مقاله: بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری)

نویسندگان: حدیث کجوری؛ علیرضا خسروزاده؛ زهرا فدائی

گورهای سنگ‌چین جنوب و جنوب غرب به دو شکل پشته‌سنگی استوانه‌ای و پشته‌سنگی ساده دیده می‌شوند. این گورها از نظر ساختار و شکل ظاهری مشابه یکدیگر و معمولاً روی ستیغ‌های سنگی و صخره‌ای ایجاد شده‌اند. شمار زیادی از این گورها در ارتباط با محوطه‌های استقراری نزدیک آن‌ها هستند. مبنای تاریخ‌گذاری این گورها، سفال است، ضمن این‌که در شماری از این گورها مواد فرهنگی دیگر از جمله شیشه، فلز، اشیا و ظروف سنگی، نیز یافت می‌شود. مشابه گورهای سنگ‌چین زاگرس مرکزی از جنوب شرقی ایران و خارج از مرزهای ایران در پاکستان، افغانستان، آسیای مرکزی و حوزۀ جنوبی خلیج فارس نیز گزارش شده است. هدف پژوهش حاضر توصیف، طبقه‌بندی و گونه‌شناسی گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (جنوب و جنوب غرب) ایران براساس نمونه‌های به دست آمده از شهرستان فارسان است.روش/رویکرد: در تحقیق حاضر با انجام بررسی میدانی و پیمایش در منطقه (فارسان)، قبور مورد نظر شناسایی و با ارائۀ مستندات باستان‌شناسی از قبیل طبقه‌بندی ساختار قبور و مقایسۀ گونه‌شناختی نمونه‌های سفالین به معرفی، دسته‌بندی و ارائۀ گاه‏نگاری نسبی این سنّت تدفین پرداخته شد.یافته‌ها/نتایج: یافته‏ها حکایت از تشابه طراحی این‌گونه گورها با سایر موارد کشف شده در نقاط مختلف ایران داشت. نکتة مهم آن‌که اغلب گورهای سنگ‏چین منطقة فارسان دچار دستبرد و تخریب شده بودند، از این‌رو امکان تعیین دقیق جهت طراحی وجود نداشت. اما براساس مواد فرهنگی به دست آمده، به نظر می‏رسد این‌گونه گورها مربوط به دورة آهن 3، هخامنشی، اشکانی و ساسانی هستند.

مشخصات مقاله: کجوری, حدیث, خسروزاده, علیرضا, فدائی, زهرا. بررسی، گونه‌شناسی و گاه‌نگاری گورهای سنگ‏چین زاگرس مرکزی (شهرستان فارسان، استان چهارمحال و بختیاری). مجله مطالعات ایرانی, 1403; 23(46): 163-183.

https://jis.uk.ac.ir/article_4600_b288a616f580fcf5e6ca15302b987e40.pdf

@restorationarcheology

مقاله: نقش و جایگاه محوطۀ باغ‌بَمید در دشت سیرجان طی سده‌های 6 الی 10ه‍.ق. براساس تحلیل یافته‌های سفالی

