‍ سندی برای سابقۀ سدۀ هفتمی دو بیت الحاقی «ز شیر شتر خوردن و سوسمار ...»

از مشهورترین بیت‌های افزودۀ شهرت‌‌یافته به نام فردوسی که هنوز هم به‌‌نادرست برخی عرب‌‌ستیزان افراطی بدان‌ها استناد می‌‌کنند، این دو بیت پرتکرار است که:

ز شیر شتر خوردن و سوسمار
عرب را به جایی رسیده‌ست کار

که ملک عجمشان کند آرزو
تفو باد بر چرخ گردان تفو

از نسخ قدیمی و معتبر شاهنامه این دو بیت فقط در سه دست‌‌نویس لنینگراد (۷۳۳ق)، انستیتوی خاورشناسی فرهنگستان علوم شوروی (۸۴۹ق) و کراچی (۷۵۲ق) آمده است و نسخه‌‌های بریتانیا/ لندن (۶۷۵ق) و سن‌‌ژوزف (احتمالاً اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم) آن‌ها را ندارند.
با این حال به‌‌تازگی سندی معرّفی شده است که نشان می‌‌دهد این دو بیت ـ البتّه بدون تصریح به نام گوینده ـ در اواخر قرن هفتم و تقریباً هم‌‌زمان با تاریخ کتابت نسخۀ لندن/ بریتانیا (۶۷۵ق) نیز در میان برخی کاتبان و اهل شعر شناخته‌شده و متداول بوده است. در نسخه‌‌ای از دیوان کمال‌‌الدّین اصفهانی متعلّق به کتابخانۀ عزّت قویون ترکیّه که ظاهراً در یکی از سال‌های ۶۸۲ یا ۶۸۸ق نوشته شده است کاتب در میان رباعیّات کمال این دو بیت را هم آورده و این، نکتۀ درخور توجّهی است که دو بیت از قالب مثنوی و در وزنی متفاوت با وزن رباعی در بین رباعیّات کمال اصفهانی گنجانده شده است. نیّت کاتب هرچه بوده باشد این دست‌‌نویس فعلاً قدیمی‌‌ترین منبع ثبت دو بیت مشهورشده به نام فردوسی ـ تأکید می‌‌شود بی‌‌اشاره به نام فردوسی یا سرایندۀ دیگر و فقط در ضمن رباعیّات کمال اصفهانی ـ است و در ضبط آن‌ها نیز اختلافی جزئی با سه نسخۀ شاهنامه هست. بدین صورت که در مصراع دوم بیت نخست به‌ جای «به جایی»، «بدان‌جا» آمده است.

«از پاره‌ها و پراکنده‌های فردوسی‌شناسی»، سجاد آیدنلو

[به یاد ایرج افشار (دفتر دوم)، به کوشش دکتر جواد بشری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۳، ص ۳۲-۳۳]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

https://t.me/inekas

Telegram

Inekas | انعکاس

«انعکاس» به بازتاب تحقیقات جدید در مطالعات اسلامی اختصاص دارد. در اینجا بخوانید: #انعکاس\_مقاله #انعکاس\_کتاب #انعکاس\_رویداد #رویداد\_انعکاس #انعکاس\_وبسایت https://inekas.org https://instagram.com/inekas\_org ارتباط با ما: @inekas\_admin [email protected]

عصر یکشنبه 14 مرداد ساعاتی خدمت دوستان پژوهشگر در تصویر، در کتابخانه تخصصی تاریخ و حدیث بودیم. آقایان معینی، فرهاد قدوسی، بارگاهی، بنده خدا، معراجی، قندهاری و فیض بخش. صحبت های بسیار خوبی شد.
دوستان (قدوسی، قندهاری، فیض بخش و معینی) با راه اندازی «انعکاس» نقش مهمی در توسعه تحقیقات جدید در حوزه اسلام شناسی به طور عموم، و به طور خاص در حوزه قرآن، حدیث، و سیره نبوی داشته و دارند. ???

