گویش.

وبسایت فرهنگی نوروزگان به آدرس:
https://ketabkhaneh.org/fa/farhangi

🔻تصاویر مرتبط در فرسته بعدی ضمیمه خواهد شد.

🖥موزه شیعه

محمد بن ارتنا 753-767قمری

مرکز روی سکه:علی
حاشیه داخلی: ابوبکر عمر عثمان
حاشیه خارجی: لا اله الا الله محمد رسول الله

پشت سکه:محمد ارتنا السلطان الاعظم غیاث الدنیا و الدین خلد الله ملکه ضرب ارزنجان 761 قمری

توضیحات:
اَرَتْنا، علاءالدین ابن جعفر (م محرم ۷۵۳)، مؤسس بیگ نشین بنی ارتنا که مدت ۴۶ سال (۷۳۶-۷۸۲ق) در بخشی از آناتولی مستقر شد.
بیگ نشین بنی آرتین مانند بیگ نشین عثمانی هریک امارت محدودی در این زمان داشتند. بدلیل فقدان تاریخ مکتوب اطلاعات چندانی از آنها در دست نیست.

فرهنگ آناتولی تا قرنها تحت تاثیر آذربایجان و در ذیل ایران فرهنگی قرار داشت. از این جهت شیفتگی به امیرمومنان علیه السلام نیز بخش مهمی از معنویت آناتولی بود.
اقتباس از طراز سکه های آذربایجان، برای بازنمایی محوریت معنوی علی علیه اسلام در بیگ های آناتولی نتیجه این تاثیر است.
جانمایی نام مقدس «علی» علیه السلام در مرکز سکه های بنی ارتنا، و نام خلفای راشدین در پیرامون، جایگاه معنوی امیرمومنان علیه السلام را بازگو می کند.

ShiaMuseum.org Code: 134011

#آناتولی@shia_museum
#بنی_ارتنا@shia_museum
#ایلخانان@shia_museum
#عثمانی@shia_museum

#مقاله

بررسی شعائر شیعی سکه ها در دوران فترت ایلخانان و گورکانیان در فارس و شیراز

جناب سجاد حسام پور

در مورد مذهب رسمی مردم فارس و شیراز در این زمان می دانیم که اکثریت سنی مذهب بوده اند،
عباس زریاب به نقل از عبدی بیک شیرازی؛ مولف تکملة الاخبار، شیراز را در زمره شهرهایی می آورد که پس از مرگ اولجایتو، از قبول تشیع امتناع نکردند

شاید مهم ترین شاهد بر این ادعا، وجود سکه های طلا و نقره با شعار شیعی از ابوسعید ایلخانی ضرب شیراز که با ظرافت حکاک در کنار شهادتین و و بعد از نام خلفا، علی(ع) ولی الله حک کرده است. هرچند فراوانی و کمیت ضرب این سکه، نسبت به سکه های با تراز سنی ابوسعید قابل قیاس نیست، اما همین نمونه، حضور و تأثیر شیعیان در شیراز را نشان می دهد، استفاده از چنین عباراتی مخصوصاً زمانی که به دستور این ایلخان، نام ائمه شیعه از سکه ها حذف شده بود قابل توجه است.

سنگ بالای سر:
/ و هو / ابن الامیر الکبیر الوقیر (؟) / ناصب لواء المعدلة واهب عطاء الموهبه / ناصر الحق و الدین امیر شیخ علی / بهادر طاب ثراه و جعل الجنة مثواه. وفاته / فی الثالث و العشرین من شهر نبی الله المکرم / المـ[ـعظم] شـ[ـعبا]ن سنه ست و اربعین و ثمانمایه / ××× ××× ××× ... ... ...

خوانش: میثم صادقی