نویسندگان: ستار خالدیان؛ زینب افضلی

محوطۀ باغ‌بَمید در شمال‌غربی شهر سیرجان طی بررسی‌های باستان‌شنا‌سی سال 1397 شناسایی شد. وسعت زیاد و تنوع یافته‌های فرهنگی این محوطه، از نقش مهم آن در دشت سیرجان طی دوران اسلامی حکایت دارد. به این‌دلیل جستار حاضر قصد دارد تا در پژوهش پیش‌رو برای شناخت موقعیت و جایگاه محوطۀ باغ‌بَمید در بازۀ زمانی سده‌های میانی دوران اسلامی به بررسی و تحلیل یافته‌های سفالی آن بپردازد؛ زیرا در منابع مکتوب این دوره، اطلاعات اندکی از این مکان وجود دارد، ولی از بررسی میدانی آن، یافته‌های سفالی متنوعی به‌دست آمد که تا حدودی می‌توان با مطالعۀ آن‌ها به موقعیت این محوطه در سده‌های میانی دوران اسلامی دست‌یافت. پرسش‌های اصلی این پژوهش عبارتنداز 1. موقعیت محوطۀ باغ‌بَمید در سده‌های 6 الی 10ه‍.ق. براساس بررسی و تحلیل یافته‌های سفالی چگونه ارزیابی می‌شود؟ 2. فناوری رایج یافته‌های سفالی این محوطه کدامند؟ 3. براساس شواهد، یافته‌های سفالی این محوطه وارداتی یا بومی هستند؟ 4. محوطۀ باغ‌بَمید براساس یافته‌های سفالی چه نقش و جایگاهی در برهم‌کنش‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در سده‌های میانی دوران اسلامی داشته است؟ این پژوهش تلاشی در جهت مطالعۀ یافته‌های سفالی محوطۀ باغ‌بَمید طی سده‌های میانی اسلامی است تا بتوان سیمای این محوطه را در این بازۀ زمانی مشخص کرد. روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و یافته‌های آن به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده است. نتایج نشان‌داد که این محوطه هم‌زمان با محوطۀ قلعه‌سنگ طی سده‌های 6 تا 10ه‍.ق. استقرار داشته و حلقۀ ارتباطی راه‌های مهم تجاری-اقتصادی به شهر مرکزی سیرجان بوده است. یافته‌های سفالی محوطۀ باغ‌بَمید در دو گروه اصلی بی‌لعاب (نقوش کنده، فشاری، قالبی، مُهری و ترکیبی) و لعاب‌دار (لعاب‌دار تک‌رنگ و چندرنگ) تقسیم می‌شوند. در این محوطه، داده‌ای مبنی‌بر تولید سفال یافت نشد، که نشان می‌دهد به احتمال اکثر سفال‌ها وارداتی بوده و از مناطق دور و نزدیک به آن وارد شده‌اند. 

مشخصات مقاله: خالدیان, ستار, افضلی, زینب. نقش و جایگاه محوطۀ باغ‌بَمید در دشت سیرجان طی سده‌های 6 الی 10ه‍.ق. براساس تحلیل یافته‌های سفالی. پژوهش های باستان شناسی ایران, 1403; 14(42): 181-214.

https://nbsh.basu.ac.ir/article_5352_81eb9b0ef967aabfde8ddcf64b98626b.pdf

@restorationarcheology

مقاله: بررسی ویژگی‌های خشت و گل‌کاه برای مرمت و احیای بناهای تاریخی خشتی ایران

Characterisation of Adobe and Mud–Straw for the Restorationand Rehabilitation of Persian Historical Adobe Buildings

Bina Hejazi , Corinna Luz, Friedrich Grüner, Jürgen Frick and Harald Garrecht

In the restoration or rehabilitation of traditional buildings, compatible materials withknown characteristics must be used. However, the existing literature lacks comprehensive studieson the characterisation of Persian mud–straw plaster, focusing primarily on Persian adobe. More-over, previous research on Persian adobe has primarily employed XRF and XRD tests, neglectingion chromatography, moisture sorption isotherm determination, and thermogravimetric analysiswith differential scanning calorimetry. Consequently, there is a shortage of information regardingthe elemental composition, mineralogical characteristics, moisture sorption behaviour, and thermalproperties of Persian mud–straw plaster, as well as Persian adobe bricks. This paper aims to addressthis research gap by examining historical and new adobe bricks and mud–straw plaster used in Iran,utilising a comprehensive array of analytical techniques. The results from XRF analysis reveal rela-tively similar chemical compositions across all samples, while XRD analysis indicates predominantlysimilar mineral phases. Ion chromatography results demonstrate higher conductivity and chlorideconcentrations in the mud–straw samples than the adobe samples, with higher values for new sam-ples than historical ones. Freshly used straw, clay, or soil may have higher chloride concentrationscaused by the arid climate and soil salinisation in the area. Additionally, moisture sorption isothermdetermination results show that adobe and mud–straw plaster with a higher salt load of chlorideshave significantly higher moisture absorption. The increased straw quantity in the samples increasesthe moisture content. Furthermore, thermogravimetric analysis and differential scanning calorimetryindicate that, at low heating, adobe and mud–straw plaster lose water due to dehydration, and athigh heating, they lose carbon dioxide due to decarboxylation. The comprehensive characterisationof Persian adobe and mud–straw plaster in this study fills a significant gap in the literature and offersinvaluable insights for informing restoration and rehabilitation processes, ensuring the compatibilityof the materials used.

