سلطانی یا غروی؟

امروز ۱۴ اسفندماه سالروز درگذشت زنده یاد محمد مصدق است.
در مورد مصدق کتابها نوشته شده و میشود راجع به آن هزاران مطلب دیگر نوشت.
از نگاه من مصدق از ماندگاران تاریخ ایران است و بابت وطن دوستی، پاکدستی و اخلاق گرایی قابل ارج و احترام است. عملکرد و دستاوردهای او هم چون همه‌ی پیشینیان و حکمن آیندگان مجموعه ای از درست و نادرست و موفقیت و شکست است.

مصدق و عملکرد او هنوز هم موضوع نزاع بسیاری ست و من ترجیح میدهم کناره بمانم و نگاه خودم را داشته باشم هرچند برایم عجیب است که عده ای بعد از نیم قرن هنوز خود را مصدقی میدانند یا برعکس!!

در منطقه بهبهان و کهگیلویه هم چون دیگر مناطق ایران مردم بهبهان و ایلات و عشایر، به دو دسته‌ی طرفدار شاه و مصدق تقسیم شده بودند ، واقعیتش هم اینکه اگر از عده‌ی محدودی از نخبگان بگذریم،عمده‌ی این دسته بندی ها بیش از آنکه محصول درک و بینش سیاسی باشد نتیجه‌ی دسته بندی ها و پیوندهای ناشی از توزیع قدرت ،ثروت، خویشاوندی ها و نزاعهای محلی بود و خلاصه اش اینکه هواداری ها بیش از آنکه از حب علی باشد از بغض معاویه بوده است!  همانگونه که در دوران مشروطه چنین بود و هم اکنون هم چنانست.

در دوره‌ی انتخابات هفدهمِ مجلس شورای ملی که در دوران نخست وزیری مصدق برگزار شد،کاندیدای هواداران شاه، سلطانعلی سلطانی بوروکرات مقتدر و نماینده دوره های پیشین و کاندیدای طرفداران مصدق، آیت الله غروی بود و بر مبنای تقسیم بندی های پیشین هر کدام هواخواهان خود را داشتند -که موضوع این نوشتار نیست- و هر جناح هواداران خود را به شهر فراخواندند و البته که شهر از نظر بهبهانی فقط بهبهان است و لاغیر!

میگویند در همین کشاکش های انتخاباتی عده ای از هر دو طرف درگیر برای صرف ناهار به رستورانی رفته بودند، یکی از طرفین برای ناهار سفارش چند پرس "سلطانی" میدهد، طرفین مقابل که نمیدانستند سلطانی نام یک غذاست برآشفته شده و سفارش چند پرس "غروی" می دهند!!
تاریخ برای عبرت است اما بالاغیرتن در این عصر علم و تکنولوژی و  ارتباطات و رسانه،  اول بدانیم سلطانی چیست بعد غروی سفارش بدهیم!

۱۴۰۲/۱۲/۱۴

#مهدی‌خادمیان‌زیدونی

تاریخ ارجان و کهگیلویه

@kohgilo

‏#پوشه‌ی‌شنیداری

شلیک کرموزومزاده ها به مغز آقای آموزگار

#کامبیز‌نجفی

@kohgilo

امروز هفتم اسفندماه سالروز درگذشت استاد علی اکبر دهخدا ست.

تابستان امسال که به چهار محال و بختیاری سفر کرده بودم سری هم به قلعه دزک زدم. همان قلعه ای که استاد بعد از جنگ عالمگیر اول مدتی در آنجا مهمان امیر مفخم بختیاری بود.
برای رهاورد سفر مطلبی نوشتم که بخش اول آن را در کانال گذاشتم اما بخش های بعدی گرفتار تنبلی های همیشگی ام شد و بر زمین ماند.
امیرمفخم شخصیت جالبی ست هر وقت با نامش برخورد میکنم به یاد امیرمبارزالدین مظفری می افتم!
اما قلعه دزک هم بیشتر به کاخ می ماند تا قلعه! در طبقه بالا چند اتاق مجلل دارد و از جمله اتاق آیینه ای زیبا که امیر مفخم اتاقهای پشتی آن را در اختیار استاد دهخدا قرار داده بود، با پنجره ای مشرف بر باغ و حوضچه‌ی زیبای آن! ظاهرن استاد از همین اتاق کار بزرگ لغتنامه را آغازیده است.
اگر عمری باقی بود و دلی و حوصله ای آن سفرنامه کذایی را تکمیل میکنم اما علی الحساب به مناسبت این سالروز درگذشت، عکس اتاق اقامتگاه استاد دهخدا در قلعه دزک را از من بپذیرید.

