*🔥جشن سده کهن‌ترین جشن ایرانی و بر مبنای گاهشماری خورشیدی است.*

در چرایی و یا فلسفه‌ی سده روایات گوناگونی وجود دارد؛ اما محکم‌ترین روایات و ریشه‌دارترین آن، بر مبنای شاهنامه‌ی بزرگ، سده روزی است که هوشنگ شاه برای زدن ماری سیاه و خطرناک سنگش به سنگ دیگری خورده و آتشی افروخته شد؛ و از اینجا جشن سده آغاز شد…
به نظر من اگر چه در درازنای تاریخ، اسطوره‌هایی پیرامون سده شکل گرفته، اما این جشن یک رویداد نجومی است و کاملا با حرکت خورشید و رسیدن به یک موقعیت خاص جغرافیایی و شگفت‌انگیز مرتبط است. در واقع این روز موقعیتی خاص از ارتفاع خورشید و رسیدن به مکان معینی در کره زمین می‌باشد که خود می‌تواند آشکار کننده‌ی تاریخ و جغرافیای بسیار کهن‌تر و اسرارآمیزی از تمدن ایرانی و هزاره‌های فراموش شده باشد؛ دانشی شگفت‌انگیز که با گذشت هزاره‌ها تنها رنگی اسطوره‌ای از آن به جای مانده است و اما چرایی و چگونگی آن از یادها رفته است!

در اینجا برای آنکه بدانید نیاکان ما و مردمی که روزگاری بر بام جهان (قطب شمال) ساكن بوده‌اند و به آسمان نگاه می‌کردند، چه می‌دیدند، یکبار دیگر رصد آن‌ها را بازگو می‌کنیم:

1. در زمستان ۲ تا ۳ ماه کامل تاریکی مطلق دیده می‌شود (بسته به مدارات قطبی) که یلدا
   اوج آن است (جشن یلدا).

2. از بهمن ماه و نزدیک به سده (حدود ۳۰ تا ۵۰ روز به نوروز) آغاز سپیده دم قطبی است و
   هوا کم کم نیمه روشن می‌شود (اوشا یا اوشهین گاه یا جشن سده)

3. چهار شب و پنج روز مانده به طلوع خورشید هوا قرمز می‌شود (چهارشنبه سوری یا در حقیقت “چهار شب” سوری!)

4. در نوروز سر خورشید از جنوب بیرون می‌آید، مانند سحر (جشن نوروز)

5. در تیر ماه، روز روشن مدارات شمالی را فرا می‌گیرد مانند ظهر (آغاز تابستان و جشن
   تیرگان)

6. بعد از روزهای طولانی تابستان، در مهرگان خورشید در حال غروب و سر خورشید از سمت جنوب رو به پایین می‌رود، اما برعکس در مدارات جنوبی مانند استرالیا خورشید در حالت نوروز قرار می‌گیرد و رو به بالا می‌آید (جشن مهرگان در مدارات شمالی و جشن نوروز در مدارات
   جنوبی)

7. در زمستان دوباره هوا نیمه روشن می‌شود تا کم کم باز به شب‌های طولانی برسیم (بر عکس در مدارات جنوبی خورشید ارتفاع گرفته و روزهای دائمی خواهد بود.)

اشاره لازم اینکه ما در مدارات پایین‌تر از قطب مانند ایران هیچگاه نمی‌توانیم نوروز، تیرگان ،مهرگان، یلدا و اوشا یا سپیده دمان (سده) را مانند مراحل بالا با چشم ببینیم. این رصد، فقط از قطب شمال ممکن است؛ یا بقول متون کهن ایرانی این پدیده‌ها با “چشمدید” در البرز که در ایرانویج و در قطب شمال بوده دیده می‌شود. در بندهشن آمده: “… از تیرگ البرز که خورشید و ستارگان به گرد او می‌گردند چنان که به چشم دید پیداست هر سالی دو زمان روز و شب برابرند که هنگام بهار و آغاز پاییز است؛ و هر گاه شب‌ها طولانی شوند آغاز زمستان است..." (بندهشن بخش هفتم ص ۵۹)