Hejazi, B., Luz, C., Grüner, F., Frick, J., & Garrecht, H. (2024). Characterisation of Adobe and Mud–Straw for the Restoration and Rehabilitation of Persian Historical Adobe Buildings. Materials, 17(8), 1764.

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11051334/pdf/materials-17-01764.pdf

@restorationarcheology

مقاله: بازشناسی طرح‌ها و نقوش بادگیرها و بازشوها در معماری بومی بستک

نویسنده: حامد محمدی مزرعه

این پژوهش با رویکرد نوآورانه، اقدام به بازشناسی طرح‌ها و نقوش به‌کاررفته در بادگیرها و بازشوهای بافت قدیم شهرستان بستک نموده است تا نشان دهد معماران و کاربران بناهای بومی، چگونه توانسته‌اند با بهره‌گیری و ترکیب هندسه‌های مختلف به الگوهایی زیبا به‌عنوان میراثی از گذشتگانمان در گسترۀ بافت سنتی دست یابند. هدف پژوهش حاضر، شناخت، تحلیل و بررسی میزان فراوانی فرم‌های تزیینی به‌کاررفته در عناصر تهویۀ طبیعی (بادگیرها و بازشوها) در بناهای بومی شهرستان بستک است. روش انجام پژوهش، توصیفی-‌ تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و میدانی (مشاهده و مصاحبه) است که با نمونه‌گیری غیرتصادفی (هدفمند) از 97 بنای سنتی با قدمت بیش از هفتاد سال و مصاحبه با کاربران این ابنیه به انجام رسیده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که نوع فرم‌های تزیینی به‌کاررفته در بین عناصر تهویۀ طبیعی، به سلیقه، انتخاب و شرایط مالی صاحب‌خانه بستگی داشته است. این‌گونه ‏تزییناتِ طبیعت‌گرا (شامل نقوش هندسی، گیاهی و حیوانی)، در بادگیرها عموماً در فواصل بین بالاترین قسمت دهانۀ ورودی بادگیر، ساقه و تاج مورد استفاده قرار می‌گرفتند و در بازشوها، به‌صورت مشبکی‌ با نقوش مختلف (هندسی و گیاهی) و در بالای پنجره‌ها و درب‌ها اجرا می‌شدند. کاربرد این تزیینات روی دهانۀ پنجره‌ها به‌عنوان نماد معماری بومی در بین بناهای سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفت و امروزه طراحان معمار و شهرساز می‌توانند با شناخت کامل این الگوهای جلوه‌گر زیبایی در معماری بناها و زیبایی‌بخش بافت شهری، به‌همراه تکنولوژی‌های جدید، آن‌ها را در طراحی‌ها و ایده‌پردازی‌های خود مورد استفاده قرار دهند.

مشخصات مقاله: محمدی مزرعه, حامد. بازشناسی طرح‌ها و نقوش بادگیرها و بازشوها در معماری بومی بستک. هنرهای صناعی ایران, 1401; 5(2): 115-128.

https://hsi.kashanu.ac.ir/article_112831_2f9655203905a00c3f873293b7b2bf12.pdf

@restorationarcheology

‍ مجموعه چهاربَکر در بخارا

شاهین گرکانی دشته

مجموعه چهاربکر در زمان تسلط دودمان شیبانیان ازبک (906 تا 1007 ه.ق) و در حومه شهر قدیم بخارا احداث شده است. کلیت مجموعه فوق، به مرکزیت گور امام¬ابوبکر احمد ابن سعد نصر بخاری ساخته شده است. احداث گورستان در گرداگرد گور ابوبکر سعد نصر، به زمان حکومت سامانیان (261 تا 395 ه.ق) بازمی‌گردد. توسعه این گورستان در طول چندین قرن، باعث می‌گردد تا این محوطه به عنوان مهمترین گورستان مذهبی بخارا در زمان حکومت شیبانیان مورد توجه قرار گیرد. در این گورستان، به غیر از مزار ابوبکر سعد نصر بخارای، قبور چندین تن از اعضای خاندان جویباری نیز قرار داشته است. خاندان فوق که از پیشوایان طریقت نقشبندیه در بخارا محسوب می‌شدند، در زمان حکومت عبدالله شیبانی(991 تا 1006ه.ق) قدرت بسیاری زیادی می‌یابند، به صورتی که خان ازبک علاوه بر ساخت مجموعه چهاربکر بر مزار درگذشتگان این خاندان، دستور احداث خیابانی را می‌دهد که از محله ریگستان بخارا آغاز می‌شده و ضمن گذر از زمین‌های متعلق به این خاندان و همینطور مجموعه قاش‌مدرسه، به این گورستان و مجموعه موقوفه واقع در آن منتهی می‌شده است.

