?? Өткен жазбаларда жазғанымыздай Имам Мұхаммад Имам Ағзамның көз - қарастарының таралуы үшін үлкен себепші болды. Бұнымен бірге Имам Мұхаммадтың Мәдина ғұламаларына қарсы жауап ретінде дәлелдерді ұсына отырып жазған кітабы бар. Оның аты "الحجة على أهل المدينة" . Аудармасы : Мәдина ғұламаларына қарсы дәлелдер. Бұл кітабында Имам Мұхаммад Имам Малик және басқа да замандас Мәдина ғұламаларына қарсы біздің дәлелдерімізді ұсынады. Ханафи мазхабының көптеген дәлелдері осы кітапта айтылады. Сол үшін бұл кітап әрбіреуіміздің кітапханамызда болу керек. Имам Мұхаммад Куфада өз білімін жетілдіргеннен кейін сыртқа шығып басқа ғұламалармен араласқысы келеді. Осылайша Мәдина қаласына сапарға шығып кетеді. Сол кезде Мәдина қаласының бас ғалымы Имам Малик болатын. Осылайша ол Имам Маликтің мәжілістеріне қатыса бастайды. Олардың дәлелдерімен танысады. Муаттаны тыңдайды. Кейіннен Муатта кітабының фықыхқа ғана байланысты хадистерді риуаят етеді. Имам Мұхаммадтың бұл Муатта риуаяты біздер үшін өте маңызды. Өйткені ол кітапта Имам Мұхаммадтың хадистерге жазып кеткен кішігірім түсініктемелері бар. Сол арқылы Муаттаның қай хадисін біздер қабыл етіп , қай хадисті қабыл етпейтіндігімізді біле аламыз . Имам Мұхаммад қабыл етілген хадистерге وبه نأخذ وهو قول أبي حنيفة деп айтып кетіп отырған. Мағынасы: Біз бұл хадисті аламыз. Ол Имам Ағзамның көз - қарасы .

?? Имам Мұхаммадпен байланысты тағы бір жағдайды айта кетсек болады. Имам Мұхаммад Имам Ағзамның мәжілісіне қатысқаны сияқты Имам Зуфар мен Имам Абу Юсуфтың мәжілістеріне де қатысқан. Сонда Имам Мұхаммад үшеуінің де шәкірті болып саналады. Имам Мұхаммад хижри жыл санақпен 132 - ші жылы дүниеге келген. Сонда Имам Ағзам қайтыс болған кезде жасы небәрі 18 - де еді. Кейбір риуаяттарда Имам Мұхаммад Имам Ағзамның мәжілісіне сақалы әлі шықпаған кезде қосылған деп айтылады. Сонда Имам Мұхаммад шамамен 4 -5 жыл ғана Имам Ағзамның қасында қалған. Әрине бұндай уақыт ішінде мужтахид дәрежесіне жету өте қиын. Сол себепті Имам Мұхаммад Имам Ағзамнан кейін Имам Зуфар мен Имам Абу Юсуфтың мәжілістеріне қосылып өзін жетілдіреді.

?? Имам Абу Юсуф хижри жыл санақпен 166 - шы жылы қазылыққа атанған кезде оның орнына мәжілістің басына Имам Мұхаммад шығады. Осылайша ол қайтыс болғанша дейін бұл істі адалдықпен атқарады. Имам Мұхаммад хижри жыл санақпен 189 - шы дүниеден өткен. Сонда қарап отырсақ 20 жылдан аса мәжілістің басында отырады екен. Имам Мұхаммад бұл арада бірнеше жыл қазылық қызметінде болғаны болмаса жалпы уақыттың көбін шәкірт тәрбиелеумен өткізді. Соған қоса Имам Ағзамның пәтуаларының кең етек алып жайылуына ең үлкен себепшісі болады. Өйткені ол Имам Ағзамның мәжілісінде талқыланған пәтуалар жинағын "Асл" кітабын ретке келтіріп, бір жүйеге салып риуаят етеді. Имам Абу Юсуфтың Имам Ағзамнан естіген риуаяттарды кітап күйінде "Жамиғус - Сағир" есімімен біздерге дейін жетуіне себепші болады. Имам Ағзамның мазхабын негізге алып Имам Ағзамның талқыламаған мәселелерді қарастырып кітап халіне келтіреді. Оны " Жамиғул - Кабир" деп атайды. Осылайша Ханафи мазхабында ең бірінші Тахриж (яғни Имам Ағзамнан риуаят келмеген мәселеге Имам Ағзам былай пәтуа берер еді деп Имам Ағзамның дәлелдерінің негізінде үкім шығару) жасаған ғалым Имам Мұхаммад болып есептеледі.