۱۴۰۳/۱۲/۰۷

#مهدی‌خادمیان‌زیدونی

@kohgilo

#همین‌حوالی

این عکس را ۲۸ دی ماه ۱۳۹۲ گرفته ام. شیراز، خیابان همت شمالی!
آن سال بر خلاف امسال که انگار خدا با ما قهر کرده است، برفِ بسیار بارید و من کلی عکس از شیراز برفی گرفتم.
نام این خیابان برایم مسئله ای بود! اوایل فکر میکردم به نام شهید ابراهیم همت نامگزاری کرده اند و همیشه برایم جای تعجب داشت که چرا نام خیابان را عوض کرده اند و ایمان گذاشته اند؟! بعد از پرس و جو برایم روشن شد که نام خیابان را قبل از انقلاب و به افتخار سرلشکر سیف الله همت نامگزاری کرده اند که نام او برای علاقه‌مندان به تاریخ عشایری جنوب نامی آشناست.

سیف اله همت اصفهانی متولد سال ۱۲۷۷ در روستای همت آباد آباده، در اواخر دوره‌ی قاجار به مدرسه‌ی نظام رفت و پس از فارغ التحصیلی به لشکر جنوب در شیراز مامور شد. مدارج نظامی را پله پله طی کرد تا اینکه در سال ۱۳۳۰ به سرلشکری رسید. او در دوران خدمتش در ارتش در بسیاری از وقایع عشایری و نظامی جنوب نقش داشت.
سرلشکر همت علاوه بر سوابق نظامی مدتی شهردار شیراز و در فاصله‌ی سالهای ۱۳۳۲ تا ۱۳۳۴ استاندار فارس بود.
در شورش های عشایری دهه‌ی چهل با توجه به آشنایی طولانی مدت او با سران جنوب، نقش میانجی میان دولت مرکزی و شورشیان را ایفا کرد و با دادن تضمین توسط او، سران شورشی خود را تسلیم کردند، اما به قول و قرارهایش، وفا نشد و تعدادی از سران عشایر به جوخه‌ی اعدام سپرده شدند. آنگونه که نقل کرده اند او تا زمان مرگ از این اتفاق شرمسار و پشیمان بود.

سرلشکر همت نهایتن در سال ۱۳۵۰ درگذشت. عده ای از روحانیان فارس خواهان دفن او در حرم شاهچراغ بودند و ارتش اصرار به دفن او در گورستان حافظیه میکرد اما بنا به درخواست خانواده اش، پیکر او پس از تشییع در حافظیه در گلستان جاوید، گورستان ویژه بهایی ها، دفن شد، هر چند که همت تا زمان مرگ بهایی بودن خود را پنهان میکرد.

سرلشکر برادری داشت مشهور به مهندس همت که نام کوچکش را نمیدانم. مهندس همت در حدود دهه‌ی چهل رئیس اداره راه، بخش مهندسی ساختمان شرکت نفت در منطقه‌ی نفتخیز گچساران بود و بالطبع بخشی از خاطره‌ی پیمانکاران و کارگران قدیمی صنعت نفت در آن سالها !
آنگونه که مرحوم حاج یادگار شلمزاری از پیمانکاران قدیمی گچساران برایم تعریف میکرد؛ مهندس همت عشق شکار داشت و همیشه به هنگام سرکشی به پیمانکاران نگهداری جاده های آن زمان که همگی خاکی بودند، در وانت پیکاب شرکت نفتی اش تفنگی دولول به همراه داشت. پیمانکاران که از آمدن او آگاه بودند، شکارچی ها را به شکار که هنوز به فراوانی یافت میشد، میفرستادند. با آمدن مهندس لاشه‌های شکار به او هدیه و پشت پیکابش انداخته میشد و او هم دولول در دست در کنار آنها عکس یادگاری می گرفت !!

مهندس همت قبل از انقلاب بازنشسته شد و به آمریکا رفت!
هر وقت به یاد او می افتم ناخودآگاه در ذهنم پیرمردی کنار شومینه مجسم میشود که نوه هایش را جمع کرده، عکسهایش را به آنها نشان میدهد و از خاطرات شکارش می گوید!!

۱۴۰۳/۰۹/۲۷

#مهدی‌خادمیان‌زیدونی

پی نویس : دوست عزیز و کارمند باز نشسته صنعت نفت، حاج محمد حبیبی نژاد پیام دادند و به نقل از پدرشان، مرحوم حاج یوسف حبیبی نژاد که از نخستین نسل پیمانکاران قدیمی اداره راه شرکت نفت بودند، گفتند که نام کوچک مهندس همت، داوود بوده است. از محبت ایشان سپاسگزارم.