حافظ تنیش بخارایی (قرن دهم و یازدهم ه.ق) در ذکر احداث این مجموعه چنین گزارش داده است:
«بر سر مزار فایض¬الانوار امام ابوبکر سعد که جد اعلی آن مقتدای انام است عمارات عالیه از خانقاه و مسجد و مدرسه بنا فرماید و اطراف آن را با انواع باغات دلکش[....] آرایش نماید [....] صحن صفت فضای آن که چون فضای همت کریمان پهناور است با انواع اشجار[...] آراسته گردانیدند و در میان آن حوضی کوثرمثال [...] به ظهور رسانیدند[......] بر طرف شمال مزار[....] حضرت کامکار چهارباغی رشک خلدبرین[....قرارداد] از درب شهر تا در باغ تخمینا یک فرسخ باشد بر دو کنار را دو جوی روان گردانیدند و بر اطراف آن درخت بید نشانیدند جهت انکه آنحضرت در رفتن و آمدن در سایه باشد»

مجموعه فوق متشکل بوده است از سه بنای مدرسه، خانقاه و مسجد که دورتادور آن توسط باغات و حظیره‌های متعلق به خاندان جویباری محاصره شده بوده، به صورتی که مزارات وابستگان این خاندان، کلیت مجموعه را فرا می‌گرفته است. نکته حائز اهمیت در طراحی این مجموعه، استقرار خانقاه در سمت چپ و مسجد در سمت راست است به گونه‌ای که همراه با ساختار طاق میانی تشکیل یک جلوخان بزرگ را می‌داده‌اند. همچون صحن میانی مجموعه آنو، نمای بیرونی صحن چهار بکر نیز به وسیله ایوانچه‌های دو طبقه‌ای تعریف می‌شده است. ایوانچه‌های فوق علاوه بر استقرار بر روی نمای بیرونی خانقاه و مدرسه، بر دو سوی طاق میانی مجموعه نیز قرار داشته‌ و به عنوان حجره‌های مدرسه کاربرد داشته‌اند. در واقع محوطه صحن به همراه طاق‌نمای کور میانی مجموعه، به عنوان مدرسه چهاربکر مورد استفاده بوده است.

در این مجموعه، درآیگاه‌های عظیم خانقاه و مدرسه به صورت جفت و همراستا با جهت طاق‌میانی احداث شده‌ و همگی روی به مشرق دارند. یکی از ویژگی‌های مهم این مجموعه، تعریف درآیگاه دو اشکوبه با شکوهی است که تقریبا کمی پایین‌تر از طاق اصلی و در قسمت ورودی مجموعه قرار داشته است.علاوه بر این، استقرار محوطه چندین حظیره در جهات جنوبی، شرقی و شمال شرقی مجموعه، در طی سال‌های بعد، سبب شده که کلیت مجموعه به ساختار میدانی نزدیک گردد که بدنه آن توسط حظیره‌ها و ساختمان‌های مذهبی تعریف می‌شده است. علی‌رغم شکل‌گیری یک میدان در اطراف مجموعه، ساختار جلوخانی ساختمان‌های چهاربکر همچنان به عنوان محور اصلی مجموعه مطرح بوده‌ و می‌توان مشاهده کرد که باوجود تبدیل فرم اولیه، این ساختار همچنان بر کلیت مجموعه مسلط است. به غیر از موارد فوق، در شمال مجموعه نیز چهارباغی به دستور عبدالله خان احداث شده که در طول دوره شیبانی با ساخت باغات دیگر در دورتادور مجموعه، کلیت محوطه چهاربکر را دربر می‌گرفتند. بلر معتقد است که نام مجموعه حاصل ترکیب نام این چهارباغ با نام امام ابوبکر بخاری است. از طرف دیگر، گنگلر و همکارانش معتقدند که بر اساس باور مردمان بخارا علاوه بر امام ابوبکر بخاری، سه تن دیگر از اعضای مهم خاندان جویباری نیز در این مجموعه مدفون شده‌اند که نام بکر یا ابوبکر داشته‌اند و از این منظر مجموعه به چهاربکر معروف شده است.

