БУЮКЛАР БИСОТИДАН

Барча яхши китобларни умумлаштириб турувчи битта хусусият бор: уларда ҳикоя қилинган воқеалар воқеликдан ҳам зиёд ишонарлироқ туюлади.

Ер юзида юрган ҳар бир кишининг ҳаётда ўз бурчи бор.

Агар бирор ишни эрмак учун қилаётган бўлсангиз, демак, сиз яшамаяпсиз.

Ҳеч нарса инсон руҳини қўрқув ва қўрқоқликдек тез синдиролмайди.

Қўрқув ҳаммамизда бор, аммо унинг кўзига тик қарайдиганлар жасоратлидирлар.

Дунёдаги энг яхши инсонлар гўзалликни нозик ҳис қиладилар, таваккал қилишга ва ҳақиқатни айтишга жасорат топа оладилар. Айнан ана шу ижобий фазилатлари уларни заифлаштиради. Кўпинча айнан шулар сабабли ич-ичларидан зил кетади.

Ақлли одамлар камдан кам ҳолда бахтли бўладилар.

Барча одамлар икки тоифага бўлинади: биринчиси -- улар билан, бўлсалар ҳам бўлмасалар ҳам яшаш енгил. Иккинчиси -- улар билан яшаш оғир, аммо бўлмасалар яшаш имконсиз.

Одамлар доим бахт сари қисқа йўлни қидирадилар, аммо бундай йўл йўқ.

Кишига зарур нарсаларни беринг -- қулайликни талаб қилади. Қулайлик яратиб берсангиз, ҳашаматни хоҳлаб қолади. Ҳашамат билан кўмиб ташласангиз, ноёб нарсаларни истаб қолади. Ноёб нарсаларни топиб берсангиз, ақлга сиғмайдиганларини орзу қила бошлайди. Барча орзулари ушалган тақдирда ҳам, истаган нарсаси топилмагани ва алданганидан шикоят қилади.

Эрнест ХЕМИНГУЭЙ

Тўплаб тақдим этувчи:
Худойберди КОМИЛОВ.

#саволжавоб

Ассаламу алекум. Рус тили шевалари ҳақида малумот берсангиз.Бугунги рус адабий тили Москва князлиги шеваси негизида шаклланган. Узоқ ўтмишда тарқоқ рус ерларида турли шевалар бўлган. Ҳатто Новгород ва Псковда алоҳида славянча тил мавжуд бўлган. Ягона рус давлати шакллангач, зиёлилар тил унификацияси устида иш олиб борган. Бошида адабий тилнинг ҳам турли версиялари (эски ва замонавий, консерватив ва ўзлашмалари кўп бўлган) таклиф қилинган; ахийри Пушкин асарларида ишлатилган тил олтин ўрталиқ сифатида қабул қилинган. Лекин бугунги рус тилида бошқа тилларнинг ҳамда шеваларнинг қолдиқлари сақланган. Масалан, “город=град”, “ворота=врата”, “молоко=млеко” сингари дуплетлар бор рус тилида. Дуплетлардаги иккинчи сўзлар (“врата”, “млеко”) болгар тилидан кирган; “рука” сўзининг қўшимча олган шакли, рус тилидаги палатализация қонунига мувофиқ, “руце” бўлиши керак эди; лекин Новгород-Псков тили таъсирида “руке” шакли кириб қолган. Хуллас, бундай излар кўп.

Умумий таълим жорий этилиши, саводли одамлар кўпайиши, шаҳарлашув, ОАВ ва бадиий адабиёт шуҳрат қозониши натижасида шевалар секин-аста унутилиб борган. Яна бир нарсани унутмаймиз: Россия шарқидаги улкан ҳудудлар охирги асрлада колонизация қилинган, у ерга руслар ғарбий вилоятлардан кўчиб борган; руслар катта миқдорда жанубга, Марказий Осиёга ҳам кўчган; бу ҳудудларда шаклланган диаспоралар кўпинча марказдан ёзма матнларни (газеталарни, китобларни) олиб, тилини унга мослаб борган. Айниқса империянинг сўнгги йилларида, СССРнинг бошида саноатлашув ва шаҳарлашув асносида қишлоқлар бўшаб қолди; шеваларнинг асосий сақловчилари бўлган қишлоқларда одам кам қолди, шаҳарларда эса тил унификацияси рўй берди.

