🍁 چگونگیِ نامرئی‌سازیِ چند میلیون انسان

📚 مرور کتاب «در خانهٔ برادر»

✍🏻 سارا عنان:

حضور گستردهٔ مهاجران افغانستانی در ایران نه یک موضوع جدید، بلکه رویدادی نزدیک به نیم‌قرن است. در این مدت، همیشه سیاست‌های رسمیِ دولت‌های مختلف در ایران، سازوکاری قدرتمند برای جلوگیری از ادغام اجتماعی این جمعیت در بدنهٔ جامعه را شکل داده و این گروه را با کمترین دست‌مزد و حداقل حقوق کار در خدمت اقتصاد و انباشت سرمایه قرار داده‌اند.

چهار نسل مهاجران افغانستانی با گذشت نیم‌قرن از زندگی در ایران هنوز در اندوه و انبوهی از زخم‌ها و حسرت یک زندگیِ معمولی قرار دارند. از این‌رو، در این گزارش و گزارش‌های بعدی، به مرور چند کتاب با موضوع نزدیک به نیم‌قرن کار و زندگیِ مهاجران افغانستانی در ایران پرداخته می‌شود.

خانهٔ برادر
«در خانهٔ برادر» را آرش نصراصفهانی نوشته است. این کتاب را شماری از پژوهشگران جامع‌ترین اثر تحقیقاتی در زمینهٔ حضور نیم‌قرن مهاجران افغانستانی در ایران می‌دانند. هدف این کتاب تلاش برای فهم بهتر وضعیت کنونیِ مهاجران افغانستانی در ایران و موانع ادغام اجتماعی آنان در جامعهٔ ایران است. آرش نصراصفهانی یادآوری می‌کند که مهاجران و پناهندگان افغانستانی در ایران یک گروه همگن نیستند. این جمعیت از منظر مشخصات قومی، مذهبی، سابقهٔ سکونت، وضعیت حقوقی و ارتباط با افغانستان متشکل از گروه‌های متنوع است و هر بخش نیز مسائل مختص به خود را دارد.

کتاب از چهار بخش اصلی تشکیل شده که هر بخش چندین فصل را در بر دارد. در بخش اول، فصل نخست به کلیات مسئلهٔ مورد بررسی می‌پردازد؛ به این سؤال کلیدی که چرا با گذشت نیم‌قرن زندگی افغانستانی‌ها در ایران، هنوز این کشور برای آنان خانهٔ برادر است و خانهٔ خودشان نشده است؛ چرا هنوز مهمان‌ هستند و به‌عنوان صاحب‌خانه پذیرفته نمی‌شوند و مهم‌تر این که اصرار بر مهمان‌بودن افغانستانی‌ها منافع چه کسانی را تأمین می‌کند. در ادامه، زندگی نسل اول مهاجران افغانستانی در ایران را شرح می‌دهد و شرایط اکنون برای نسل دوم، سوم و چهارم را که در این کشور متولد شده‌اند نومیدکننده و نپذیرفتنی می‌داند. نویسنده در این فصل این سؤال اصلی‌ را مطرح می‌کند که چرا نسل‌های بعدی مهاجران در ایران ادغام نشده‌اند؟

تبعیض و خشونت در زندگیِ روزمره
بخش سوم کتاب به تجربهٔ زندگی مهاجران افغانستانی می‌پردازد. نصراصفهانی در سه فصل جداگانه تلاش می‌کند زندگی در ایران را از نگاه شماری از مهاجران افغانستانی توصیف کند. در این بخش نشان داده می‌شود که مهاجران افغانستانی خود را در نظام اجتماعی در چه جایگاهی می‌بینند و محدودیت‌ها و موانع قانونی چه شکلی از زندگی را برای‌شان رقم زده است. نویسنده نشان داده است که افغانستانی‌ها تجربه‌های متنوعی از زندگی در ایران دارند که تبعیض، تحقیر، اضطراب و بی‌قدرتی چهار مؤلفهٔ اصلیِ تجربهٔ زندگیِ مهاجر افغانستانی در ایران را تشکیل می‌دهند.