تصویر: مجموعه چهاربکر در حومه بخارا . اصلاح پلان توسط نگارنده.

@qabnevesht

‍ مقاله: معماری آرامگاه‌های سردابه‌ای دورۀ الیمائی خوزستان

نویسندگان: مسلم جعفری زاده؛ اسماعیل همتی ازندریانی؛ مهدی رهبر

الیماییان از حکومت­ های خودمختار و محلی بودند که طی دوره اشکانیان در جنوب­ غربی ایران، به­ ویژه دشت خوزستان حضور داشتند و صاحب فرهنگ و تمدنی غنی بوده‌اند. آثار متعددی شامل؛ معابد سنگیِ باشکوه، مقابرِ سردابه‌ای پرتکلّف، انبوهی از نگارکندها، سکه‌ها، گچ‌بری‌ها، پیکرک‌ها و مجسمه‌های فلزی از الیمایی­ها بر جای مانده که همگی نشان از توانمندیشان در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و حکومت‌داری است. با توجه به نتایج بررسی­ ها و پژوهش­ های انجام گرفته در دوره الیماییِ خوزستان، همانند سایر نواحی قلمرو اشکانیان سنت­ های تدفینی متعددی وجود داشته است. گونه خاص از تدفین­ های این دوره می­ توان به آرامگاه­های سردابه ­ای اشاره کرد که از محوطه ­های مختلف خوزستان از جمله صالح داوود، محوطه صنعتگران شهر شوش و گلالک شوشتر به ­دست آمده است. در این پژوهش به گونۀ خاصی از آثار دوره الیمایی، یعنی آرامگاه­های سردابه ­ای پرداخته می ­شود و مهم­ترین پرسش های مطرح عبارتند از: ویژگی ­های مشترک معماری آرامگاه­های سردابه ­ای الیمایی کدام ­اند؟ و مهم­ترین دلایل ایجاد آرامگاه­های سردابه ­ای الیمایی در خوزستان چیست؟ ماهیت پژوهش حاضر بنیادی و رویکرد آن توصیفی ـ تحلیلی است؛ روش گردآوری اطلاعات نیز از طریق مطالعات کتابخانه ­ای، شامل استفاده از کتب، گزارش ­ها و برخی مقالات است. نتایج پژوهش نشان می­ دهد این آرامگاه­ها از نظر معماری دارای اشتراکاتی از جمله دسترسی به فضاهای زیرزمینی با ورودی­ های راه پله ­­ای شکل هستند و مصالح اصلی ساخت آن­ها عمدتاً از آجر و ملاط گچ بوده و فضای اصلی آن­ها دارای پوشش قوسی­ شکل است. هم­چنین شواهد نشان می­ دهد که احتمالاً آرامگا­ه­های سردابه­ ای دورۀ الیمایی از سنت تدفینی آرامگاه­های زیرزمینی دوران ایلام میانی متأثر بوده است.

مشخصات مقاله: جعفری زاده, مسلم, همتی ازندریانی, اسماعیل, رهبر, مهدی. معماری آرامگاه‌های سردابه‌ای دورۀ الیمائی خوزستان. پژوهش‌های باستان‌شناسی زاگرس, 1403; 1(1): 119-138.

https://zar.lu.ac.ir/article_716181_3078426ae69f76b51de0b923e95378c9.pdf

@restorationarcheology

‍ مقاله: واکاوی تأثیرات عوامل حسادت و رقابت در روند ساخت و عملکرد بناهای تاریخی صفوی و قاجار اصفهان

