دژهود
یکی از چیزهایی که تو رفتار آدم‌ها واقعا عذابم می‌ده، «تو» خطاب کردن آدمیه که ازشون بزرگ‌تره یا هیچ صمیمیتی باهاش ندارن ولی موقعیت اجتماعیش ازشون پایین‌تره. بچه ۱۹ ساله، خدماتی ۶۰ ساله شرکت رو تو خطاب می‌کنه ولی به مدیر ۳۰ ساله‌اش می‌گه شما.

در ویژه‌برنامۀ روز ویراستار، با استاد علی‌اصغر مهرپرور، دربارۀ سال‌های فعالیت ایشان در مؤسسۀ انتشارات فرانکلین، انتشارات سروش، و انتشارات زمینه گفت‌وگو کرده‌ایم.

امسال، روز ویراستار را با یاد و نام استاد کریم امامی برگزار کردیم. استاد مهرپرور از یاران و همکاران زنده‌یاد امامی بودند و در این گفت‌وگو خاطرات خود از همکاری با ایشان را بازگو کرده‌اند.

گفت‌وگو از هومن عباسپور

تاریخ انتشار: ۲۱ بهمن ۱۴۰۳

@radiovirayesh

(دغدغهٔ درست‌نویسی یا سودای سئو؟!) ادامه از بالا ??????

سرراست‌ترین نتیجه‌ای که از این چند نمونه می‌توان گرفت این است که، با این شیوه از کار و کوشش کنونی جامعهٔ ویراستاران و دلواپسان خط و زبان و ادب فارسی، دغدغهٔ درست‌نویسی مدت‌هاست که در برابر «سودای سئو» سپر انداخته است و برای بهبود اوضاع فکر دیگری باید کرد.

@PayamShamseDini
‏______
پــی‌نوشت:
لید (lead): اولین یا مهم‌ترین پاراگراف هر خبر
ترند (trend): گرایش و تمایل؛ در فضای دیجیتال به معنای محبوب شدن هر واژه یا اصطلاح
گوگل ترندز (google trends): یکی از امکانات تحت وب شرکت گوگل که میزان محبوبیت جست‌وجوی کلیدواژه در موتور جست‌وجوی گوگل را به نمایش می‌گذارد.
بایگانی (cashed): ذخیرهٔ دائمی در فضای مجازی
* سئو (CEO: Search Engine Optimization): سرواژه‌ای است برای بهینه‌سازی موتورهای جست‌وجو

منبع:خبرنامهٔ انجمن صنفی ویراستاران، شمارهٔ ۸، تیر ۱۴۰۰
http://www.ana.press/x76MP
http://anjomanvirastar.ir/khabarname-virastar/
https://www.instagram.com/p/CS6FNR6KD0z/?utm_medium=copy_link

یادداشت / پیام شمس‌الدینی

*?دغدغهٔ درست‌نویسی یا سودای سئو؟!*نزدیک به سه سالی می‌شود که در یک خبرگزاری دانشگاهی، تمام‌وقت، مشغول کار ویراستاری هستم. در این مدت انواع متون مثل خبر دریافتی، خبر پوششی، خبر کوتاه، خبر ترجمه‌شده، گزارش خبری، گفت‌وگو، مصاحبهٔ تفصیلی و حتی رپرتاژ آگهی را خوانده‌ام و تا جایی که فرصت و مجال ویرایش بوده، در راه بهبود و ارتقای این متون کوشیده‌ام. البته باید گفت به‌اقتضای سرشت فضای رسانه، که سرعت در انتشار یکی از اساسی‌ترین اصول آن است، گاه برای ویرایش متنی دو تا سه‌هزارکلمه‌ای فرصتی بیش از ده دوازده دقیقه در اختیار نبوده و می‌دانیم که خبری که روی خروجی خبرگزاری رفت همچون تیری است که از چلهٔ کمان رها شده باشد. پس از این زمان حساس، خبر در بسیاری از پایگاه‌های مجازی و دیجیتالی بایگانی خواهد شد و ویرایش بر روی آن موضوع دیگری خواهد بود (نسخهٔ ویرایش‌شده نسخهٔ دوم خبر تلقی می‌شود؛ همهٔ کلمات و تعابیر و اجزای متن اول خبر روی گوگل ثبت می‌شود و دومی اعتبار کمتری دارد).

@PayamShamseDini

یکی از بخت‌یاری‌های من در این مدت حمایت تمام‌قد مجموعهٔ مدیریتی اعمّ از مدیرعامل، معاون خبر، سردبیر، دبیر تحریریه و گروه دبیران سرویس‌های مختلف این خبرگزاری از استقرار گروه ویراستاری در کنار هیئت‌تحریریه و تأیید شیوه‌ها و استانداردها و سبک‌وسیاق ویراستاران بوده است. بدون اغراق می‌توان گفت در این سه سال و به‌رغمِ تغییر دو گروه مدیریتی، ثبات در نگاه به ضرورت حضور ویراستار در کنار تحریریه و بسطید ویراستاران در اِعمال ضوابط مختلف ویرایش، از تصویب شیوهٔ دستورخط مورد نظر فرهنگستان زبان و ادب فارسی در دو کتاب دستور خط و فرهنگ املایی خط فارسی تا برگزاری چندین دورهٔ آموزش ضمن‌خدمت و ...، باعث پدید آمدن نوعی حساسیت به جایگاه زبان فارسی، وسواس زبان‌شناختی و دغدغهٔ درست‌نویسی در میان اعضای هیئت‌تحریریهٔ این خبرگزاری شده است.

