یادی از گذشتە
سالهای پر باران و پربرف در حافظە مردم یادواره تاریخ پر رمزو راز و داستان مشقتها و رنجهاست .
برخی وقایع همانند سالهای خشکسالی که اگر چند دهە از آن بگذرد دیگر کمتر کسی آن را بیاد می آورد و مانند دیگر وقایع روزمره و فصلی در لابلای سایر رویدادها به فراموشی سپرده میشود .
اما برخی رویدادهای طبیعی که شگرف و مخاطرە انگیز بودەاند داستانها و خاطراتی از خود بە جا گذاشتەاند.

خاطرات مردم از وقایعی مانند سیل بزرگ (لاوی گەورە) یا گرانی و قحطی مشهور سال ۱۲۹٦ کە در یادمان مردم بە ( گرانی گەورە) مشهوراست .
وقایعی مانند حمله لشکر رضا شاه و تسخیر نودشه در سال ۱۳۱۰ که به فرار و گریز تمام مردم نودشه به روستای طویله عراق منتهی میگردد کە در حافظه تاریخی مردم به (رم و رۆم ) مشهور است .
شهریور سال ۱۳۲۰ که در میانه جنگ جهانی دوم به یک باره لشکر رضا شاه هورامانات و منطقە را ترک و دوره استیلای فرمانروایی خانها و بگها دیگربار آغاز میگردد در حافظه تاریخی مردم بە (شەهریوەرو ۆیسی)نام برده میشود .
واقعات ریز و درشت دیگر مانند بە زیر بهمن رفتن عدەای از چریکهای پاسگاه ژاندارمری کە لاشه آنها سال بعد از زیر برفها بیرون آمد .

زمستان سال ۱۳۲٦ یکی از زمستانهای تاریخی پر برف بود. نمود اصلی سال پر برف آمدن بهمنهای سنگین بوده است و زمستان را تا فصل تابستان می شد مشاهده نمود .

در این سال اکثر دامداران با ماندن دامهایشان تا نیمه های بهار در آغل با کمبود علوفه مواجه شده و با سختی قسمی از دامهای خود را به فصل تابستان و علف تازه رسانیدە اند و تعداد زیادی را ذبح نمودە و شمار آنها بە ناچار کاهش یافته است .
چه بسا مردم در حد وسع علوفه های داخل کاهدانهای خود را به دامهای گرسنه همسایگان اهدا میکردند .

در نیمه های اسفند سال ۱۳۲٦ بهمنی بزرگ از کوه وگردنە های غربی از کوه شخەڵە تا بینجە جەر از طریق درەهای هانە سوره ، درەکەنۆڵە ، درە جوکله ، دره شەخەڵە به طرف پایین دست به راه افتاد و انتهای آن کە به ڕێچەی هەرەس مشهور است در محل مشهور به بنۆ مەی پایین سەرقەڵاتە جمع شد به صورتی که جوانان و بچەها از سەرقەڵاتە بر روی برفهای ڕیچەی هەرەس می پریدند .
این بهمن تاریخی تا اوایل تابستان در گذرگاهها باقی ماندە و مردم از زیر آن ردشده و امورات جاری رادر باغهای مسیر انجام می دادند و از آن خاطرات فراوان دارند ..

@sokhan_nodeshe

یادی از گذشتە

بذلە گویی و لطافت کلام و فی البداهە سخن گفتن از ویژە گیهای بارز گذشتگان و سالخوردگانمان بودە است .
گاهی آنها با طبع شاعری باهم سخن گفتە اند.
آنزمان کە تردد مردم برای رفتن به باغ و برزن از کوچە های منتهی به باغات بیسکی از بندگا می گذشت ، هر رهگذری صدای تیشه و اره اوسا اولسەمەد باغبانی را می شنید و زمزمە آن کوچە پس کوچە های شلوغ و رازآلود بود .