@kohgilo

درود بر دوستان عزیز ، هموندان ارجمند!
شاد و تندرست باشید.

امروز ششم آذر ماه مصادف است با ورود سردار سپه به زیدون برای ختم غائله خزعل است. با جستجوی کلیدواژه های سردارسپه یا خزعل میتوانید مطالب مرتبط را در کانال پیدا کنید.

باشت در متون جغرافیایی اسلامی

در میان مولفین قرون اولیه اسلامی تنها ابن خردادبه در المسالک و الممالک از "رستاق باش"بعنوان جزیی از نواحی وابسته به ارجان نام برده است. در فارسنامه ابن بلخی ضمن برشمردن شهرها و اعمال کوره شاپور ( با مرکزیت بیشاپور در نزدیکی کازرون کنونی) نام "باشت قوطا" ذکر شده است.
حمداله مستوفی نیز چون ابن بلخی باشت قوطا را در زمره نواحی کوره شاپور ذکر کرده و آنرا چنین توصیف میکند: "ناحیتی است در کوهستان و سردسیر است،حاصلش غله و اندک میوه باشد". شرف الدین یزدی در ظفرنامه نیز در گزارش عبور قشون امیرتیمور گورکانی از بهبهان به سمت قلعه سفید و شیراز از "باشت" و بعد از "سرآب خان بیدوک" و " دیه جولاهه" نام میبرد که تحت فرمان امیر شولستان(ممسنی کنونی) قرار داشته است. با این حساب به نظر میرسد که باید با گاوبه هم عقیده باشیم که باشت تا عهد تیموریان و شاید اوایل صفوی جزیی از ارجان و بعدها کهگیلویه نبوده اما از این دوره به بعد به طرف مغرب گسترش یافته باشد. اما چند مورد دیگر هم بگمانم میرسد اول اینکه احتمالن باشت تاریخی در مکان کنونی نبوده است و با توجه به کلمه قوطا که پسوند آن ذکر شده است شاید بتوان مکان آن را در روستای کته یا کتا در چندکیلومتری باشت کنونی جا نمایی کرد بویژه آنکه روستای کته بر روی بقایای روستایی قدیمیتر بنا نهاده شده است و مستشرقین غربی هم در گزارش های خود از ویرانه های آن یاد کرده اند و دیگر اینکه باشت علاوه بر اینکه نام مکان خاصی ست به احتمال بسیار نام منطقه ای وسیع تر هم بوده است، نام های بازمانده چون ماهور باشت در میانه باشت و دشت آبدالان (آبنوران یا انبوران تاریخی)، تنگ باشت در مجاورت روستای آبریگون و بنه باشت در ابتدای راه بهبهان به زیدون این گمانه را تقویت میکند.
در مورد قدمت تاریخی باشت بدون پژوهش های باستان شناسانه نمیتوان نظری قاطعانه ارائه کرد. آنچه که از متون تاریخی برمی آید دستکم قدمتی هزارساله دارد اما دکتر عبدالمجید ارفعی در کتاب اطلس تاریخ ایران، باشت را در میانه‌ی مناطق مهم ایلامی جای‌نمایی کرده است.

۱۳۹۵/۰۲/۰۱

#مهدی‌خادمیان‌زیدونی

@kohgilo

#گزارش‌تاریخی ممر معاش عشایر و بلوکات کهگیلویه در اوایل دوره پهلوی به نقل از مرحوم سلطانعلی سلطانی نماینده اسبق مردم بهبهان و کهگیلویه در مجلس شورای ملی: بویراحمد: "شغل عمومی آنها شبانی،داشتن مواشی،چیدن کتیرا و سهلب و اغلب سرقت و راهزنی است" بهمئی: "چند…

مالیات کهگیلویه و بهبهان در دوره ناصرالدین شاه قاجار

"میرزا ابوالحسن خان بهبهانی پدر زن نصرت الملک را در فیلیه ملاقات نمودم ،او نیز از وضع حکومت معزی الیه [ احتشام الدوله قاجار ] تعریف میکرد و از ظلم واعتساف نصیرالملک میگفت که اصل مالیات بهبهان و توابعش از ایلات و غیره بیست هزار و چهارصد تومان هست....نصیرالملک هفتاد هزارتومان امسال...عمل نموده است"

سفرنامه خوزستان،میرزا عبدالغفارنجم الملک

گزارش تاریخی ستونیست در کانال تاریخ ارجان و کهگیلویه که در آن روایت پیشینیان بدون دخل و تصرف در متن، در اختیار مخاطب گذاشته میشود.
چنانکه دوستان و هموندان عزیز و بویژه پژوهشگران ارجمند نظری در تایید، رد، تحلیل و یا تکمیل آن گزارش داشته باشند میتوانند با ما به اشتراک بگذارند و دوستان خود را به دانسته های بیشتر میهمان کنند.