باید پدید آمدن این حساسیت، وسواس و نگرانی را به فال نیک گرفت و به آیندهٔ گسترش این روحیه در میان خبرنگاران و جامعهٔ رسانه‌ای ایران امیدوار بود؛ اما نمی‌توان از دشواری کار رویارویی با حجم عظیم شلختگی و بی‌سروسامانی بیرون از این گلخانهٔ کوچک نیز سخنی نگفت. در برهوت بی‌دروپیکری که فضای رسانه‌های فارسی‌زبان دیجیتال در آن گرفتارند، هر نوع نوشتهٔ بی‌قاعده و قانونی با ذکر یک اصطلاح نوآیین درست‌ودرمان و دل‌انگیز می‌شود! و آن اصطلاح چیزی نیست جز رعایت اصول «سئو» برای ارتقای رتبهٔ هر وبگاه در رده‌بندی‌هایی که گوگل و الگوریتم‌های پیدا و پنهانش بر ما تحمیل می‌کنند.
نمونه‌های معدودی از تحمیل این اصول را به‌اختصار و در سه سرفصل می‌توان یادآور شد:

@PayamShamseDini

*▪️رعایت اصول واژه‌سازی فارسی ـ ساخت‌واژهٔ فارسی*یکی از اصطلاحاتی که همین روزها (تیر 1400) به‌تواتر در خروجی خبری رسانه‌های فارسی‌زبان مشاهده می‌شود، اصطلاح مِن‌عندی گفت‌وگوهای «بین‌الافغانی» است! ظاهراً این اصطلاح اولین بار در حدود سپتامبر 2020 به ترند گوگل تبدیل شده است. می‌دانیم هیچ ضرورتی ندارد برای ساخت یک اصطلاح یا عبارت جدید در زبان فارسی از ابزار و ساخت‌های عربی (و در اینجا الف و لام عربی؛ آلـ) استفاده کنیم؛ پس صورت درست‌تر این اصطلاح باید «بیناافغانی» باشد. اما اگر رسانه‌ای از این اصطلاح در عنوان و اجزای خبر یا «لید» و متن آن استفاده کند، در رقابت برای بالا آمدن در نتایج جست‌وجوهای گوگل فرصتی برای دیده شدن نخواهد داشت. تفاوت میان نتایج جست‌وجو در گوگل بسیار چشمگیر است: یک میلیون و دویست‌هزار نتیجه برای «بین‌الافغانی» و فقط سه‌هزار نتیجه برای «بیناافغانی»!

*▪️رعایت دستورخط مصوب فرهنگستان*همین داستان دربارهٔ رعایت دستورخط مصوّب فرهنگستان نیز صادق است؛ صورت نامرجّح «رُبات» با 31 میلیون نتیجه را بسنجید با صورت مرجّح «روبات» با اندکی بیش از 6 میلیون نتیجه؛ یا صورت نامرجّح «جرات» با 12 میلیون نتیجه را بسنجید با صورت مرجّح «جرئت» با اندکی بیش از یک‌میلیون نتیجه. پس بدنهٔ رسانه و فضای دیجیتال حق خواهد داشت اگر از توصیه‌های دستورخط فرهنگستان سر باز تابد.

*▪️ درستی انتخاب ضبط اعلام*آشفتگی در شیوهٔ درست ضبط نام ژرار آرو (Gérard Araud)، سفیر پیشین فرانسه در ایالات‌متحده، نمونه‌ای از بی‌اعتنایی فعالان فضای دیجیتال و رسانه‌های مختلف فارسی‌زبان به ساده‌ترین شیوه‌های ضبط اعلام است. درحالی‌که ضبط درست و مطابق با تلفظ فرانسوی این نام، «ژرار آرو» فقط 1500 نتیجه در جست‌وجوی گوگل را نشان می‌دهد، یکی از چند ضبط نادرست آن «جرارد آرور!» که نشان از رویکرد غالب مترجمان انگلیسی‌خواندهٔ ما دارد، در جست‌وجوی گوگل بیش از ده‌میلیون نتیجه را نشان می‌دهد!

ادامه در فرسته بعدی ??????