نویسندگان: آزاده حریری*  ، بهنام پدرام  

در خلق میراث معماری ایران عوامل متعددی تاثیرگذار بوده‌اند و به خاطر تعدد این عوامل، غالبا وجوه فیزیکی که زمینه ادراک ملموس داشته، مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. این در حالی است که وجوه تاثیرگذار دیگری با ماهیت غیرفیزیکی در بستر ارتباطات انسان و بنا در شکل‌گیری ساختار معماری اثرگذار بوده است. خصوصیات اخلاقی انسان‌ها در قالب بانیان، معماران، هنرمندان و کاربران ابنیه نیز در شکل‌گیری ساختار کالبدی و کارکردی بناهای تاریخی تاثیرگذار بوده است. حسادت و رقابت به عنوان گونه‌ای از احساسات و هیجانات انسان، در روند ساخت و نظام عملکردی برخی از بناهای تاریخی  اصفهان در دوران صفوی و قاجار تاثیرگذار بوده است. در این دوران آفرینش‌های معماری، گاهی ابزاری برای نمایش شوکت و منزلت اجتماعی بانی بوده است. مهجور ماندن جایگاه دو مولفه حسادت و رقابت به عنوان احساس و متغیری تاثیرگذار در پیوند انسان و بنای تاریخی، انگیزه اصلی ورود به پژوهش حاضر بوده است. هدف اصلی در راستای پاسخگویی به چگونگی تاثیرات حسادت و رقابت در ساختار بناهای تاریخی اصفهان به این قرار است: با تحلیل نحوه تاثیرات حسادت و رقابت به عنوان مولفه‌های بنیادین در پیوند انسان و بناهای تاریخی به تبیین نشانه‌هایی که در ساختار بناهای تاریخی  اصفهان برجای داشته‌اند، پرداخته شود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با هدف توسعه‌ای و با بهره‌گیری از اسناد کتابخانه‌ای، مطالعات میدانی و مصاحبه انجام شده و یافته‌ها طبق روشی کیفی و از طریق مقایسه و تفسیر تحلیل شده‌اند. دستاورد پژوهش، دسته‌بندی و تبیین زمینه‌های بروز حسادت و رقابت در ساختار ابنیه تاریخی اصفهان در دوران صفوی و قاجار است، به‌گونه‌ای که مصادیقی از تاثیرگذاری این متغیرها را در نظام کالبدی و کارکردی و معنایی این آثار مشخص می‌کند. به طورکلی براساس نتایج تحقیق می‌توان نسبت تاثیرات حسادت و رقابت را در ساختار بناهای تاریخی در هشت حوزه کلی ذیل واکاوی نمود:1-علت و انگیزه بانی در سرمایه‌گذاری ساخت بنا، 2-ایجاد ساختارهای کالبدی مشابه و همگون، 3-ایجاد ساختارهای کالبدی مشابه و همگون در همسایگی یکدیگر، 4-خلق و ترکیب فضاها و عناصر معماری نامتعارف، 5-تغییر عملکرد فضاها و عناصر معماری، 6-ایجاد افزوده‌های نوین در چیدمان داخلی و سازمان‌‌دهی، 7-توسعه بنا و 8-تعیین جای‌نام اثر.

مشخصات مقاله: حریری آزاده، پدرام بهنام. واکاوی تأثیرات عوامل حسادت و رقابت در روند ساخت و عملکرد بناهای تاریخی صفوی و قاجار اصفهان. نشريه علمي مرمت و معماري ايران. ۱۴۰۲; ۱۳ (۳۴) :۴۳-۵۸.

https://mmi.aui.ac.ir/article-1-1325-fa.pdf

@restorationarcheology

مقاله: تبیین و ارزیابی سطوح سلسله‌مراتبی و قلاع کانونی قرون میانی اسلامی(قرن 6 تا 8 ه.ق) در قهستان قدیم، شرق ایران