Лекин, шунга қарамай, ҳали ҳам рус тилида шевалар кўп. Йирик тилларда шева кўп бўлиши – нормал ҳолат. Йирик замонавий шаҳарларда шева анча унификациялашиб, бир-бирига яқинлашиб қолган, лекин кичик фарқлар доим бўлади. Айниқса Моква ва Петербург шеваларини кўп қиёслашади. Петербург шевасини сиз кўп эшитгансиз (зиёлилар орасида петербургликлар кўп), лекин эътибор бермагансиз; Петербург шевасида “дождь” “дощь” дейилади; “-ся” қўшимчаси “-са”га айланади: “старалса”, “билса”; сўз охиридаги “ь” тушиб қолади: “дерис”, “мирис”. Дарвоқе, Петербург шевасида “е” “и” тарзида талаффуз қилингани боис маҳаллий муаллифлар “Туркистан” ўрнига “Туркестан” деб ёзиб кетган, кейин бу одатий имлога айланган дейишади. Лекин умуман олганда йирик шаҳарлар шевалари бир-биридан кичик фонетик ўзгаришлар ва лексикасига кўра фарқ қилади.

Тарихий шаҳарларда-ку, шевалар жуда аниқ-тиниқ сақланган. Тулалик одамни екатеринбурглик, тверлик ёки псковлик одамдан осонликча ажратиб оласиз. Ўзим Владимирда бўлганимда адабий тилдан яққол ажралиб турувчи шеваларни эшитганман.

Чекка қишлоқларда ҳам кўплаб майда шевалар сақланган. Ҳозир батафсил тасниф келтириб ўтирмайман, бир-иккита яққол кўзга кўринадиган мисоллар келтираман:

- “морква” – “сабзи” (адабий тилда “морковь”), Тула шеваси;

- “дяревня” – “қишлоқ” (адабий тилда “деревня”), “яловчи” Урал шевалари;

- рус адабий тилида “о” товуши редукцияга учраб, урғусиз ўринларда “а”лашиб кетган; шимолий рус шеваларида редукция кузатилмайди, натижада қишлоқ шеваларида “молоко”, “хорошо” сўзларини ёзилганидай айтишади (эсингизда бўлса, Ельцин шунақа гапирарди);

- урғу ўзгаради: “свеклА” – “свЁкла”, жанубий рус шеваларида бор; умуман рус тилида урғу беқарор, шевадан шевага, ҳатто одамдан одамга ўзгариб туради;

- “звОнит” (адабий тилда “звонИт”), “нужОн” (“нУжен”), “должОн” (“дОлжен”) ва бошқа шакллар.

@AsanovEldar

IKIR - FIKRLAR

Murakkab vaziyatlardan chiqib ketish uchun chiqish yo‘llari oldindan o‘ylab qo‘yilgan bo‘lishi lozim.

Meditsina -- xotinim, adabiyot -- o‘ynashim, - degan ekan Chexov. Men, o‘zimcha, o‘zimga mosladim: pedagogika -- xotinim, adabiyot -- o‘ynashim, jurnalistika -- do‘stim.

Haqiqatga yaqin -- haqqa yaqin.

Bilimsiz odamlarning murakkab masalalar ustida bahs yuritishlari kishida kulgi va achinish aralash istehzo paydo qiladi.

Hozir mening qalamim ham, qog‘ozim ham telefon bo‘lib qoldi. Shu yerda yozaman, tahrir qilaman, chop etaman. Kitobxonlarim ham, taqrizchilarim ham shu yerda. O‘qiydilar, fikr bildiradilar, maqtaydilar, tanqid qiladilar.

Pastdagilar yuqoridagilardan ustun kelsa, zamon to‘nkariladi.