ذهنیت جامعهٔ ایرانی نسبت به مهاجران و پناهندگان افغانستانی در نوع روابط و تعاملات اجتماعی متجلی می‌شود. جامعه‌ای که پناهندگان افغانستانی را در موقعیتی فروتر می‌پندارند طبعاً این تلقی را در رفتار خود نیز بازتاب می‌دهد. تجربهٔ رفتار خشونت‌آمیز جامعهٔ محلی با افغانستانی‌ها از جمله موضوعاتی است که در مصاحبه با افغانستانی‌ها به‌کرات تکرار شده و یکی از تلخ‌ترین و پیچیده‌ترین جنبه‌های زندگیِ مهاجران افغانستانی در ایران است. از یک‌ سو، بسیاری از آنان افراد مورد اعتماد ایرانی‌ها محسوب می‌شوند و رابطه‌ای بسیار نزدیک دارند و از سوی دیگر، تجربهٔ رفتارهای توهین‌آمیز و خشونت‌آمیز از سوی بخش‌هایی از جامعهٔ محلی نیز تجربهٔ روزانهٔ بسیاری از افغانستانی‌ها است (نصر اصفهانی، ۱۴۰۰؛ ۲۳۷ ــ ۲۳۸).

نتیجه‌گیری
نویسنده در بخش چهارم و آخر کتاب، پدیدهٔ مهاجران افغانستانی را دوباره با این سؤال متفاوت نتیجه‌گیری نموده و مورد توجه قرار داده است که چرا پس از گذشتِ چهار دهه و تمایل این جمعیت به ماندن در ایران، کماکان آنان از حقوق برابر شهروندی محروم هستند و به آنان تابعیت ایران اعطا نمی‌شود. چرا جمعیتی که بیش از نیمی از اعضایش متولد ایران هستند بخش زیادی از روابط خانوادگی‌شان در ایران شکل گرفته، در ایران رشد کرده و جامعه‌پذیر شده‌اند، به‌عنوان ایرانی شناخته نمی‌شوند؟ به‌ گفتهٔ نویسندهٔ کتاب، شواهد نشان می‌دهد که بخش بزرگی از این جمعیت به دلایل مختلف تمایل به ماندن در ایران دارد اما سازوکاری قدرتمندی وجود دارد که در عین بهره‌برداری حداکثری از مزیت‌های اقتصادی این مهاجران در ایران، مانع از مطرح‌شدن مسئلهٔ اعطای تابعیت ایرانی به آنان شده است.

🔗 متن کامل را در اینجا بخوانید.

©️ از: روزنامه اطلاعات روز (۱۴۰۳/۱۱/۲۵)

🔗 کتاب «در خانهٔ برادر» را می‌توانید از اینجا دانلود کنید.

🍁 زبانِ خشونت‌آمیز رسانه‌های رسمی و اینترنتی

دربارهٔ پیوندِ میانِ بازنماییِ رسانه‌ایِ مهاجران و بُروزِ خشونت در شبکه‌های اجتماعی، بد نیست نیم‌نگاهی داشته باشیم به نحوهٔ پوششِ موضوعِ مهاجرت در رسانه‌های رسمی.

به عنوانِ یک نمونهٔ موردی می‌توان به گزارشی با عنوانِ «تأثیر وحشتناک افغانی‌ها بر قیمت تخم‌مرغ در ایران» اشاره کرد که برای نخستین بار در ۳ آذر ۱۴۰۳ از سوی وبسایت «تابناک» منتشر شد و در آن به نقل از یک عضوِ «فدراسیون طیور ایران» ادعا می‌شود که «افغانی‌ها به‌شدت تأثیر جدی بر افزایش قیمت تخم‌مرغ در ایران داشته‌اند.» چند روز پس از این گزارش یعنی در تاریخ ۱۲ آذر ۱۴۰۳ «رییس اتحادیه مرغداران» در گفت‌وگو با وبسایت «اکو ایران» پاسخ می‌دهد که «حجم مصرف مهاجران افغان در رشد قیمت کالاهای اساسی و از جمله تخم مرغ هیچ اثری نداشته است» و اضافه می‌کند که وجودِ نیروی کارِ افغانستانی در مرغداری‌ها «عامل پایین نگه داشتن هزینه‌های مرغداران و قیمت این محصول نسبت به تورم» بوده است. با این حال، تأثیرِ رسانه‌ایِ تیتر و گزارشِ اولیه هیچ‌گاه اصلاح نمی‌شود و حدودِ ۳۵ پایگاهِ خبریِ اینترنتی گزارشِ نخست را بدون هیچ تغییر یا توضیحی بازنشر می‌دهند.