نویسندگان: محسن حیدری دستنائی؛ محمد فرجامی؛ حسین صدیقیان

قهستان به‌دلیل موقعیت سوق‌الجیشی و قرارگیری در مسیرهای ارتباطی، بافتار جغرافیایی کوهستانی، دوری از دستگاه خلافت و منابع معدنی غنی آن همواره در بازۀ زمانی قرون میانی اسلامی مورد توجه گروه‌های مختلف سیاسی-مذهبی مثل فرقۀ اسماعیلیه، بوده است. در این منطقه 48 قلعه از این دوران شناسایی شده که بیشتر آنها روی ارتفاعات و قلۀ کوه‌ها ساخته شده‌اند. ساختار این‌گونه قلعه‌ها بر اساس محدوده و چشم‌انداز جغرافیایی کوه‌ها و قله‌ها شکل گرفته و به نظر می‌رسد که عوامل جغرافیایی در ایجاد این آثار تأثیر داشته است. روش گردآوری اطلاعات این پژوهش، از طریق کتابخانه‌ای بوده و از روش پژوهش توصیفی از نوع پس رویدادی استفاده شده است. هدف از این مقاله تحلیل سطوح سلسله‌مراتبی و مکان مرکزی قلعه‌های قرون میانی اسلامی قهستان، با توجه به عوامل محیطی و جغرافیایی و با استفاده از نرم‌افزار Arc GIS و تحلیل خوشه‌ای از نرم‌افزار SPSS است. در این تحلیل از عوامل محیطی مانند فاصله از منابع آب و جاده‌ها، نوع کاربری اراضی، ارتفاع از سطح دریا، ارتفاع قلعه‌ها از سطح زمین‌های اطراف، محل قرارگیری قلعه‌ها نسبت به درجۀ شیب و جهت، نوع خاک، بارش و نوع اقلیم استفاده شد. با توجه به تحلیل‌های آماری با روش خوشه‌ای چنین مشخص گردید که یک الگوی سه رتبه‌ای با مرکزیت قلعه کل حسن صباح، قلعه کهن دژ نهبندان و کوه قلعه فردوس در میان قلعه‌های این دوران قهستان وجود دارد و متون و منابع تاریخی نیز تا حدودی آن را تائید می‌کنند؛ اما بیشتر قلعه‌های این دوران منطقه در رتبۀ دوم قرار دارند. در نهایت در پایین‌ترین رتبه نیز تنها یک قلعه با نام قلعه زری قرار گرفته است که در واقع این قلعه از نظر موقعیت قرارگیری آن در چشم‌انداز محیطی با دیگر قلعه‌های منطقه متفاوت است.

مشخصات مقاله:حیدری دستنائی, محسن, فرجامی, محمد, صدیقیان, حسین. تبیین و ارزیابی سطوح سلسله‌مراتبی و قلاع کانونی قرون میانی اسلامی(قرن 6 تا 8 ه.ق) در قهستان قدیم، شرق ایران. معماری اقلیم گرم و خشک, 1403; 11(18): 1-16. 

https://smb.yazd.ac.ir/article_3362_89f5de76b9bd9aab402c197773815646.pdf

@restorationarcheology

‍ مقاله: تبیین راهکارهای حفاظتی مجموعۀ تاریخی بازار تبریز مبتنی‌بر شناخت و آسیب‌‌شناسی ارزش‌‌های فرهنگی- تاریخی میراث معماری

نویسندگان: سیده محبوبه ذبیح زاده؛ پریسا آبرومند آذر؛ سید احسان بلادی ده بزرگ؛ آناهیتا قربانی

حفاظت و احیای میراث معماری، تلاشی برای حفظ موجودیت بنا و احیای هویت برخاسته از فرهنگ است. از آنجا‌که سیاست‌‌های حفاظتی ساختاری و فیزیکی رایج که اهداف متمرکزی را در راستای افزایش طول عمر بنا دنبال می‌‌کنند به تنهایی نمی‌‌توانند هدف مذکور را محقق سازند.هدف پژوهش: این پژوهش سعی بر آن داشته تا با شناخت ارزش‌‌های غیرکالبدی در مختصات مکانی موردنظر، نگاهی فراتر از دیدگاه صرف فیزیکی را ارائه داده و از منظر هویت‌‌شناسی، مؤلفه‌‌های ارزشی آسیب‌‌دیدۀ مجموعۀ بازار تاریخی تبریز را شناسایی و راهکارهای حفاظت مبتنی‌بر ارزش‌‌های غیرکالبدی مؤثر در تقویت ارزش‌‌های فرهنگی و تاریخی را عنوان کند.روش پژوهش: در راستای حل مسئله، از روش کیفی نظریه‌مبنایی مبتنی‌بر داده‌‌های اکتشافی حاصل از مصاحبه با دو گروه متخصصان و کسبه در حجمی برابر با 31 و 15 نفر بهره گرفته شد. تحلیل اظهارات گروه شرکت‌‌کننده طی فرایندی منظم و در عین‌‌حال مداوم در سه مرحله کدگذاری باز، محوری، و انتخابی انجام شد.نتیجه‌‌گیری: نتایج تحلیل یافته‌‌ها نشان داد که ارزش‌‌های غیرمادی فرهنگی و تاریخی مجموعه بازار تاریخی تبریز مجموعاً در هشت طبقه شامل قدمت، اصالت، سنت، اعتبار تاریخی/ ساختار فرهنگی، آیین‌‌ها، مذهب، و حیات فرهنگی قابل تدوین و دسته‌‌بندی بوده و در جریان آسیب‌‌شناسی ارزشی و تدقیق آسیب‌‌های وارده نیز بیشترین میزان آسیب متوجه ارزش‌‌هایی چون اصالت کالبدی، سنت کارکردی و کالبدی، ساختار فرهنگی (نگرش و قوانین)، سنت‌‌های آیینی- فرهنگی و باورها و اعتقادات است. از این‌‌رو راهبردهایی در راستای صیانت و احیای ارزش‌‌های آسیب‌‌دیده پیشنهاد شد که با اجرا و کاربست آن‌‌ها می‌‌توان بر طول عمر و ماندگاری این میراث ارزشمند تاریخی افزود.