Qalamkashning vazifasi bitta: ezgulikni original yo‘l bilan chiroyli targ‘ib qilish.

Murakkab kompyuterlar oddiy fizik qonuniyatlar asosida ishlaganidek, mukammallik asosi ham oddiylikdir.

Hunar va bilim -- tuganmas davlat.

Begonalar oldida qilingan nasihat -- haqorat.

Xudoyberdi KOMILOV

BUYUKLAR BISOTIDAN

Menda ikkita odam bor: biri xuddi odamdek yashaydi, ikkinchisi fikrlaydi va meni tergab turadi.

Mixail LERMONTOV

Mening hazillashish usulim -- haqiqatni aytish.

Bernard SHOU

Qulaylik qancha kam bo‘lsa, ehtiyoj ham shuncha kam bo‘ladi. Ehtiyoj qanchalik kam bo‘lsa, inson shuncha ko‘proq baxtli.

Jyul VERN

Kitoblar ba'zan sen istagan gaplarni aytadi. Ammo jim tursalar, ularning ichi bo‘sh deganimas.

Mixael ENDE

Muqaddam yashab o‘tgan barcha buyuk ijodkorlar mening chinakam ustozlarim va xaloskorlarimdir.

Skott FITSJERALD

Inson butun hayoti davomida yashamaydi -- ijod qiladi, o‘z-o‘zini ijod qiladi.

Fyodor DOSTOYEVSKIY

Hayot hamisha yaxshi qartalarni chiqishi emas, ba'zan yomon qartalarni ham yaxshi o‘ynash demakdir.

Jek LONDON

Yo‘limiz-ku -- bitta, ammo unda har kim har xil yuradi.

Mixail SHOLOXOV

Sukut -- qudratli kuch.

Sergey DOVLATOV

Qush parvoz uchun yaratilganidek, inson baxt uchun yaratilgan.

Vladimir KOROLENKO

To‘plab taqdim etuvchi:
Xudoyberdi KOMILOV.

Гейнеёна шеър. Табриклайман. ??????

TILSIMLI DUNYO

So‘zlashdik bir nafas, xayrlashdik biz,
Ismim na men dedim, va na sen deding.
Balki, uchrashmasmiz endi ikkimiz,
Bilmadik, kim edim va sen kim eding.

Uchrashdik, ajrashdik -- nega, nimaga?
Azaldan tilsimli zamin va zamon.
Umrimiz o‘xshaydi daydi kemaga,
Kemamiz -- ismsiz, ismsiz -- ummon.

Xudoyberdi KOMILOV

NAVOIY   GʻAZALIGA   MUXAMMAS

Bilmadim,  jonon  jamoling  jismim  ichra  jonmidur,
Yoki  jonim  jon  emasdur,  jon  degan  jononmidur,
Yo  vale  jonim  jamolu  jism  aro  sarsonmidur,
Lojuvardiy  qoshing  uzra  zarvaraq  tobonmidur,
Yo  magar  ko‘k  toqi  uzra  anjumi  raxshonmidur.

Kokiling  chirmashsa,  ko‘chgay  har  mo‘yu  tolamga  mushk,
Misli  gulzorimga  qo‘ngay  har  gulu  lolamga  mushk,
Ayriliq  chog‘ida  giryon  yig‘lasam,  jolamg‘a  mushk,
Zulfimi  ohim  yelidin  sovurar  olamg‘a  mushk,
Yo  sabo  tahrikidin  sunbul  abirafshonmidur.

Tortadur  har  boqishing  ko‘nglumg‘a  bitmas  ming  yaro,
Lablarim  kulg‘ay - ku,  ammoki  dilim  motamsaro,
Ham  tunim,  ham  kunduzim  shul  kokulingdek  qap-qaro,
Haychakon  orazmidur  yo  husni  bandi  zulf  aro,
Yuz  asir  o‘lg‘on  ko‘ngullar  holig‘a  giryonmidur.

Vo  darig‘,  solmas  quloq  hech  kimsa  oshiq  zorig‘a,
Bu  ko‘ngul  bergaymu  dosh  har  lahza  yuz  ozorig‘a,
Ming  jafo  kelsa  alishgum  bir  shirin  guftorig‘a,
Zarvaraqdin  shu’lalardur  har  taraf  ruxsorig‘a,
Yo  ul  o‘tlug‘  yuzda  har  yon  bir  ko‘ngul  so‘zonmidur.

Demagil  bu  ishq  azobin  tortmak  osondur  manga,
Boshima  savdoi  hijron,  narxi  shoyondur  manga,
Ishq  biyobonida  Qays  ham  lolu  hayrondur  manga,
Hajr  zolim  shomi  kavkabdinmu  giryondur  manga,
Yo  aning  subhi  g‘arib  ahvolima  xandonmidur. 

Har  ne  qil,  mayli,  sitam  uzulmag‘ay  ko‘nglum  ipi,
Bor  ekan  dunyo,  Xudoyberdi  muhabbat  tolibi,
Shunchaki  tolib  emas,  Farhodu  Majnun  noibi,
Eyki,  mayli  jannat  etmassen  mening  ko‘nglum  kibi,
Notavon  kunglung  birov  kuyida  sargardonmidur.

Yetmagay  umrim,  kitobim  aylasam  men  gar  varaq,
Boshlanur  noming  bilan  anda  bitilgan  sar  varaq,
Ming  jafo  imlosidur – ozoring  ohi – har  varaq,
Bo‘ldi  qaddi  yo  Navoiyning  yuzi  chun  zarvaraq,
Lojuvardiy  qoshing  uzra  zarvaraq  tobonmidur.

Xudoyberdi  KOMILOV

BUYUKLAR BISOTIDAN

Faqat o‘zini va o‘z manfaatlarini o‘ylaydigan odam chinakam baxtli bo‘la olmaydi.

Manzili qaysi sohil ekanini bilmagan odamga yo‘ldosh shamol ham ko‘mak berolmaydi.

Ayollar faqat bilmaydigan sirlarinigina saqlay oladilar.

Oltin o‘t bilan, ayol oltin bilan, erkak esa ayol bilan sinaladi.

O‘zingga hokimliging -- eng oliy hokimlik.

Agar biz taqdirni yenga bilmasak, taqdir bizni zabt etadi.

Agar biror narsani o‘zgartira olmasang, uni munosib qabul qil.

O‘zini tuta biladigan odam -- eng kuchli odam.

Pulga qul bo‘lish emas, ularni boshqara bilish kerak.

Ba'zi kasalliklarni bemorga bildirmasdan davolash lozim. Ko‘p odamlar dardlari haqida haqiqatni bilgach o‘lib qolganlar.

Birovga kerak bo‘lmasa, o‘zingizni fido qilmang!

Mening iste'dodim shundaki -- fidoiyman.

SENEKA

To‘plab taqdim etuvchi:
Xudoyberdi KOMILOV.

BUYUKLAR BISOTIDAN

O‘rni kelganda haqiqatni aytmaslik yaxshi emas. Biroq layoqat va huquq bo‘lmaganda haqiqatni aytmagan ma'qul.

GEGEL

Sabr-toqat hamda g‘azabni jilovlay olish qobiliyatidan mahrum kishini siyosatchi deb bo‘lmaydi.

STENDAL

Uylanish huquqlarning yarmini kamaytirish, majburiyatlarni ikki baravar oshirish demakdir.

SHOPENGAUER

Vatanga muhabbat -- ajoyib tuyg‘u. Lekin undan-da teranroq bir tuyg‘u borki, u haqiqatga bo‘lgan muhabbatdir.

CHAADAYEV

Ahmoq kalla faqat mushtni tushunadi.

NITSSHE

Dag‘allik va zo‘ravonlik ikki foiz muvaffaqiyat keltirsa, muloyimlik va hojatbarorlik yigirma foiz muvaffaqiyatni ta'minlaydi

ROZANOV

Vaqt soxta fikrlarni yemiradi, tabiat hukmini esa tasdiqlaydi.

SITSERON

Agar gapirayotgan kishilar o‘zlarini eshitib ham turganlarida edi, kamroq so‘zlagan bo‘lardilar.

KARNEGI

Yopiq og‘izda tish yaxshi saqlanadi.

YUSUF XOS HOJIB

Kimning qo‘lidan ish kelsa -- ishlaydi, kimning qo‘lidan ish kelmasa -- boshqalarga o‘rgatadi, orgatishni ham eplay olmasa -- boshqaradi, boshqarish ham qo‘lidan kelmaydiganlar -- hukm yurg‘izadi.

MENKEN

Kamchiliksiz odam yo‘q. Yaxshi odamning kamchiligi kamroqdir.

GORATSIY

To‘plab taqdim etuvchi:
Xudoyberdi KOMILOV.

#тиллар

Tilshunoslikda faux amis – “yolg‘on do‘stlar” tushunchasi bor. Ikkita yoki undan ortiq tilda aynan bitta yoki bir xil o‘zakka ega so‘zlar boshqa ma’no anglatishi hodisasi shunday deb ataladi. Negaki sizning tilingizdagi biror so‘zga tashqi tomondan o‘xshash birorta so‘zni eshitib, uni tushunganday bo‘lasiz, aslida esa uning ma’nosi boshqa bo‘ladi. Shu bois ham bunday so‘zlar sizga “yolg‘on do‘st” vazifasini o‘taydi.

Odatda misol tariqasida slavyan tillari keltiriladi – ularda bunday so‘zlar ko‘p. Masalan, polyak tilida uroda – go‘zallik, rus tilida “urod” – “badbashara”; chex tilida pozor – “diqqat”, rus tilida – “sharmandalik”; polyak tilida zapomnieć – “esdan chiqarish”, rus tilida “zapomnit” – “eslab qolish” va hokazo.

“Yolg‘on do‘stlar” hodisasini o‘zbek tiliga nisbatan ham qo‘llasa bo‘ladimi? Bo‘larkan. O‘ylab-o‘ylab bir nechta misol topdim.

- o‘zbekcha “zanjabil” – “jambul”, tog‘da o‘sadigan o‘t turi; tojik tilining janubiy shevalarida “zanjabil” – “qalampir”;

- o‘zbekcha “uloq” – “echkining bolasi”; Eron forschasida “uloq” – “eshak”;

- o‘zbekcha “sabzi” – “sabzi”, ozarbayjonda səbz – “o‘t”; o‘zbekcha “ko‘k” – “o‘t”, ozarbayjoncha kök – “sabzi”;

- o‘zbekcha “chekmoq” – “g‘am chekmoq”, “sigaret chekmoq”; turkcha çekmek – “suratga olmoq”, “tortmoq”, “sudramoq”;

- o‘zbekcha “ichmoq” – “suv ichmoq”; turkcha içmek – “suv ichmoq”, “sigaret chekmoq”;

- o‘zbekcha “o‘xshamoq” – “o‘xshamoq”; turkcha okşamak – “silamoq”;

- o‘zbekcha “izlamoq” – “qidirmoq”; turkcha izlemek – “ko‘rmoq”, “tomosha qilmoq”;

- o‘zbekcha “bag‘ishlamoq” – “baxsh etmoq”; turkcha va ozarbayjoncha bağışlamak/bağışlamaq – “kechirmoq”;

- o‘zbekcha “xohlamoq” – “istamoq”; ozarbayjoncha xahiş etmek – “iltimos qilmoq”;

- o‘zbekcha “tepki” – “tepish harakati”; turkcha tepki – “reaksiya”, “javob”;

- o‘zbekcha “tetik” – “bardam”; turkcha tetik – “to‘pponcha tepkisi”;

- o‘zbekcha “nishon” – “nishon”; turkcha nişan – “nikoh”;

- o‘zbekcha “tib” – “tibbiyot”; arabcha “tibb” – “tushirmoq”, ya’ni hamma narsani tushirmoq, “tibbiyot” – ikkilamchi ma’no.

? @AsanovEldar