همانگونه که گذشت طبق متن بندهشن در تیرگ البرز (کوه میانی زمین) با چشم سر، نوروز و مهرگان و آغاز دی را می‌توان دید؛ چرا که با تاریک و روشن شدن هوا این روزها مشخص می‌شوند؛ که همین متن، خود دلیل دیگری بر این است که نیاکان آریایی روزگاری در قطب شمال سکنی داشته‌اند (سده هم به صورت نور سحرگاهی مدت‌دار در این مناطق دیده می‌شود)

نتیجه‌گیری:
پس به کوتاه سخن: سده روزی است که از آنروز کم کم در مدارات شمالی تاریکی جای خود را به روشنی نقره فام سپیده دمان می‌بخشد و اهریمن تاریکی کمرنگ می‌شود و “اوشنگ" یا" اوشای شب شکن”، شب را می‌شکند تا نوروز دوباره جهان را روشن سازد.

نکته‌ی دیگر که باید در اینجا اشاره کنم اینکه: اسطوره ها را نباید صرفاً با دلایل ناکافی رد کرد یا آنها را به دلخواه معنی کرد. حذف داستان هوشنگ خصوصاً جشن سده و داستان کشف آتش و شوربختانه بسیاری دیگر از شاهنامه، که در دوران ما روی‌ داد و آنرا افزوده بر شاهنامه دانستند! در واقع کهن‌ترین و تنها سند جشن سده و واکاوی بخش مهمی از تاریخ بسیار کهن و ناشناخته‌ی ایرانی بوده است.

با درود به روان فردوسی

ز هوشنگ ماند این سده یادگار
بسی باد چون او دگر شهریار
کز آباد کردن جهان شاد کرد
جهانی به نیکی از او یاد کرد

📖 برگرفته از کتاب “کشور هفتم”
به پژوهش زنده‌یاد “فرشاد فرشید راد”

https://t.me/ArghouLegacy

☘️یاد استاد☘️ بررسی آثار و تالیفات زنده یاد استاد فرشاد فرشید راد☘️ تهیه شده در فرهنگسرای البرز فشم/ دی ماه ۱۴۰۳

کریس مس بر مسیحیان شاد باد.