در سطحی کلان‌تر، داده‌کاویِ انجام‌شده با بررسیِ حدودِ ۲ هزار مقالهٔ مرتبط با مهاجرتِ افغانستانی‌ها به ایران که با جست‌وجوی کلیدواژه‌های مرتبط و به شکلِ تصادفی از رسانه‌های عمومیِ کشور گرفته‌ شده‌اند، بیانگرِ این بوده که حدودِ ۷۰ درصد از مطالبِ این رسانه‌ها، یعنی بیش از دوسوم از آنها، مهاجرت را اساساً از منظر و با ادبیاتی امنیتی و انتظامی روایت می‌کنند و از کلیدواژه‌هایی همچون «غیرمجاز» یا «قاچاق» برای توصیفِ مهاجران و پدیدهٔ مهاجرت بهره می‌برند (این نمودار). این‌گونه مطالب محورهایی مانندِ «کنترل مرزی»، «رصد و برخورد انتظامی»، «بازداشت» و «اخراج» را برجسته می‌سازند و با اتکا بر آمارهای جرم و بزهکاری، مهاجرت را عمدتاً به‌عنوانِ معضلی امنیتی یا تهدیدی بالفعل معرفی می‌کنند. نکتهٔ مشترک در این دسته از مطالب استفاده پربسامد از واژه‌هایی نظیرِ «کمین»، «انفجار»، «وحشتناک» و نظیر آن است که می‌تواند حسِ ناأمنی، اضطرار و خطری فوری و نزدیک را به مخاطب القا کند.

در مقابل، تنها حدودِ ۷ درصد از این پوششِ رسانه‌ای، به وجوهِ انسانی و انسان‌دوستانهٔ ماجرا اختصاص داشته و بر روایت‌های فردی، وضعیتِ زندگی و دشواری‌های روزمرهٔ مهاجران متمرکز شده است؛ آن‌هم اغلب با کلیدواژه‌هایی از جنسِ «خانواده»، «زندگی» و «تجربهٔ شخصی». نزدیک به ۲۳ درصد از مطالب هم رویکردی نسبتاً خنثی داشته‌اند؛ این دسته از مطالب بیشتر به ارائهٔ گزارش‌های آماری و خبری اکتفا کرده و بدونِ سویهٔ احساسی یا امنیتیِ خاصی، اطلاعاتی دربارهٔ سیاست‌های اجرایی، تصمیم‌های اداری یا تازه‌ترین آمارها منتشر می‌کنند. هرچند همین مطالبِ «خنثی» و «بوروکراتیک» نیز معمولاّ فاقدِ سویه‌هایی نظیرِ پرداختن به بلاتکلیفیِ دائمیِ مهاجران و کاستی‌های نظامِ حقوقی و مشکلاتی است که حتی نسل‌های دوم و سومِ مهاجرانِ افغانستانی در ایران همچنان با آن دست‌به‌گریبان بوده‌اند.

غلبهٔ گفتمانِ امنیتی بر پوششِ رسانه‌ایِ موضوعِ مهاجرت می‌تواند تا اندازهٔ زیادی زمینه‌سازِ شکل‌گیری یا تقویتِ گرایش‌های مهاجرستیز در افکار عمومی شود. این نوع بازنمایی، مخاطبان را به‌سمتِ همسان‌انگاریِ مهاجرت با «بحران»، «تهدید» یا حتی «جرم» سوق می‌دهد و ناخواسته بر دایرهٔ واژه‌ها و تعبیرهای خشن در شبکه‌های اجتماعی نیز اثر می‌گذارد. در واقع، فضایی که در آن «دیگری» به‌عنوانِ «خطرِ بالقوه» معرفی می‌شود مستعدِ تولید و بازتولیدِ خشونت‌های کلامی و حتی تحریکِ مخاطبان به اقداماتِ فیزیکی است؛ آن‌هم در بستری که تکانه‌های عاطفی و بسیجِ هیجانی به‌سادگی در شبکه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد و سرعتِ انتشارِ پیام‌ها به‌مراتب بیشتر از رسانه‌های سنتی است.

