جهان‌شناسی و معرفی حقیقت هستی 30
جهان در شعر رودکی 3

مهتران جهان همه مردند
مرگ را سر همه فرو کردند
زیر خاک اندرون شدند آنان
که همه کوشک‌ها برآوردند
از هزاران هزار نعمت و ناز
نه به آخر به جز کفن بردند؟
بود از نعمت آن‌چه پوشیدند
و آن‌چه دادند و آن‌چه را خوردند(قطعه 41)
نگرش و زاویه نگاه رودکی به مرگ
تا کی گویی که: اهل گیتی
در هستی و نیستی لئیم‌اند؟
چون تو طمع از جهان بریدی
دانی که همه جهان کریمند( 43)
کلید نگاه خوب به جهان و جهانیان طمع بریدن است.
به دور عدل تو در زیر چرخ مینایی
چنان گریخت ز دهر دو رنگ، رنگ فتور
که باز شانه کند همچو باد سنبل را
به نیش چنگل خون‌ریز تارک عصفور(60)
جامه پر صورت دهر، ای جوان
چرک شد و شد به کف گازران
رنگ همه خام و چنان پیچ و تاب
منتظرم تا چه برآید ز آب؟(پاره 4)
رخت‌شویان
درنگ آر ای سپهر چرخ وارا
کیاخن ترت باید کرد کارا(ابیات به جا مانده-پاره 2)
آهسته و نرم
آرامش و پرواز روح

جهان‌شناسی و معرفی حقیقت هستی 29

تقدیر و جهان در شعر رودکی 2
مرا بسود و فرو ریخت هر چه دندان بود
نبود دندان، لا بل چراغ تابان بود
سپید سیم زده بود و در و مرجان بود
ستارهٔ سحری بود و قطره باران بود
یکی نماند کنون زآن همه، بسود و بریخت
چه نحس بود! همانا که نحس کیوان بود
نه نحس کیوان بود و نه روزگار دراز
چه بود؟ منت بگویم: قضای یزدان بود
جهان همیشه چنین است، گِرد گَردان است
همیشه تا بوَد آیین گِرد، گَردان بود
همان که درمان باشد، به جای درد شود
و باز درد، همان کز نخست درمان بود
کهن کند به زمانی همان کجا نو بود
و نو کند به زمانی همان که خُلقان بود
بسا شکسته بیابان، که باغ خرم بود
و باغ خرم گشت آن کجا بیابان بود...
بسا نگار، که حیران بدی بدو در، چشم
به روی او در، چشمم همیشه حیران بود
شد آن زمانه، که او شاد بود و خرم بود
نشاط او به فزون بود و غم به نقصان بود
رفت- دگرگونی زمانه و جایگزینی سختی و بلا و زشتی به جای آسودگی و زیبایی- رودکی این را راز سرنوشت می‌داند نه نحس بودن آن.
همی خرید و همی سخت، بی‌شمار درم
به شهر، هر گه یک ترک نار پستان بود...
کنون زمانه دگر گشت و من دگر گشتم
عصا بیار، که وقت عصا و انبان بود(قصیده 45)
ای خواجه، این همه که تو بر می‌دهی شمار
بادام تر و سه‌یکی و بهمان و باستار
مار است این جهان و جهانجوی مارگیر
از مارگیر مار برآرد همی دمار(قطعه 59)
آرامش و پرواز روح

جهان‌شناسی و معرفی حقیقت هستی ۲۸
تقدیر و جهان در شعر رودکی 1
تقدیر، که بر کشتنت آزرم نداشت
بر حسن و جوانی‌ات دلِ نرم نداشت
اندر عجبم ز جان‌ستان کز چو تویی
جان بستد و از جمال تو شرم نداشت(رباعی 5)
چون روز علم زند به نامت ماند
چون یک شبه شد ماه به جامت ماند
تقدیر به عزم تیز گامت ماند
روزی به عطا دادن عامت ماند(رباعی 10)
قضا گر داد من نستاند از تو
ز سوز دل بسوزانم قضا را
جهان این است و چونین بود تا بود
و همچونین بُوَد اینند بارا
به یک گردش به شاهنشاهی آرد
دهد دیهیم و تاج و گوشوارا
توشان زیر زمین فرسوده کردی
زمین داده مر ایشان را زغارا(قطعه 2)
سختی و محنت
آرامش و پرواز روح