مشخصات مقاله: ذبیح زاده, سیده محبوبه, آبرومند آذر, پریسا, بلادی ده بزرگ, سید احسان, قربانی, آناهیتا. تبیین راهکارهای حفاظتی مجموعۀ تاریخی بازار تبریز مبتنی‌بر شناخت و آسیب‌‌شناسی ارزش‌‌های فرهنگی- تاریخی میراث معماری. باغ نظر, 1403; 21(137): 61-74. 

https://www.bagh-sj.com/article_206653_a36a0641025ff6f90b8ee6a9e209875a.pdf

@restorationarcheology

مقاله: ارگ ورمال، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری اربابی دوره قاجار سیستان ( بررسی سازمان فضایی، تحلیل ساختار و کارکردی و ریشه‌یابی معماری)

نویسندگان: جواد علایی مقدم؛ سید رسول موسوی حاجی

آثار و بقایای معماری کهن هر منطقه را می‌توان یکی از مهمترین شواهد تاریخی دانست که بیانگر بسیاری از شاخصه‌های فرهنگ اصیل آن منطقه است، از این نظر مطالعه آنها جایگاه ویژه‌ای در تمام زمینه‌های مطالعات تاریخی و فرهنگی دارد. در این میان معمولا در هر دوره بناهای شاخصی و ممتاز وجود دارد که دربردارنده‌ی ویژگی‌های هنری و فرهنگی آن دوره می‌باشند و شناخت آنها از اولویت‌های شناخت ادوار مختلف تاریخی یک منطقه می‌باشد. ارگ ورمال، یکی از مهمترین بناهای دوران قاجار در سیستان است که با توجه به ساختار معماری و عناصر موجود در آن، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به رغم این اهمیت، آنچنان که شایسته است به مطالعه صحیح آن پرداخته نشده است. همین امر موجب گردید تا نگارندگان با هدف شناخت و تحلیل ساختار معماری و ریشه‌یابی عناصر معماری تاریخی ارگ ورمال، بر اساس یک بررسی رسمی میدانی به صورت علمی، به تهیه پلان و مطالعه همه جانبه آن بپردازد. نتایج این مطالعات مشخص ساخت که عناصر معماری موجود در ارگ ورمال برگرفته از معماری چند هزار ساله در سیستان است که بکارگیری برخی از آنها همچون ستون خشتی پس از قرن‌ها مجدد در این بنا احیاء شده است. این بنا از منظر وجود بخش‌های خاص مربوط به فعالیت‌های مذهبی و تولیدی، نمونه‌ای منحصر به فرد در سیستان است به نحوی که برای اولین بار سازنده ارگ ورمال با ساخت یک حسینه و یک آسباد جهت تولید آرد منطقه در داخل بخش اصلی عمارت، استفاده‌ای خاصی از معماری در زمینه کنترل اجتماعی مردم منطقه خود نموده است.

مشخصات مقاله: علایی مقدم, جواد, موسوی حاجی, سید رسول. ارگ ورمال، نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری اربابی دوره قاجار سیستان ( بررسی سازمان فضایی، تحلیل ساختار و کارکردی و ریشه‌یابی معماری). پژوهشنامه تمدن ایرانی, 1403; 6(1): 202-225.

https://jic.uk.ac.ir/article_4388_2ed9a794f313f4fde8234c3b5eb908a5.pdf

@restorationarcheology