وَيَجُوزُ لِلْوَكِيلِ بِأَدَاءِ الزَّكَاةِ أَنْ يَدْفَعَ لِأَبِيهِ وَزَوْجَتِهِ إذَا كَانُوا فُقَرَاءَ كَذَا فِي الْإِيضَاحِ.
وَفِي الْفَتَاوَى إذَا دَفَعَهَا إلَى وَلَدِهِ الصَّغِيرِ أَوْ الْكَبِيرِ وَهُمْ مُحْتَاجُونَ جَازَ وَلَا يَجُوزُ أَنْ يَأْخُذَ لِنَفْسِهِ مِنْهَا شَيْئًا فَإِنْ قَالَ لَهُ صَاحِبُ الْمَالِ ضَعْهَا حَيْثُ شِئْت لَهُ أَنْ يَأْخُذَ لِنَفْسِهِ.
الْوَكِيلُ بِأَدَاءِ الزَّكَاةِ إذَا صَرَفَ إلَى وَلَدِهِ الْكَبِيرِ وَالصَّغِيرِ أَوْ امْرَأَتِهِ وَهُمْ مَحَاوِيجُ جَازَ وَلَا يَمْسِكُ لِنَفْسِهِ شَيْئًا مِنْ الْبَزَّازِيَّة.

أَخْبَرَنَا مَالِكٌ، أَخْبَرَنَا عَمْرُو بْنُ الْحَارِثِ، أَنَّ عُبَيْدَ بْنَ فَيْرُوزَ، أَخْبَرَهُ، أَنَّ الْبَرَاءَ بْنَ عَازِبٍ، سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: مَاذَا يُتَّقَى مِنَ الضَّحَايَا؟ فَأَشَارَ بِيَدِهِ، وَقَالَ: «أَرْبَعٌ» ، وَكَانَ الْبَرَاءُ بْنُ عَازِبٍ يُشِيرُ بِيَدِهِ وَيَقُولُ: يَدِي أَقْصَرُ مِنْ يَدِهِ وَهِيَ الْعَرْجَاءُ الْبَيِّنُ ظَلْعُهَا، وَالْعَوْرَاءُ الْبَيِّنُ عَوَرُهَا، وَالْمَرِيضَةُ الْبَيِّنُ مَرَضُهَا، وَالْعَجْفاءُ الَّتِي لا تُنْقِي، قَالَ مُحَمَّدٌ: وَبِهَذَا نَأْخُذُ، فَأَمَّا الْعَرْجَاءُ فَإِذَا مَشَتْ عَلَى رِجْلِهَا فَهِيَ تُجْزِئُ، وَإِنْ كَانَتْ لا تَمْشِي لَمْ تُجْزِئْ، وَأَمَّا الْعَوْرَاءُ فَإِنْ كَانَ بَقِيَ مِنَ الْبَصَرِ الأَكْثَرُ مِنْ نِصْفِ الْبَصَرِ أَجْزَأَتْ، وَإِنْ ذَهَبَ النِّصْفُ فَصَاعِدًا لَمْ تُجْزِئْ، وَأَمَّا الْمَرِيضَةُ الَّتِي فَسَدَتْ لِمَرَضِهَا، وَالْعَجْفَاءُ الَّتِي لا تُنْقِي فَإِنَّهُمَا لا يُجْزِئَانِ (موطأ مالك رواية محمد بن الحسن الشيباني ).

Бара ибн Ғазиб Пайғамбарымыздан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) құрбанға шалынбайтын малды сұрайды. Пайғамбарымыз (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) оған қолымен 4 санын көрсетіп: " 1) АНЫҚ АҚСАҚ, 2) АНЫҚ БІР КӨЗІ КӨРМЕЙТІН, 3) АНЫҚ АУРУ 4) және СҮЙЕГІНІҢ МАЙЫ БОЛМАҒАН ҚАТТЫ АРЫҚ МАЛ",- деп құрбанға жарамайтын малдың сипаттарын атап өтеді.

— Осы хадисті Имам Мұхаммад Имам Маликтен риуаят еткеннен кейін былай деп бұйырады: " Біз де (яғни Ханафилер) бұл хадиспен амал етеміз. Тек қана ақсақ мал, ақсақ аяғымен жүре алса, құрбанға жарайды. Егер ақсақ аяғымен жүре алмаса құрбанға жарамайды. Сол сияқты малдың көзінің көп бөлігі сау, көрсе құрбанға жарамды. Егер де жартысы немесе одан да көбі зақымданған, көрмейтін болса құрбанға жарамайды. Ал қатты арық мал мен ауру мал құрбанға мүлдем жарамайды".