روشنفکران ایرانی و مسئله زبان

رویکردهای روشنفکران ایرانی به زبان و زبان فارسی از دورۀ قاجار تا عصر حاضر

دغدغۀ اصلی این کتاب، نشان دادن سیر تطور و دگردیسیِ نوع تلقی از زبان در بزنگاه‌های تاریخی در هندسۀ معرفتیِ روشنفکران ایرانی از دورۀ قاجار تا عصر حاضر است. به بیان دیگر، بررسی چرایی و چگونگی چرخش تأملات زبانی روشنفکران ایرانی ناظر بر گفتمان مسلط و اپیستمه و صورت‌بندیِ دانایی و فضای معرفتیِ هر عصر از وجهی زبان‌شناختی و ابزاراِنگارانه به دیدگاهی هستی‌شناسانه و فلسفی، از نگاهی ستایشگرایانه به زبان فارسی تا مواجهه‌ای انتقادی به آن است. ازاین‌رو، این کتاب طرح و شرح و نقد داستانِ بلندِ نظروَرزانۀ روشنفکران ایرانی در مواجهه با زبان، از نگاه صرفاً محدود به بازتابِ نمود عینی زبان در قالب نوشتار و خط (پارول سوسوری) در دورۀ قاجار، به‌مثابه ابزاری برای عقب‌نماندن از مدینۀ فاضلۀ تمدن جدید تا پیوند زبان با ملیت و ناسیونالیسم زبانی در دورۀ رضاخانی، از رویکرد مارکسیستی به زبان تا رویکرد بازگشت به خویشتنِ فرهنگی و نگرۀ خودبسندگیِ زبان و خط در دورۀ پهلوی دوم و سرانجام رویکردی فلسفی به زبان، تحت تأثیر اندیشه‌های فیلسوفانی چون افلاطون، هگل، نیچه، ویتگنشتاین، هایدگر، دریدا و… با معجونی از دیدگاه‌های زبان‌شناختی افرادی چون سوسور و چامسکی – که البته بنیادی فلسفی دارند – از پیش از انقلاب 57 تا عصر حاضر است.

«ب» یا «پ»؛ مسئله این است
پلمب را پلمپ می‌کنند.
پهپاد را پهباد تلفظ می‌کنند.
تیوب را تیوپ تلفظ می‌کنند.
دوپلکس را دوبلکس تلفظ می‌کنند.
لپ‌تاپ را لپ‌تاب تلفظ می‌کنند.

#تلفظ

ما برفتیم و تو دانی و دل غم‌خور ما
بخت بد تا به کجا می برد آبشخور ما

از نثار مژه چون گوش تو در دُر گیرم
قدم هر که سلامی ز تو آرد برِ ما

به وداع آمده‌ام هان به دعا دست برآر
که وفا با تو قرین باد و خدا یاور ما

فلک آواره چرا می‌کندم می‌دانی
رشک می‌آیدش از خلوت جان‌پرور ما

گر همه خلق جهان بر من و تو حیف کنند
بکشد از همه انصاف ستم داور ما

به سرت گر همه عالم زبر و زیر شود
نتوان برد هوای تو برون از سر ما

هر که گوید به سفر رفت نزاری هیهات
گو نزاری به سفر سر نبرد از در ما

حکیم نزاری قهستانی

پیام تبریک رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به سرویراستار جدید دانشنامۀ ایرانیکا

♦️دبا: «تورج دریایی»، تاریخ‌نگار و مدیر مرکز مطالعات ایرانی سموئل جردنِ دانشگاه کالیفرنیا، ارواین به سرویراستاری دانشنامۀ ایرانیکا برگزیده شد تا جایگزین زنده‌یاد احسان یارشاطر باشد.

?به‌همین‌سبب رئیس مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی پیام تبریکی صادر کرد.

?در یادداشت کاظم موسوی بجنوردی آمده است:

جناب آقای دکتر تورج دریایی

♦️با درود، انتخابِ جناب‌عالی به سرویراستاریِ دانشنامۀ ایرانیکا را تبریک می‌گویم.

?این دانشنامه، یادگارِ فرزانهٔ ایران‌دوستی‌ست که همهٔ عمرِ خود را در راهِ شناساندنِ فرهنگِ پُربارِ ایرانی سپری کرد. زنده‌یاد دکتر احسان یارشاطر، بیش از نیم‌قرن در ایرانیکا، تمامِ توش و توان خود را مصروف ‌و معطوفِ ارتقای فرهنگِ ملّیِ ایرانیان ساخت.

?مدرسهٔ یارشاطر، پژوهش‌گرانی را تربیّت کرد که هریک پرچم‌دارِ شکوفاییِ تاریخ و ادب این سرزمین بوده و هستند. یارشاطر، قهرمان این میدان بود و در تاریخِ معاصرِ ایران، خاطرۀ خوش‌اش فرخنده است.

♦️نیک می‌دانم و امیدوارم شما نیز که خود برآمده از مکتبِ یارشاطر و بالندۀ آن هستید، در اعتلا ‌‌و ارتقای میراثِ گران‌سنگِ مؤسس این دانشنامه، خواهید کوشید.

?یاد و نام استاد یارشاطر که تمام زندگی‌اش را برای فرهنگ ملّی پویید و جویید، گرامی باد و توفیق در این میراث‌داری را برای جناب‌عالی آرزومندم.

کاظم موسوی بجنوردی
٢۶ آبان ١۴٠۳
@cgie_org_ir