روزی مرحوم لالو اولسەمەد یکی از نوه هایش را در بغل داشت و جلوی در کارگاه نجاریش ایستادە بود ئوسا محمد انوری (حمە نوجە) از آبیاری باغ بیسکی میامد بالای صندلی سنگی (سەنەڵ) کنار کوچە می نشیند و خطاب به لالو اولسمەد فی البداهە میگوید :

دەک بی قەزابی اوساو چوتاشی
ئانە کۆڕو کێن گرتەنت ۆاوشی

بدون مکث ئۆسا اولسەمەذ در جواب میگوید:

دەک بی قەزابی ئۆسای بی قەزا
ئانە کۆڕ نیا ماچاش کۆڕە زا

@sokhan_nodeshe

وەهارو ۱۳٨۰ی

بەرەنۆ تا بهداری یانیو نەبی

@sokhan_nodeshe

گۆڵی مانگۆ پاژەرەژی ۱٤۰۳ ستار

@sokhan_nodeshe

شەۆو چلێ .. شەۆو یەلدەی

جامێعەو ئێمە چەنی تەماشۆ شەوۆ یەلدەی کەرا.

چننێ ساڵین کە بەحسوو شەوۆ یەلدەی پیسە کۆلتوورێوی کریۆ ، بڕێو جە مەخلۆقیما ماچا شەوۆ یەلدەی هینۆ ئێمه نیەنە یا بی مەبالات پاڵشەرە ویەرا.

بیەو نەبیەی چێویوی یا فەرهەنگیۆی یا داب و نەریتێوی کۆمەڵایەتی وەختێو هۆرش سەنگنی بزانی عالا یا خرابا ئاوەختە متاوی پنەش ڕەفتار کەری ..

ئیجا مەبەست چێگەنە ئانەنە کە چە عەیبێوش هەن ئیمه شەوۆ یەلدەی پێسه فەرهەنگێوی ئیرانی یا کۆردی یا هەرچێو تەر کەرمێ هینوو ئەرە نیشتەیو تا شەوە زرنگیۆوە چنی فامیلوو و قۆموو قەڵانچەی قسێ کەرمێو شەوە بەرمێ سەر .

ئەگەر بنەرەتی حەساب کەری نەریتو فرەو جەژنا عەسڵەنە هینو ئێمەن کە به ویەردەی زەمانی گەرڐۆ فەرامۆشی و ویرەوەشیەی نیشتێنەۆە سەرش .

شەوۆ چلێ یا چله گەورێ کە درێژتەرین شەوۆ ساڵێنە چەنی یەری شەوا وەڵیشو پنج شەوێ شۆنیشەرە دەیەقەو دوە دەیەقە فەرقش هەن بەڵام گرینگ نامەکیشەنە کە پیسە عیدو نەورۆزیو جەژنۆ قۆربانوو ڕەمەزانی و باقی جەژنەکا پیرۆزەش کەرمێ بە ئەرە نیشتەی پاڵوو یەکتریەنە .

با بەهانێۆ بۆ پەی گلێرەوە بیەما پاڵو یەکتریەرە ونزیکەوە بیەو دڵەکاما ...
شەۆو یەلدەی شەۆو گەۆرەیی و شەۆو ۆەڵاتیەنە.

شەۆو یەلدەی پەیڐابیەی خۆڐاو میهرەبانیو
پیڐابیەی نوری جەزۆلمەتیو تاریکی ئاسمانیا .

جە ۆەراۆەرو تاریکیاۆە گرڐو ڕۆەکاما پەڕی با جە ڕۆشنایی و شەۆە کێما هەسارە ۆارانی با .

یە لدا بهانێۆا پەی ئەرەنیشتە ی بە شاڐمانی پاڵو یەکتریەنە .
زیندەگی ئی بەهانە گلالێنی کە پاڵشا دان پێۆەرە و وەشش کەرا .

چی شەۆێنە مشۆ فکرما بۆ کە زیندەگانی ئاننە کۆتان کە یەک چرکە زیاتر ئەگەر چنی یەکتری بیمی مشۆ کەرمیش جەژنە .

شەۆو چلێتا مەبارەک

@sokhan_nodeshe

مشکی ئەسڵی بە گۆڵەنگ ڕیزان
جە بان شانو مل گەرڐەن ئاۆێزان

کڵاوو دەسماڵ

زندە نگه داشتن فرهنک و آداب ورسوم هورامان از لحاظ نقطه عطفی که کوشندگان این راه مد نظر دارند به راستی زحمات زیادی را به خود معطوف داشته است .

در سالهای اخیر جنبش اجتماعی فرهنگی از طرف مردم و روشنفکران و نویسند گان مقیم و غیر مقیم هورامان برای غنی نمودن کتابخانه هورامان یعنی به شمار رساندن کتابهای چاپ شده بە زبان هورامی به نحو چشمگیری بە عمل آمده است و کنفراسهایی در این باره در پانزده ساله اخیر به عناوین مختلف مانند داستان کوتاه و ترجمه و تالیف و .. شکل گرفته است .