@kohgilo

#گزارش‌تاریخی

ممر معاش عشایر و بلوکات کهگیلویه در اوایل دوره پهلوی به نقل از مرحوم سلطانعلی سلطانی نماینده اسبق مردم بهبهان و کهگیلویه در مجلس شورای ملی:

بویراحمد:
"شغل عمومی آنها شبانی،داشتن مواشی،چیدن کتیرا و سهلب و اغلب سرقت و راهزنی است"

بهمئی:
"چند قریه بیشتر ندارد و تمام به شبانی مشغولند"

ناحیه سی سخت بویراحمد:
" سابقن خراب و طایفه آن با ملاقباد به سرقت و راهزنی مشغول بودند ولی از آن به بعد این رویه زشت را ترک کرده و به امور زراعت و احداث جداول و بساتین و عمران محل مشغول ...."

علاءالدینی بهمئی:
" کسب عمومی شبانی و چیدن زدو و مهلب و ثعلب و کتیرا و زراعت است.کوهستانهای آن پر از جنگل مفید است.زنهای آنها بافندگی از قبیل خور و چادر سیاه و قالی مشغولند"

طیبی سرحدی:
" کسب عمده شان مواشی و تهیه روغن و زدو و مهلی و انجوکک میباشد.زراعت هم دارند...طایفه طیبی سرحدی به سرقت و راهزنی مشهورند"

طیبی گرمسیری:
"این طایفه به دزدی و سرقت اغلب مشغولند و به اینکار مشهورند و کسب عمده اشان دزدی است"

بویراحمد گرمسیری:
"ممر معاش آنها شلتوک کاری،زدو و بادام تلخ چینی است...طوایف بویراحمد گرمسیر آرام و زارع و ده نشین اند"

چرام:
"از بهترین نواحی زرخیز کوهگیلویه است.زمین هموار و آب فراوان دارد...طایفه چرام به شرارت موصوف نیستند"

بهمئی احمدی:
" کسب عمومی آنها شبانی و زراعت و چیدن زدو و انجوکک است"

باوی:
" شغل عمده آنها زراعت تنباکو و چیدن زدو و تعمیر باغات بخس و داشتن مواشی و تهیه روغن و مویز است که به بهبهان و بندر ریگ و دیلم برده،فروخته،در ازاء مایحتاج خود را خریداری مینمایند...راهزنی و دزدی،این طایفه ندارند(نسبت به سایر طوایف)...طایفه باوی در اثر نداشتن ییلاق مواشی بسیار ندارند و با نهایت مشقت و زحمت زندگی میکنند و بی چیزند"

زیدون:
"خاک آن زرخیز و بدون زحمت و قنات از رودخانه مشروب میشود .اکثر آن فاریاب و قسمت های بخس آن هم در صورت توجه و خرج ممکن است فاریاب نمود"

دشمن زیاری:
"نسبت به طیبی و بهمئی و باوی یک نواحی زرخیز زراعتی کوهگیلویه است.کار و کسب عمده رعایای آن زراعت شلتوک و غله و چیدن زدو و انجوکک و مهلب و ثعلب است...دشمن زیاری ها اغلب کارشان دزدی در راه اصفهان و نواحی مجاور است و این کار نزدشان عمومیت دارد"

ایل سادات[رضا توفیق و میرسالار]:
"طوایف فوق همیشه معاف و مرفوع القلم بوده اند...شغل عمومی آنها شبانی و داشتن مواشی است.فقرای آنها زدو،مهلب،ثعلب، کتیره ،بادام تلخ چیده،بهبهان جهت فروش میآورند.مایحتاج خود را از حیث بهان(سیاه چادر)خور،گلیم،قالی و جوال،خودشان تهیه مینمایند و مهمترین منبع عایدات و تجارت آنها روغن است"

منبع : کهگیلویه و بویراحمد، مجموعه اسناد و گزارشها، به کوشش کاوه بیات

گزارش تاریخی ستون جدیدیست در کانال تاریخ ارجان و کهگیلویه که در آن روایت پیشینیان بدون دخل و تصرف در متن، در اختیار مخاطب گذاشته میشود.
چنانکه دوستان و هموندان عزیز و بویژه پژوهشگران ارجمند نظری در تایید، رد، تحلیل و یا تکمیل آن گزارش داشته باشند میتوانند با ما به اشتراک بگذارند و دوستان خود را به دانسته های بیشتر میهمان کنند.

@kohgilo