لایه‌های خودخواهی 47
شواهدی از متون 36(نیایش)
معرفی کتاب 1
نیایش، مابی، جولیت-کریمی، سحر- ادبی، محمدجواد (مترجمان)نشر رسش، اهواز، ،1383، چاپ اول(224 صفحه -دو زبانه)
در این مجموعه، دعاها و نیایش‌هایی از سراسر جهان و از تمامی سنت‌ها - از شرق گرفته تا غرب، از سنت‌های شفاهیِ ادیان ابتدایی تا اعتقادهای جهانی متون مقدس - فراهم آمده است تا نشان دهد که دعاها در سراسر دنیا و در هر کشور و آیین و مذهبی از شباهت‌های ویژه‌ای برخوردار است و نیایش، یک کنش جهان‌شمول، دگرگون کننده و التیام بخش است. تنوعی که در نيايش‌هایِ اين نوشتار دیده می‌شود، بازتاب تغییر در فرهنگ‌ها، مذاهب و انسان‌هایی است که آن دعاها را بر زبان جاری ساخته‌اند.
"با وجود میراثی چنین گران‌بها از نیایش‌های مکتوب وگفتاری، گزینش مرواریدهایی از این دریای پرگوهر، کاری بسیار دشوار است.بسیاری از نیایش‌ها مشهور و عام پسندند و بسیاری دیگر، آمیزه‌ای از عشق و شیفتگی ژرف. برخی از دعاها را به دلیل صراحت و سادگی‌شان زمزمه می‌کنیم و برخی دیگر را به دلیل پیچیدگی و ادیبانه بودنشان واگویه می‌نماييم." (ص ۸)
نیایش‌هایی از آیین‌های هندو، تائو، زرتشت، بودا، یهود، مسیح و اسلام آمده است و از این شخصیت‌های والا مقام نیز زمزمه‌های عارفانه‌ای به چاپ رسیده است:امرسون، شعوانیه، جان گرین، لیف ویتر، میکل آنژ، رابعه، جورج هربرت، غزالی، جین آستن، جورج البوت، تاگور، ویلیام برکلی، سر توماس مور، توماس آکونیاس قدیس، جین گری، توماس آکمپیس، جان وسلی، مارتین لوتر، دوشاردین، اراسموس، لودویک بتهوون، رینهولد نیبور، کریستینا روستی، کی‌یرکگارد و...
تنها نقصی که در اين مجموعه وجود دارد این است که مآخذ و منابع هیچ‌یک از این نیایش‌ها نيامده و فقط به ذکر گوینده آن اکتفا شده است.
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح

لایه‌های خودخواهی 46
شواهدی از متون35(نیایش)
الهی وارستگی از هر چیز و وابستگی و پیوستگی کامل به آستانت را موهبتم فرما! و دیدگان دل ما را به فروغ نظر به خود، روشن ساز! تا دیدگان دلمان حجاب‌های نور را بشکافد و در این خلوت به معدن عظمت واصل شود و جان‌های ما همچون شعاع به عز قدست، آویخته گردد. (مناجات شعبانیه)
ادب آن است که از خانه که بیرون می روی، هیچ کس را دیدار نکنی مگر اینکه او را برتر از خودت پنداری(موسوعة کلمات الامام الحسین ع، ص750)
همه مردم را بهتر از خود بيند و خودش را از همه آنها بدتر شمارد و اين تمامِ مطلب است.(حدیث هشام از امام علی ع، کافی،ج 1 ، 18، 12 )
حسن‌ع:مادرم فاطمه‌س را شب جمعه در محراب دیدم به عبادت ایستاده و همچنان در رکوع بود تا روشنی بامداد بر آمد. شنیدم که او به مردان و زنان دعا می کرد و آنها را نام می بُرد، در حالی که برای خود دعایی نمی‌کرد. گفتم: مادر! چرا همان‌گونه که برای دیگران دعا می کنی، برای خود دعا نمی کنی؟فرمود: الجار ثم الدار:فرزندم! نخست همسایه و سپس اهل خانه(دانشنامه قرآن و حدیث، ج 10، ص 170)
نیایش‌های عاشقانه و زیبایی که از اسطوره‌های آیینی ما به یادگار رسیده است، می‌بایست پالایش شوند و متون کم‌بها و بی‌اعتبار از آنها حذف شوند(در علم رجال و حدیث نیز بسیاری از دعاهای متون، فاقد سند و غیر قابل استناد دانسته شده است). یکی از بزرگان فرهنگ نیز پیش از این پیشنهاد داده بود که متون پالایش شوند ولی با اهمال‌کاری و اصرار بر روش‌های پیشین، متاسفانه همه متون با بی‌اعتنایی مواجه شده است.(خوشبختانه در مجموعه کتاب‌شناسی نیایش‌های شیعه توصیه‌های خوبی برای این پالایش به طور مستند آمده است که در قسمت 45 همین مجموعه می‌آید)
نکته:ترجمه آزاد ادبی شده است(با توجه به تحول فرهنگ و زبان ترجمه مجدد قرآن و متون ضروری است، همچنین ترجمه در چند سطح سنی)
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح

زهی خجسته زمانی که یار بازآید
به کام غم‌زدگان، غمگسار بازآید
خوشا روزگار مبارکی که معشوقم دوباره به پیشم آید، آری او غمگسار دردمندان  عشق است.
۲-در برابر خیال شاهانه‌اش اسب سیاه و سفید چشم را مهیا کرده‌ام(معشوق همان حال خوش است که با تمرکز جان و مهیا شدن روح باز می‌گردد و این مضمون و شوق بازگشت در ابیات بعد تکرار می‌شود) و از جان امیدوارم که شهسوارم به پیشم آید.
۳- در برابر چنین معشوقی اگر سرم فدا نشود، دیگر به چه کارم خواهد آمد؟!حرفی با سرم ندارم.
۴-چون غبار بر سر راه آمدنش رحل اقامت می‌افکنم، به شوق آنکه از من عبور کند.
۵- آری گمان نکن که آرام شود، دلی که با گیسوان خوش‌بویش پیمان بسته است!
۶- چه ستم‌ها که بلبلان عاشق از زمستان سخت دی کشیدند تا بهار آغاز شود!
۶- از سرنوشت صورتگر و آفریننده این آرزو را دارم که معشوق سروقامت به پیشم آید(بیت ۳ و ۷ اضافه در خانلری: در انتظار خدنگش همی پرد دل صید/ خیال آنکه به رسم شکار بازآید
سرشک من نزند موج بر کنار، چو بحر/ اگر میان وی‌‌ام در کنار بازآید)
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح

لایه‌های خودخواهی 45
شواهدی از متون34(نیایش)
"و ما عرفناك حقّ معرفتك و ما عبدناك حقّ عبادتك‌": آن‌چنان‌كه حق شناخت توست تو را نشناختيم، و آن گونه كه حق پرستيدن توست تو را نپرستيديم. (كتاب الايمان و الكفر، باب الشكر-تفسير آلوسي، ج4)
عاکِفان کعبهٔ جلالش به تقصیرِ عبادت، معترف که ما عَبَدْناکَ حقّ عبادتِک و واصفان حِلیهٔ جمالش به تَحَیُّر منسوب که ما عَرَفناکَ حقَّ مَعرِفتِک.گر کسی وصف او ز من پرسد/بی‌دل از بی‌نشان چه گوید باز؟
عاشقان، کشتگانِ معشوقند/بر نیاید ز کشتگان آواز(دیباچه گلستان)
ای خدا و سرور و مولایم! اختیار دارم! اراده‌ام به دست توست. از پریشانی و ناتوانی‌ام آگاهی . پروردگارا! پروردگارا! پروردگارا! سوگند به پاکی‌ و بزرگی‌ات و زلالی بزرگ‌ترین صفات و نام‌هایت، از تو می‌خواهم که همه لحظه‌هایم را با یادت جاودان کنی و به خدمتگزاری‌ات پیوسته بداری(دعای کمیل)
"فمن أسوء حالا منی": چه کسی از من بدتر است!"و ما انا یا رب و ما خطری" چه هستم من ای پروردگارم و اهمیت من چیست؟!"و ما انا یا سیدی و ما خطری" چه هستم من ای آقا و مولای من و اهمیت من چیست؟!(دعای ابوحمزه)
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح

لایه‌های خودخواهی 44
شواهدی از متون 33(نیایش)
-من به جرایم اعمال خويش اعتراف آورده‌ام، من اقرار دارم كه بد كرده‌ام و با اين وجود از عفو عظيم تو، از آن عفو كه خطاكاران را شامل شود، اميدوارم كه مرا نيز مشمول خويش سازد. خطاكاران به خطاى خود پايدار ماندند و روزگارى دراز در ملاهى و مناهى به سر آوردند ولى بخشايش تو اى پروردگار من، نوميدشان نساخت و كرم تو، محرومشان نداشت و من هم چشم طمع به بخشايش تو كه خطاكاران را نوميد و محروم نمى‌دارد دوخته‌ام.(صحیفه سجادیه'دعای 48)
-و من بنده‌اى هستم به عمل ناتوان و به آرزو بزرگ، رشته پيوندها از كف داده‌ام مگر رحمت توام سر رشته به دست دهد و سلسله اميدم از دل گسيخته، جز سلسله عفو تو، كه در آن چنگ زده‌‏ام.(دعای نیمه شب)
-"عَلَى أَنَّ ذِكْرِى لَكَ بِقَدْرِى لَابِقَدْرِكَ" من هرچه بگویم به اندازه‌ خودم می‌گویم نه در اندازه بزرگی‌ات(مناجات ذاکرین)
-الهی شب را صبح کردم و روز را به شب بردم در حالی که بنده بیچاره‌ات هستم، به کم‌توانی و کم‌اندیشی خویش اعتراف می‌کنم. پس به آنچه به من وعده داده‌ای وفا کن و آنچه را عنایت فرموده‌ای برایم کامل ساز، زیرا که من بنده بینوا، زار، ناتوان، دردمند، خوار، بی‌مقدار، فقیر، ترسان و پناهنده به توام(دعای 21)
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح

لایه‌های خودخواهی 43
شواهدی از متون 32(نیایش)
-اى خداوند، سه خصلت است كه مرا باز مى ‏دارد تا از تو چيزى خواهم و تنها يك خصلت است كه مرا بر آن مى‌‏دارد: يكى فرمانى كه داده‌اى و من در گزاردن آن درنگ كرده‌ام، ديگر كارى كه مرا از آن نهى فرموده‌اى و من در به جا آوردن آن شتابيده‌‏ام. سه ديگر، نعمتى كه مرا ارزانى داشته‌اى و من در سپاس آن قصور ورزيده‌ام و اما آن يك خصلت كه مرا وا می‌دارد تا از تو چيزى خواهم تفضل توست به كسى كه روى به درگاه تو آرد و با اميدى نيكو به سوى تو آيد، كه هر احسان كه كنى از روى تفضل است و هر نعمت كه دهى بى‏ هيچ سابقه و اين منم، اى خداوند من، كه بر درگاه عز تو ايستاده‌ام، آن‌سان كه تسليم شونده به مذلت نشسته‌اى. در عين شرم‌‏زدگى، چون بينوايان عيال‌مند دست سؤال دراز كرده‌ام اقرار مى‌‏كنم كه به تسليم در برابر احسان تو كارى نكرده‌ام جز آنكه از عصيان تو چشم پوشيده‌ام و در همه حال از نعمت‌هاى تو بى‌‏بهره نبوده‌ام.آيا اى خداوند من! همين كه به درگاه تو به اعمال ناپسند خود اقرار كنم مرا سودمند است؟(صحیفه سجادیه، دعای دوازدهم)
-این جایگاه کسی است که دست‌های گناهان، او را دست به دست کرده‌اند و افسار خطاها، او را به دنبال خود کشیده‌اند و شیطان بر او چیره شده و در رابطه با تباه کردن فرمانت نسبت به آنچه امر فرمودی کوتاهی کرده و به خاطر غفلتش از عاقبت کار، آنچه را نهی کردی، مرتکب شده، مانند کسی که قدرتت را بر وجودش جاهل و فراوانی احسانت را نسبت به خودش منکر است تا هنگامی‌ که دیده هدایت برایش باز شده و ابرهای کوردلی، از صفحه باطنش برطرف گشته، ستم‌هایی که بر خود کرده، به شمار آورده و در اموری که پروردگارش را مخالفت کرده به اندیشه نشسته، در نتیجه گناه بزرگش را بزرگ و عظمت مخالفتش را عظیم دیده! (دعای سی و یکم)
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح

لایه‌های خودخواهی 39

شواهدی از متون 28(نیایش)
آنگاه اهورامزدا که همه چیز را از خرد خویش در می‌یابد، خطاب به روان آفرینش گفت: چون تو درخواست نجات دهنده‌ای کرده‌ای که مردم گیتی را وا دارد تا از روی قانون داد و راستی رفتار کنند، از این روی من فره‌وهر زرتشت را برای رهبری جهان بر می‌گزینم(بند ۶)
پس مزدای پاک، کلام الهام‌بخش خود را به صورت سرودهای اوستایی که فرمان‌هایش سراسر بر راستی و درستی استوار است، از برای رستگاری جهانیان به زرتشت سپرد و او را مامور رهبری مردم جهان ساخت.(آنگاه روان آفرینش پرسید) پس ای اهورامزدا چنین رهبر نیک‌منش را چه وقت برای رستگاری من خواهی فرستاد؟(بند ٧)
( اهورامزدا پاسخ می‌دهد) یگانه کسی که آیین مقدس را پیروی کرده و اندیشه راستین خواهد گستراند، زرتشت اسپنتمان است. پس برای پیشبرد کارش ما به او زبانی سخنور و گفتاری دلپذیر خواهیم بخشید(بند 8)
آنگاه زرتشت گوید: ای مزدا به من نیروی راستی و پاک‌منشی و شجاعت روحی عطا فرما! تا مردم جهان و انجمن موبدان مرا به آسانی بپذیرند و جهانیان تعلیم مرا دریابند، برای این کار تنها چشم امیدم به یاری و پشتیبانی توست!(بند ١١)
دکتر مهدی صحافیان
آرامش و پرواز روح