?فصلنامهٔ مغز و شناخت، شمارهٔ ۲۷

?در این شماره، گفت‌وگویی با سجاد سرگلی تحت عنوان «معنا در متن؛ ایستا یا پویا؟» صورت گرفته و دربارهٔ نقش بافت‌های زبانی و غیرزبانی در یافتن معنای متن سخن گفته شده است. در این گفت‌وگو، عمدتاً مسائل زیر مطرح شد:

➖تعریف زبان
➖معرفی سطوح مختلف زبان
➖تعریف بافت زبانی و غیرزبانی
➖تحلیل گفتمان توصیفی و انتقادی
➖اهمیت و تأثیر بافت در فهم معنا
➖اشاراتی به ملاک‌های علمی برای مطالعهٔ بافت و روش‌‌های تفسیر متن
➖طرح شاهدهایی از آیات قرآن، انجیل، اشعار حافظ، و مثال‌هایی از زندگی روزمره

ستاد علوم و فناوری‌های شناختی
گروه علمی سیناپس

@zabanshenasik

سیما، سیم، سمیولوژی
(از قرآن تا یونان)

?«سیما» واژه‌ای فارسی است یا عربی؟ برای پیدا کردن پاسخ این پرسش، می‌توانیم ابتدا به فرهنگ‌های لغت فارسی مراجعه کنیم. برای نمونه، به دو فرهنگ دهخدا و سخن سری می‌زنیم و برچسب (ع) و [عر.] را در مقابل این واژه می‌بینیم، که به معنای عربی بودن آن است.

?در فرهنگ‌های لغت عربی نیز «سیما» مدخل شده. باید به حروف «س‌وم» مراجعه کنیم تا آن را بیابیم. در عربی و همچنین در متون کهن فارسی به معنای «نشانه و علامت» است. این کلمه شش بار در قرآن به کار رفته است.

?اما ریشهٔ اصلی این واژه از کجاست؟ طبق فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، نوشتهٔ دکتر محمد حسن‌دوست، سیما از عربی به فارسی راه یافته و «درنهایت، از یونانی: σῆμα 'نشان، علامت، ویژگی، خصیصه' مأخوذ است» (ذیل مدخل «سیما»)‌. آرتور جفری، در واژگان دخیل قرآن، علاوه‌براینکه تبار یونانی این واژه‌ را تأیید می‌کند، می‌گوید در انجیل نیز از این ریشهٔ یونانی کلمه‌ای به معنای «علامت و نشانهٔ آسمانی» آمده است (با جست‌وجو، حدود ۲۰ آیه در انجیل یونانی یافتم که این کلمه در آن‌ آمده).

?«سیما»ی یونانی با «سیم» به معنای نقره هم در ارتباط است. واژهٔ یونانی‌اش از همین ریشه به‌همراه پیشوند نفی ساخته شده و به معنای «بی‌علامت، بی‌نشان، نامسکوک» است که به فارسی میانه (asēm) و سپس به فارسی نو (sīm) راه یافته.

?واژه‌های semiology («نشانه‌شناسی» در علوم پزشکی) و semiotics («نشانه‌شناسی» در علوم انسانی) و semantics («معنی‌شناسی» در علم زبان‌شناسی) در جزء اول مشترک‌اند و از σημεῖον یونانی (sēmeîon) ساخته و گرفته شده‌اند.

?نهایتاً اینکه تبار و اصالت این واژه نه فارسی و نه عربی بلکه یونانی است، اما این واژه را هم فارسی، هم عربی و هم یونانی قلمداد می‌کنیم، چون در هر سه زبان با قدمتی دیرینه حضور دارد و سه هویت مستقل و مختلف پیدا کرده است.

?از سرکار خانم شیدا صفوت بابت طرح پرسش دربارهٔ تبار واژهٔ «سیما» سپاسگزارم.

#واژگان #ساخت‌واژه #معنی‌شناسی #ریشه‌شناسی #عربی_در_فارسی
@zabanshenasik

شما خبر دارید چرا پسر کوچولویی که ما به اسم «اَلفی اَتکیز» می‌شناسیم هفت اسم مختلف دارد؟

عنوان مقاله: «نگاهی زبان‌شناختی به تغییرِ نام شخصیت‌های کتاب‌‌های خردسالان در ترجمه‌»
✍نویسنده: دکتر نیلوفر کشتیاری
منتشرشده در مجلهٔ مترجم، شمارهٔ ۸۱

?مقاله‌ای خواندنی برای کسانی که دغدغهٔ ضبط اعلام دارند یا کار کتاب کودک می‌کنند. از سرکار خانم دکتر نیلوفر کشتیاری برای ارسال این مطلب صمیمانه سپاسگزارم.

#ضبط_اعلام
@zabanshenasik

زبانی‌های الهیاتیک ?در مدتی که در این کانال فعالیت کمتری داشتم، مشغول نوشتن در کانالی دیگر به نام «الهیاتیک» بودم. وقتی نوشته‌های الهیاتیک را مرور می‌کردم، دیدم بسیاری از آن‌ها نوشته‌هایی با موضوعات زبانی‌اند، یا به تعبیر دیگر زبان‌شناسیک‌اند. اما به‌دلیل…

تماشا

?بعضی واژه‌ها به ظاهرشان نمی‌خورد که عربی باشند. حتی اگر با زبان عربی آشنا باشیم، آن‌قدر این واژه‌ها در زبان فارسی حل و هضم شده‌اند و معانی تازه پیدا کرده‌اند که ذهن متوجه تبارشان نمی‌شود، مگر اینکه پیش‌تر آن‌ها را در جایی شنیده یا خوانده باشد.

?تماشا یکی از آن واژه‌هاست. «مَشی» به معنای «راه رفتن و قدم زدن» است. «حکمت مشّائی» نیز از همین ریشه گرفته شده‌. «مَشّاء» یعنی «بسیار راه‌رونده». می‌گویند ارسطو هنگام تدریس معمولاً قدم می‌زده و به همین دلیل پیروان ارسطو و حکمت او را مشائی می‌نامند.

?«مشی» اگر به باب تفاعل برود، می‌شود «تماشیٰ/تماشا». مهم‌ترین معنای باب تفاعل «مشارکت» است. تماشا یعنی قدم زدن با هم، راه رفتن و گردش کردن. حافظ در بیت زیر تماشا را به همین معنا به کار برده است:

خلوت‌گزیده را به تماشا چه حاجت است
چون کوی دوست هست به صحرا چه حاجت است

سعدی نیز در بیت زیر تماشا را در دو معنا به کار برده، در مصرع اول به معنای قدم زدن و گردش و در مصرع دوم به معنای دیدن و نگاه کردن:

یعلم الله که گر آیی به تماشا روزی
مردمان از در و بامت به تماشا آیند

#واژگان #معنی‌شناسی #عربی_در_فارسی
@zabanshenasik