©️ از: مجله تحلیلی دقیقه (۱۴۰۳/۱۱/۱۰)

#️⃣ #بازنمایی_در_رسانه‌ها

? توصیه‌ای برادرانه به فعالین فرهنگیِ مهاجر در ایران

✍? جانعلی رضایی:

هنگام تلاش برای احقاق حقوق مهاجرین، به‌جای تمرکز بر مشترکات مذهبی و فرهنگی، بر اصول اخلاقی و حقوق جهان‌شمول تأکید کنید، اصولی که فارغ از مذهب، نژاد یا پیشینه، حق طبیعیِ هر انسان است. این رویکرد نه تنها صدای شما را فراگیرتر می‌کند، بلکه امکان همراهیِ بخش وسیع‌تری از جامعهٔ ایرانی را فراهم می‌آورد.

تکیه بر مذهب در نهایت می‌تواند تنها بخشی از جامعه را با شما همسو کند، آن هم بخشی که روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود. از سوی دیگر، این رویکرد ممکن است باعث سوءتفاهم یا مقاومت در میان افرادی شود که با هرگونه گفتمان مذهبی یا سیاست‌های مرتبط با آن مخالف هستند، که از قضا بخش بزرگی از جامعهٔ ایرانی است.

برای ایجاد تأثیر پایدار، از گرفتارشدن در دو قطبی‌های موجود در جامعهٔ ایران اجتناب کنید. تلاش‌های خود را بر مبنای ارزش‌های اخلاقی و حقوق بشری بنا کنید تا پیام شما نه تنها شنیده شود، بلکه پلی برای همبستگی و تفاهم گسترده‌تر بسازد.

©️ از: کانال جانعلی رضایی (۱۴۰۳/۹/۱۰)

? «مهاجرت» به‌عنوان «صاعقه‌گیر»

▪️یا چطور افغانستانی‌ها به مسئله‌ای سیاسی در سطح اول کشور تبدیل شدند

✍? شیما وزوایی:

«صاعقه‌گیر» یک پایانهٔ خارجی و بیرون‌زده است که به‌عنوان یک نقطه برخورد کنترل‌شده، از برخورد جریان‌های «خطرناک» بار الکتریکی با مردم و ساختمان جلوگیری می‌کند. در این مقاله تلاش می‌کنم نشان دهم جمعیت افغانستانیِ ساکن ایران چطور در فرایندی کنترل‌شده به مسئله‌ای در حوزهٔ عمومی سیاسی تبدیل شدند و بازیگران طیف سیاسی در حاکمیت چطور از مهاجرستیزی و مبهم‌سازی وضعیت مهاجران بهره می‌برند. همچنین سعی دارم نشان دهم چطور طفره‌نرفتن و انگشت‌گذاری بر پدیدهٔ «چرخش جهانی به سمت راستِ رادیکال و نژادگرا» و تاکتیک‌های سیاسی ــ رسانه‌ای آن، از یک سو، و مقاومت جامعه برای شمول و ایجاد پیوند دوسویه با افغانستانی‌های ساکن ایران می‌تواند به‌عنوان تاکتیک «ضدحمله» برای مقابله با ستمی که دیگر فقط در رسانه‌ها بروز ندارد عمل کند.

©️ از: نشریه انکار (آذر ۱۴۰۳)

#️⃣ #مهاجرهراسی #مهاجرستیزی #مقاله

? فایل صوتی نشست رونمایی کتاب «بازماندگی از تحصیل کودکان مهاجر در ایران» (۱۴۰۳)

? سخنرانان:

محمدمهدی دهدار
01:44
39:23

فاطمه رییس‌السادات
18:49
58:27

پرسش و پاسخ
73:18

©️ دیاران و مؤسسهٔ رحمان ( آذر ۱۴۰۳)

? وضعیت فرهنگی و اجتماعی مهاجرین افغانستانی (۱۴۰۲)

گزارش حاضر سعی دارد تاریخچۀ حضور و وضعیت مهاجرین در ایران را بیان کند و براین‌اساس پیشنهاد‌هایی در حوزۀ قانونی و اداری و اجتماعی و فرهنگی برای بهبود وضع موجود افغانستانی‌ها در ایران ارائه دهد. برای تدوین سیاست‌ها و قوانین جدید نیاز به اطلاعات جامع و دقیق از وضعیت افغانستانی‌ها در ایران وجود دارد، که در این زمینه تحقیقات جدی انجام شده است و می‌توان از آن تحقیقات و پژوهشگران آنها در تدوین سیاست‌های جدید استفاده کرد.

©️ناشر: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات