*📣 Тимур Турлов, Freedom Holding компаниясының бас атқарушы директоры:*
Жасанды интеллект әзірлеу миллиондаған доллар жұмсауды қажет ететіні рас, бірақ оның құндылығы – нәтижесінде.
ЖИ – кез келген позициядағы әрбір адамның тиімділігі мен өнімділігін арттыратын қозғаушы күш.

«Digital Almaty 2025» форумында сөйлеген сөзінен.

*📣 Бірнеше елдің ғалымдары бірігіп, қойлардың 12 мың жыл бойы адамдармен бірге қалай өзгергенін зерттепті. Зерттеу Science журналында жарияланды*.

🐏 Дублиндегі Тринити-колледж генетиктері, Бавария жаратылыстану тарихы мемлекеттік коллекциясының және Мюнхен университетінің (LMU) зооархеологтары (мұндай да сала бар екен!) қойдың 118 ежелгі геномын талдаған.

🐑 Дерек қоры Моңғолиядан бастап Ирландияға дейінгі кеңістік пен бірнеше ғасырды қамтиды.
Ғалымдар зерттеген қойдың ең ертедегі геномы Ашиклы-Хююк (Орталық Түркия) мекенінен шыққан екен. Оларды қолға үйрету Таяу Шығыста 11 мың жыл бұрын басталған.

🐏 Еуропалықтар қойды 8 мың жыл бұрын баға бастапты. Біртіндеп, қойдың түріне, жүні мен етінің сапасына қарай іріктеген. Алғашқы селекция жұмысы да осы кезде басталған.

🐑 Адамдар сияқты қойлар да жер ауыстырған.
7 мың жыл бұрын – қойлар батысқа таралған.
5 мың жыл бұрын – Еуразия көшпелілерімен бірге Еуропаға жеткен. (Көшпелі дегені қазақтардың да ата-бабасы, сірә).

Қой айдап барған қойшылармен бірге Еуропаның халық құрамы, генетикасы да өзгерген.

🐑 Қойды сауып, сүтін пайдалану, ірімшік жасау қола дәуірінде басталған. Бірте-бірте қойдың жүні текстиль өндірісіне негіз болады. Ауыл шаруашылығына, саудаға, экономикаға ықпал етеді.

Зерттеуші Дэн Брэдли адамдар мен қойдың тарихы осылай біте қайнасқан дейді.

Төреғали Тәшенов, ақын, журналист, Созақ ауданының Құрметті азаматы:

БҮКІЛ ДЕШТІ-ҚЫПШАҚ ДАЛАСЫ ҚҰЛАЗЫП ҚАЛДЫ!

Атақты археолог Кемел Ақышев ағамызға тосын сұрақ қойып: "Кемел аға, егер Ақсүмбе мұнарасы құласа не болар еді?" дегенде ол кісі: “О, шырақтарым, Құдай оны басқа салмасын, онда бүкіл Дешті-Қыпшақ даласы құлазып қалады ғой”, – деген екен.
Құдай соны басқа салды!
Дешті-Қыпшақ даласының Қарауыл мұнарасы құлады!

Түркістан облысы Созақ ауданындағы орта ғасыр ескерткіші – Ақсүмбе мұнарасының биік қыр басында, жел өтінде тұрғанына алты ғасырдан асып еді. "Зафарнамеде" Әмір Темір Көрегеннің 1389-1390 жылдардағы Тоқтамыс ханға қарсы жорықтарын бақылап отыру үшін салынған Қарауыл мұнарасы, яғни ішіне от жағып жаудан хабар беретін әскери-қорғаныс маягы болған. Ақсақ Темір осы жерде шатыр тігіп түнеген. Қаратау сілемдерінің Бетпақдаламен түйісетін тұсында орналасқан осы ескерткішті 2019 жылы барып көргенімде мүжіліп құлауға айналғандай көрінген.