— Ханафи ғұламалары бұл хадиске келесі кемшіліктерді де қосады:
5) ЕКІ КӨЗІ КӨРМЕЙТІН
6-7) ҚҰЛАҒЫНЫҢ немесе ҚҰЙРЫҒЫНЫҢ ЖАРТЫСЫНАН КӨБІ КЕСІЛГЕН
8) ТІСТЕРІНІҢ КӨБІ ТҮСІП ҚАЛҒАН
9) ЖЫНДАНҒАН (яғни үйірге қосылмайды)
10)ҚОТЫР БАСЫП КЕТКЕН (мал егер арық болса)
11) ТІЛІ ЖОҚ (бұл кемшілік сиыр үшін бөгет болады, қой үшін тілдің болмауы құрбанға бөгет емес)

СҰРАҚ:
— Мүйізі сынған малды құрбанға шалуға болады ма?

ЖАУАП:
—Болады.

قلت: أرأيت الكَبْش المكسور القَرْن هل يجزئ؟ قال: نعم، لا بأس به، وهو وغيره في ذلك سواء. وقد بلغنا عن عمار بن ياسر أنه سئل عن ذلك فقال: لا بأس به . ألا ترى أن الشاة قد تكون جَمّاء ، فلا يكون كسر القرن أشد من هذا. (كتاب الأصل لمحمد بن الحسن الشيباني ).

Мен: "Мүйізі сынған қошқар құрбанға жарамды ма?"-деп сұрадым. Ол маған: "Йә, жарамды. Мүйізі бар қошқар мен мүйізі сынған қошқар екеуі бірдей. Аммар ибн Ясирге (Алла одан разы болсын) осы сұрақ сұралған кезде:"Йә, болады. Оқасы жоқ ",- деп жауап берген. Көрмейсің бе, мүйізі туғаннан болмаған қошқарды құрбанға шалуға рұқсат берілсе, мүйізі сынған қошқардың жағдайы одан жеңілдеу емес пе?".
(ИМАМ МҰХАММАД "Китабул- Асл" .)

صبي وكافر سافرا، ثم أسلم الكافر وبلغ الصبي، فإن بقي إلى مقصدهما مسيرة سفر قصرا وإن لم يبق فالكافر يقصر دون الصبي، لأن نيته صحيحة، لأنه من أهله، بخلاف الصبي، وقال الفضلي: حكمهما حكم المقيم، وقال بعض المشايخ: حكمهما حكم المسافر، والمختار الأول.
ولو طهرت الحائض في السفر، وبينهما وبين المقصد أقل من مسيرة سفر تتم، هو الصحيح (البناية شرح الهداية ).

(قوله تتم في الصحيح) كذا في الظهيرية. قال ط وكأنه لسقوط الصلاة عنها فيما مضى لم يعتبر حكم السفر فيه فلما تأهلت للأداء اعتبر من وقته.
(قوله كصبي بلغ) أي في أثناء الطريق وقد بقي لمقصده أقل من ثلاثة أيام فإنه يتم ولا يعتبر ما مضى لعدم تكليفه فيه ط (قوله بخلاف كافر أسلم) أي فإنه يقصر. قال في الدرر لأن نيته معتبرة فكان مسافرا من الأول بخلاف الصبي فإنه من هذا الوقت يكون مسافرا، وقيل يتمان، وقيل يقصران. اهـ. والمختار الأول كما في البحر وغيره عن الخلاصة. قال في الشرنبلالية: ولا يخفى أن الحائض لا تنزل عن رتبة الذي أسلم فكان حقها القصر مثله. اهـ.
وأجاب في نهج النجاة بأن مانعها سماوي بخلافه اهـ أي وإن كان كل منهما من أهل النية بخلاف الصبي، لكن منعها من الصلاة ما ليس بصنعها فلغت نيتها من الأول، بخلاف الكافر فإنه قادر على إزالة المانع من الابتداء فصحت نيته (حاشية ابن عابدين ).

طهرت الحائض وبقي لمقصدها يومان تتم في الصحيح كصبي بلغ بخلاف كافر أسلم (الدر المختار للعلامة الحصكفي ).

وَإِنْ عَجَزَ عَنْ الْقِيَامِ وَالرُّكُوعِ وَالسُّجُودِ وَقَدَرَ عَلَى الْقُعُودِ يُصَلِّي قَاعِدًا بِإِيمَاءٍ وَيَجْعَلُ السُّجُودَ أَخْفَضَ مِنْ الرُّكُوعِ، كَذَا فِي فَتَاوَى قَاضِي خَانْ حَتَّى لَوْ سَوَّى لَمْ يَصِحَّ، كَذَا فِي الْبَحْرِ الرَّائِقِ.