واژه "کریس مس" از دو واژه "کریس" و "مس" تشکیل شده "کریس" یعنی مسیح و "مس" به معنی بزرگ، و این واژه مس، جشن یا نوعی گردهمایی بزرگ همگانی است که به مناسبتی باشد. که در اینجا منظور جشن بزرگ برای مسیح است ، در این واژگان اشاره ای به تولد مسیح نشده اما اعتقاد بر این است که این روز یعنی 25 دسامبر جشنی برای تولد حضرت مسیح میباشد.
واژه کریست Christ در حقیقت نام نیست. و این واژه صفتی است به معنای "مسیح" یا " تدهین شده" (بدست خدا) که در اصل، واژه ای یونانی است. (کریستوس Khristós ) برخی هم این واژه را برگرفته از کریشنای هندی نیز میدانند که کریشنا هم مانند مسیح در تثلیث خدایان وارد شده است. اما واژه مس Mas که در" کریس مس" وارد شده واژه ای پرکاربرد در زبانهای شاخه ایرانی است این واژه در "مس گد" یا "مزگد" که گویند "مسجد" هم از همین است به معنای جای بزرگ یا مکان ستایش ایزد وارد شده واژه "اهورا مزدا" به معنی روح بزرگ یا خدای بزرگ و مانند این معانی است که همین واژه مز یا مس را داراست. در واژه مستر mester یا mister که پیش نام آقایان در انگلیسی است این واژه برای احترام، به معنای آقا، بزرگتر و مهتر، خود را مینماید. در واقع "مستر" یا "مهتر" که هر دو در زبانهای قدیم و جدید انگلیسی وارد شده اند واژگانی ایرانی هستند که وارد زبان انگلیسی شده اند که بصورت مونث به بانوان هم اطلاق میشود. ( Mistress) در تاریخ ایران نیز "مسمغان" به معنی "مغ بزرگ" واژه ای است ایرانی و ترکیبی از "مس" و "مغ"...و واژگان بسیار دیگر... که آوردن همه نمونه ها در این اندک نمیگنجد.
اما جشن کریس مس در واقع مانند همه جشنهای دیگر روزگاری گاهانی بوده یعنی در مناسبتی زمانی و نجومی قرار داشته و آن موقعی است که نور آفتاب در نیمکره شمالی مینیمم و در نیمکره جنوبی ماکزیمم است. (انقلاب زمستانی در نیمکره شمالی و انقلاب تابستانی در نیمکره جنوبی) اما بعدها این جشن آیینی و به میلاد حضرت مسیح و مهر رسیده است. مانند آنکه جشنهای مهرگان و نوروز، جشنهای گاهانی هستند و هر یک نقاط عطف عبور خورشید از آسمان و در نقطه ای خاص و اعتدالی میباشند اما بعدها این جشنها به آیین جمشید و بر تخت نشستن وی و یا به پیروزی فریدون بر ضحاک و مانند این رویدادها نسبت داده شده است.
جشن کریس مس تا پیش از ظهور حضرت مسیح به نام " یول دی" Yule day در اروپا مرسوم بوده که در آغاز زمستان، با روشن کردن کنده های بزرگ آنرا جشن میگرفتند و مانند کریس مس دوازده روزه بود. اما این جشن که میتواند با همان "یلدای" ایرانی یکی بوده باشد بعدها به "کریس مس" در اروپا تبدیل گردید. و به "نوئل" نیز نامیده شد نوئل، واژه ای است ایرانی از دو بخش "نو" و "ال" به معنای "سال نو"، پیشتر گفتیم "ال" و "ایل" هنوز در ترکی به معنای سال است و آن برگرفته از "ایر" و "یار" اوستایی به معنای سال میباشد. که در گویشها ر به ل تبدیل شده در انگلیسی هنوز سال را "یر" مینامند year که این واژه همانطور که گفته آمد از واژگان کهن ایرانی و اوستایی است. واژگان ایلدا، هیلدا، لادا، ایدا و واژگان مشابه در زبانهای لاتین و اروپایی به نوعی میتواند همه از یک ریشه و خانواده واژگانی باشند.

چرا تاریخ میلاد حضرت مسیح در اولین روز تحویل سالهای کهن آریایی است ؟!
در پاسخ: همانطور که پیشتر گفته آمد در گاهشماری، عموما" سال مبداء گاهی با مناسبتهای وقوع یک حادثه مهم آغاز میشود مانند همین میلاد حضرت مسیح، اما این واقعه مهم لزوما" خود مبداء روز آغازین سال نیست و فقط سال تولد مبداء سال قرار داده شده و نه روز تولد.!
برای مثال ورود حضرت محمد به مدینه در هشتم ربیع الاول اتفاق افتاده اما آغاز سال قمری بر این مبنا در هشتم ربیع الاول نیست و آن بنا بر روش کهن از اول محرم محاسبه میشود. اما مبدا سال از آن سالی است که هجرت انجام شده است. در گاهشماری هجری خورشیدی نیز همین است و سال هجری از اول فروردین ماه شمار میشود که اول فروردین با هشتم ربیع که روز هجرت بوده یکصد و هشتاد و هفت روز جلو تر است.
پس دور نیست که میلاد مسیح اگر در روزی دیگر از سال اتفاق افتاده اما مبداء روز تحویل سال همچنان بنا بر رسوم کهن در روز آغاز سالهای آریاییان کهن قرار داده شده است. و با همان جشن " یول دی" کهن در شمال اروپا همسان گردیده است.