عرب گرایی سفیان الثوری (97 ـ 161هـ ]

عَنِ الثَّوْرِيِّ قَالَ: " لَوْ أَنَّ رَجُلًا أَتَى قَوْمًا، فَقَالَ: إِنِّي عَرَبِيٌّ، فَتَزَوَّجَ إِلَيْهِمْ فَوَجَدُوهُ مَوْلًى كَانَ لَهُمْ أَنْ يَرُدُّوا نِكَاحَهُ، وَإِنْ قَالَ: أَنَا مَوْلًى فَوَجَدُوهُ نَبَطِيًّا رُدَّ النِّكَاحُ، فَإِنْ قَالَ: أَنَا عَرَبِيٌّ، فَكَانَ عَرَبِيًّا مِنْ غَيْرِ أُولَئِكَ الَّذِينَ انْتَمَى إِلَيْهِمْ، جَازَ النِّكَاحُ، وَإِنْ قَالَ: أَنَا مَوْلًى لِبَنِي فُلَانٍ، فَوَجَدُوهُ مَوْلًى لِغَيْرِهِمْ، جَازَ النِّكَاحُ ". قَالَ عَبْدُ الرَّزَّاقِ: «وَكَانَ يَرَى التَّفْرِيقَ إِذَا نَكَحَ الْمَوْلَى عَرَبِيَّةً وَيُشَدِّدُ فِيهِ»
(مصنف عبدالرزاق، 6/153)

ثوری گفت: "اگر مردی نزد قومی آمد و گفت: من عرب هستم، و با آنها ازدواج [وصلت] کرد؛ سپس معلوم شد که او موالی (آزاد شده‌ای) است، آن‌ها می‌توانند ازدواج را فسخ کنند. و اگر گفت: من موالی هستم و بعد معلوم شد که او نبطی (از مردم نبط) است، ازدواج فسخ می‌شود. اما اگر گفت: من عربی هستم و عربی از قومی غیر از آن‌هایی که به آن‌ها نسبت داده شده است، ازدواج صحیح است. و اگر گفت: من موالی بنی فلان هستم و بعد معلوم شد که او موالی قوم دیگری است، ازدواج صحیح است." عبد الرزاق گفت: «و او (ثوری) معتقد بود که اگر موالی با زن عربی ازدواج کند، باید از هم جدا شوند و در این مورد سختگیری می‌کرد.»

درگدشت آیت الله شیخ علی کورانی (متولد 1944 در نبطیه لبنان) را به خانواده محترم ایشان تسلیت عرض می کنیم. مرحوم آقای کورانی از جوانی به فعالیت های تبلیغی ـ علمی و انقلابی مشغول بود. ایشان شرح زندگی طلبگی خود را نیز در کتابی مستقل با عنوان «الی طالب العلم» نوشته است. آن مرحوم سالها به نمایندگی از برخی از مراجع در کشور کویت فعالیت داشت. همزمان با انقلاب اسلامی به ایران آمد و تا زمان درگذشت ـ نیمه شب 30 اردیبهشت 1403 ـ در ایران می زیست. از وی آثار فراوانی در حوزه های مختلف فکری برجای مانده که از جمله مجلداتی در باره پیامبر (با عنوان جواهر التاریخ) و و نیز چندین اثر در سیره امامان است. وی نقش مهمی در توسعه کتابخانه دیجیتال داشت و برای نخستین بار در قم، معجم فقهی آیت الله گلپایگانی را که یک سامانه الکترونیکی برای کتابهای منبع بود پدید آورد که تا به امروز مورد استفاده است. مرحوم کورانی در زمینه مهدویت فعالیت های چشمگیری داشت و از دهه شصت تا اواخر، از نظریه پردازان این حوزه به شمار می آمد. کتاب الممهدون للمهدی در شمار نخستین آثار ایشان در این زمینه بود که اثر زیادی از خود برجای گذاشت. وی کتابی نیز با عنوان دجال البصره بر ضد احمد اسماعیل مدعی مهدویت در عراق نوشت. کتاب المعجم الموضوعی لاحادیث الامام المهدی (ع) از دیگر آثار ایشان در این زمینه است.  ایشان با بسیاری از طلاب جوان بویژه از کشورهای افریقایی و نیز یمن ارتباط داشت و در این زمینه فعال بود. کتاب الیمانیون قادمون بازتاب این ارتباط و توجه به یمن بود. بخش دیگری از فعالیت های وی شرکت در گفتگوهای مذهبی در صفحات مجازی و نیز تلویزیونهای عربی بود که بسیاری از آن مباحث و گفتگوها به صورت کتاب انتشار یافت. بی تردید نیاز است تا کتابی مستقل در شرح فعالیت های تبلیغی، انقلابی و علمی ایشان نگاشته شود.