از دیگر سو در برخی از نقاط هورامان آثاری از فرهنگ مانند معماری و صنعت ثبت بومی و جهانی شدە است مثل ثبت جهانی منظر هورامان توسط یونسکو و ثبت جهانی وملی کلاش در شهرهای مریوان و نودشه .

تلاش برای ارتقاء فرهنگ و بن مایە های آن کوشش در راه بسط و گسترش و زندە نگهداشتن حتی المقدور جنبه ها و رسوم سنتی و آداب و رسوم ملی یک سرزمین و قوم و عشیره است .
فرهنگ غنی هورامان شامل هزاران جنبه صنعتی ، معماری ، زیستی و پوشاک و دوا و درمان و ابزار آلات و دست سازە های منحصر به فرد و توانمندیهای گوناگون در سایر شئونات زندگی بوده است .

این توانمندیها میرود تا به خاطرە مبدل شود و چه بسا بسیاری از آنها به علت عدم استفاده فراموش شده اند .
هنگامی دیگران ما را هورامی میدانند که جلوه هورامی بودن را با خود یدک بکشیم .
کدام جلوە و نمایش می تواند به اندازه پوشاک ما را به فرهنگ خود نزدیکتر کند . کدام معنا و مفهوم به اندازه ملبس بودن به پوشاک سنتی می تواند ما را به فرهنگ غنی خود وصل نماید .
چرا نهضتی که در چند ساله اخیربرای ارتقای فرهنگ از طریق نوشتار روی دادە است به سوی ارتقای پوشاک سنتی معطوف نمیگردد .

آیا دعوت به جلسه ای بزرگ کە اهداف و سرفصلهای آن پوشیدن کڵاوو و دەسماڵ مردانە هورامی باشد معنا دار و با مسمی نیست .

چه با مایه است که سمبل مرد هورامی که دستار زیبای کلاه و مشکی است برای مردان و جوانان زنده شود و جوانان و مردان بدون ابا و سختی ، آن را در محلە و بازار بپوشند .

اگر در یک نظر سنجی از جوانان سئوال شود کە آیا علاقه دارند که پوشش هورامی، مخصوصا کڵاوو دەسماڵ داشته باشند مطمئنا این نظر سنجی با در صد خوبی مورد پسند واقع میشود .

خیلی از مردان و جوانان دوست دارند پویش هورامان در تحولی معنا دار به پوشیدن کلاه و دسمال شکل گیرد .

اگر از مردان مسن که کڵاو دەسماڵ به سر میکنند سوال شود خیلی به ندرت دچار سردرد و سینوزیت و دیگر دردهای مزمن سر میشوند .
این پویش میتواند در تبلیغ سلامتی و رابطه آن با پوشش سنتی حرفی برای گفتن داشتە باشد .
به امید آنکه تلاشگران راه فرهنگ و سنت و تمدن هورامان بتوانند اندک مایە هایی که هنوز هستند و دچار مرگ و فراموشی نشدە اند را با اجرای جلسات و تبلیغ و به کارگیری پوشاک آنها را زنده نمایند .

در این پویش پرداختن به پوشیدن کلاوو دسمال هورامی میتواند یک انگیزه و حرکت سرشار از معنا و جدیت برای زنده نگهداشتن پوشاک سنتی و زیبای هورامان باشد ..

✍🏻 بە قلم محمد کریمی
‌ ١۴٠٣/٩/٢٨
👤@sokhan_nodeshe

👇👇👇

پایێز سەر ئاما ڕۆزگارش تەمام
داران بێ بەرگ و ڕووتەن نۆ نه مام

شاخەی درەختان وشکاڵۆز بێ بەر
زەرڐی و نارنجی کۆچش کەرڎ یەکسەر

سه رکەژان بۆران پای کەشان زەبون
با ساچمێ ئێساڵ به بوون و نەبوون

زمسان به بێ دەنگ بەیۆ دوباره
گەرڐوون نه دەوره ن چون هەرڐە جاره

ساڵ به ساڵ مەیۆ خۆزگه وه پارا
زەمین جه گیڵه ن چون جاری جارا

با پاییزی وەش زەرڐی بەرۆوە
زمسان به شاڐی بەرە کەرۆوە

@sokhan_nodeshe