جشنهای زمستانی و آغاز سال نو
جشنهایی مانند یلدا، کریس مس ( یول دی کهن) همانطور که پیشتر گفتیم خاص مناطق شمالی و سردسیر است و برای همین در مناطق سرد و تاریک شمال اروپا و آسیا و در زمستان این جشنها از زمان بلند شدن روزها آغاز میشود. گویی مردمانی که در مناطق تاریک و سرد میزیند هماره منتظر خورشید هستند و از روزی که تاریکیها در سراشیبی قرار میگیرند جشنهای خود را آغاز میکنند و آغاز سال را با آغاز بلند شدن خورشید برابر میکنند. بقول ماکس مولر: فرهنگ و اسطوره های آریاییان کهن هماره با خورشید پیوند داشته است.
اما اشاره لازم اینجا است که این جشنهای زمستانی در مناطق گرم زمین چندان رواج نداشته اند. چرا که نور خورشید در آن مناطق پیوسته میتابد و مردمان جنوبی چون مردمان شمالی از تاریکی و سرما در رنج نیستند. ازهمین سنجش میابیم، آنانی که چون استاد مهرداد بهار عقیده دارند که این جشنها مانند یلدا و سده سومری هستند و از میانرودان به ایران رسیده سخت در اشتباهند! و هم آنانی که نام یلدا را سریانی میدانستند! همانطور که گفتیم: مردمان سامی و سریانی زمستانهای پررنج و تاریکی نداشته اند که با آغاز بلند شدن روزها، سال نو را آغاز کنند وبه هیجان برخیزند. و اگر هم جشنی از این دست در آن مکانها بوده بی شک از آریاییان کهن ساکن مدارات شمالی به آنان رسیده و با مهاجرتها این نامها و مراسم به نقاط دیگر رفته است. البته شاید پاسداشت گاهانی این جشنها در مناطق گرمسیری انجام میشده اما آنگونه که در مدارات شمالی زمین مانند اروپا، این نیایشها به آیین پیوست در مناطق گرمسیری اتفاق نیفتاد و به تدریج کمرنگ تر گردید. اما برعکس جشنهایی مانند مهرگان در مناطق گرمسیر بیشتر مورد توجه بوده اند. خلاصه اینکه آداب و رسوم ها ، بیشتر به اقلیم و منطقه جغرافیایی و زیستگاه مردمان مربوط میشوند.

⚜️ درباره‌ی نویسنده‌ی کتابی که در حال ترجمه‌ش هستم.‌ سوزان مری اولسن، دانش‌آموخته‌ی دانشگاه نیویورک، تاریخ‌نگار و زندگی‌نامه‌نویس آمریکایی و نویسنده‌ی کتاب "عیسی در کشمیر: آرامگاه فراموش‌ شده" بود. پژوهش‌ها و نظریه‌های او درباره‌ی آرامگاهی ناشناخته به نام…

⚜️ گزارشی از مترجم: از سال ۲۰۲۰ بود که همکاری من با سوزان مری اولسن برای ترجمه‌ی کتابش آغاز شد. با توجه به اهمیت موضوع، تصمیم گرفتم علاوه بر کسب اجازه، در مورد پژوهش‌های او و مسائل پیرامون آن‌ نیز گفتگو‌هایی داشته باشیم. در طول این دوره متوجه شدم که سوزان…

*⚜️ گزارشی از مترجم*:

از سال ۲۰۲۰ بود که همکاری من با سوزان مری اولسن برای ترجمه‌ی کتابش آغاز شد. با توجه به اهمیت موضوع، تصمیم گرفتم علاوه بر کسب اجازه، در مورد پژوهش‌های او و مسائل پیرامون آن‌ نیز گفتگو‌هایی داشته باشیم. در طول این دوره متوجه شدم که سوزان با بیماری دست و پنجه نرم می‌کند؛ اما با وجود شرایط سخت، او با شکیبایی و اشتیاق به پرسش‌هایم پاسخ می‌داد و یافته‌های جدیدش را با من در میان می‌گذاشت که این موضوع انگیزه‌ام را برای ادامه‌ی کار دو چندان می‌کرد. متأسفانه بیماری او پیشرفت کرد و زمان بیشتری برای ادامه‌ی زندگی به اون نداد و پایانی بود برای ادامه‌ی همکاری و دوستی ارزشمندمان. پس از پیگیری‌های پیاپی، یکی از دوستان هندی‌ او، استاد آریدامان دیلون، با اشتیاق پذیرفت که در این مسیر همراهی‌ام کند. او درباره‌ی پژوهش‌های سوزان مقالات ارزشمندی نوشته است که به همراه اطلاعات تکمیلی و سودمند دیگر به ترجمه‌ی کتاب پیوست خواهم کرد.

مریم نظریان

https://t.me/ArghouLegacy

https://t.me/ArghouLegacy