Кезінде бұл мұнараның биіктігі 25 метр, ені 18 метр болған, мен көргенде биіктігі 11 метрдей, ені 8 метрдей еді. Қайбір жылы "Қазжөндеу" мемлекеттік мекемесі Сауран топырағынан құйылған қам кесекпен сыртынан қоршауды қолға алып еді. Оны да қатырмай жайына кетіп, қайта-қайта сыртқы сылағы түсіп, бөрене тыққан қоршау қабырғасы бірнеше жерінен опырылып еді. Оны жөндегенсымақ та болған. Төбесін ашық қалдырғандықтан, жауған қар мен сорғалаған жаңбыр қоя ма, ақыры мынау болды, сыртқы дуалы жермен-жексен құлағанда ішіндегі алты ғасырға шыдас берген ғажайып ескерткішті, мемлекет қорғауындағы тарихи мұнараны өзімен бірге қоса жұлып алып кетті!

Сұмдық!!! Сол бойы жөндеусіз-ақ тұра бергенде, әлі де жүз жылға шыдас берер ме еді? Обалыңа қалдық-ау, қайран, Ақсүмбе, қайран ару Ақбикеш!!!

Қытай ғалымдары өсімдіктің түрі мен қалай өсіп жатқанын анықтайтын робот жасап шығарды.

Device журналында жарияланған мақалада жазылғандай, құрылғы сынақ кезінде 97,7% дәлдікпен он түрлі өсімдікті анықтады және баугиния гүлінің жағдайын 100% дәлдікпен бағалап берді.

Бұл робот ірі фермерлер мен агрономдарға дақылдардың өсуін бақылауға, сондай-ақ оларға қажетті су мен тыңайтқыштың мөлшерін бағалауға пайдалы болады, – дейді Шаньдун медицина университетінің доценті Чжунцян Сонг.

Мақала мында

Саршұнақтар табиғатты қалпына келтіруге көмектеседі

Жанартаулар – табиғат катаклизмдерінің бірі. Жалын атқан лава Жердің экожүйесін өзгертеді, орман мен таудағы өсімдік, жан-жануардан бастап топырақтағы микроорганизмдерге дейін жояды.

?Мұндай апаттан кейін табиғаттың қалпына келуі өте ұзақ. Мысалы, орман қалпына келуі үшін 300 жыл керек. Ал топырақтың микробтық құрамы тек 60 жылдан кейін орнына келеді екен.

?АҚШ зерттеушілері осы үдерісті жылдамдатудың әдісін тапты. Ғалымдарға көмекке саршұнақтар (Thomomys talpoides) келді. Саршұнақ немесе зорман – кеміргіштер отрядының бір түрі.

?Жанартаулар атқылауы климатқа да әсер етеді. Бұл кезде атмосфераға күкірт диоксиді (SO2) тарайды. Ол ауаға, топыраққа, жауын-шашынға зиян.

?Ғалымдар ландшафты қалпына келтіру тәсілін бұрыннан іздеп келеді. Міне енді Коннектикут университетінің микробиологтары мен экологтары нәтижеге жетті.
1980 жылы АҚШ-тың солтүстік-батысында Сент-Хеленс жанартауы атқылайды. Катаклизм салдарынан адамдар опат болады, құстар мен аңдар өледі. 600 шаршы километр жер қап-қара шөлейтке айналады.

?Екі жылдан соң осы учаскеге зерттеушілер тікұшақпен саршұнақтарды әкеліп, орман болған жерге жібереді.
Неліктен саршұнақтар? Бұл жануар інін терең қазып, топырақ астындағы құнарлы материалды сыртқа шығарады екен. Сөйтіп пайдалы микроорганизмдер  жер бетіне шығады. Одан кейін өсімдіктер пайда болады, т.с.с.  

?Микробиологтар саршұнақтарды жерсіндірген мекенде алты жылдан кейін ондаған мың өсімдік жайқалып өсе бастайды. Ал басқа жерлер сол қалпы еді.

?Одан бері  40 жыл өтті. Ғалымдардың айтуынша, құлазыған жерге 40 жылдан кейін өсімдік өсіп, жаңа орманның пайда болуы үлкен жетістік.    

?Зерттеушілердің мақаласы Frontiers in Microbiomes журналында басылып шықты. Авторлар дәл осы тәсілді өртенген орманды қалпына келтіру үшін де пайдалануға болатынын атап көрсеткен.