عنوان البحث: «قرآن أبي الحسن زنكي بن محمّد بن علي الجشمي أو نسخة أبي نعيم بن حمزة البيهقي: دراسة لقرآن من القرن السادس في مكتبة آستان قدس رضوي، والقسم المنفصل عنه في مكتبة تشستربيتي»

المؤلف: مرتضی كريمي نیا

مجلة تراثنا، السنة الأربعون، العدد 160، شوال – ذو الحجة 1445، ص 78-113.

t.me/kariminiaa

عنوان البحث: «القرآن الكوفي رقم: 4251 في المتحف الوطني الإيراني (أحد مصادر معرفة القراءات المعروفة والشاذّة)»

المؤلف: مرتضی كريمي نیا

مجلة تراثنا، السنة الأربعون، العدد 159، رجب – رمضان 1445، ص 151-231.

t.me/kariminiaa

عنوان البحث: «مصحف النجف: القرآن الکريم في العتبة العلوية رقم (1) المنسوب للإمام علي عليه السلام»

المؤلف: مرتضی كريمي نیا

مجلة تراثنا، السنة الأربعون، العدد 158، ربيع الآخرة – جمادي الآخرة 1445، ص 201-268.

t.me/kariminiaa

علیهِ «کتابت پیوسته»: کهن‌ترین شواهد از کتابت قرآن در ایران و خراسان قرن دوم و سوم هجری

دیدگاه پذیرفته شده در میان پژوهش‌گران غربی، نخستین شواهد قرآن نویسی ایرانیان را از اوایل سدۀ چهارم هجری به بعد، و به خط کوفی مشرقی می‌انگارد. من در این مقاله کوشیده‌ام با ارائۀ اسناد و دلایلی نشان دهم سنت کتابت قرآن به خط کوفی اولیه در ایران و به ویژه در خراسان از سدۀ دوم هجری رواج داشته است و بسیاری از مصاحف قرآنی به خط کوفی که غربیان متعلق به مناطق مختلفی چون شامات، شمال آفریقا و عراق می‌دانند، درواقع حاصل ابتکار ایرانیان در خراسان قدیم یا ایران مرکزی بوده است.

کتابت پیوسته از ویژگی‌های کتابت قرآن از نخستین نمونه‌های حجازی تا نمونه‌های کوفی در قرون بعدی بوده است. ایرانیان در برخورد نخست خود با این نسخه‌های قرآنی، احتمالاً از همین سیستم تبعیت کرده‌اند، اما به تدریج در برخی مناطق شرقی، یعنی خراسان و ماوراء النهر از ادامۀ آن تن زده و کلمات عربی را در پایان سطر تقطیع نکرده‌اند. این شیوه باید بسیار زودتر در کتابت ایرانیان از قرآن به خط کوفی اولیه در سده‌های دوم و سوم هجری رخ داده باشد.

روشن است که محققانِ تاریخ هنر اسلامی، جملگی می‌پذیرند که قرآن نویسی ایرانی با خط کوفی ایرانی یا مشرقی از اواخر قرن سوم نمونه‌ها و شواهد بسیار دارد، اما تلاش من این است که نشان دهم ایرانیان سه قرن منتظر و تماشاگر نمانده‌اند تا یکباره از آغاز قرن چهارم کتابت مصاحف قرآن را آغاز کنند، درست همچنانکه از همان آغاز، در کار تولید و تطوّر دانش‌هایی چون نحو عربی، و قرائات، و تفسیر، و حدیث از دیگر مناطق جغرافیایی جهان اسلام پیشی گرفته بودند.

این مقاله همراه با مجموعه مقالاتی دیگر، در کتابی ویراستۀ فرانسوا دِروش، از سوی انتشارات بریل در اواخر سال 2024 انتشار یافته است:
Morteza Karimi-Nia, “Against Scriptio Continua: Iranian Approaches to the Copying of the Qurʾān during the Second and Third Centuries AH (Eighth and Ninth Centuries CE),” in: The Qur’an and Its Handwritten Transmission, edited by François Déroche, Leiden: Brill, 2024, pp. 190-208.

لینک دریافت فایل مقاله:
https://www.kateban.com/media/files/676fd6950fe43.pdf

@kariminiaa

MS Yah. Ar. 374: An Edition and Study of an Unknown Muʿtazilite Tafsīr (4th/10th-5th/11th Centuries)
Morteza Karimi-Nia

AbstractEarly Muʿtazilite Qurʾānic exegeses form an important part of the classical exegetical heritage. Although influential on subsequent commentaries, most of these works of the prominent Muʿtazilite exegetes of the late 4th century AH, have been lost, with few extant manuscripts. Meanwhile, a recently accessible manuscript of an unknown early commentary, likely of Iranian provenance and reflecting a distinctly Muʿtazilite approach, offers valuable new material. Housed in the National Library of Israel (Ms. Yah. Ar. 374), this unexplored text represents a significant document for the history of Muʿtazilite exegesis. The author is unlikely to be among the prominent figures mentioned above, but perhaps a lesser-known Muʿtazilite from Baghdad or Rayy, or possibly a Hanafi Muʿtazilite from 5th or 6th- century AH Khurasan or Transoxiana.

@kariminiaa

پاره‌ای از یک تفسیر ناشناختۀ معتزلی، احتمالاً از سدۀ چهارم یا پنجم هجری: دربارۀ نسخۀ خطی Yah. Ar. 374 و تصحیح آن
مرتضی کریمی‌نیا

چکیده:تفاسیر قرآنی معتزله در قرون نخست، بخشی مهم از میراث کهن تفسیری‌اند که در عین اثرگذاری بر سایر تفاسیر، به تدریج از میان رفته‌اند. تنها بخشی از اقوال تفسیری از مشهورترین این مفسران معتزلی تا پایان سدۀ چهارم هجری‌، در گزارش مفسران بعدی برجای مانده است. دراین میان، تصاویر نسخه‌ای از یک تفسیر کهن ناشناخته (در کتابخانۀ ملی اسرائیل، به شمارۀ Ms. Yah. Ar. 374) به صورت عمومی در اختیار قرار گرفته که محتوای آن به روشنی حاکی از رویکرد معتزلی نویسندۀ آن است. مؤلف این اثر هیچ یک از مفسران معروف معتزلی نمی‌تواند باشد، اما چه بسا یکی از مفسران کمتر شناخته شدۀ معتزلی در بغداد یا ری، یا یکی از معتزلیان حنفی در خراسان وماوراء النهر باشد.
در این مقاله، علاوه بر تصحیح متن برجای مانده از این اثر، نکاتی در خصوص تاریخ تفسیر معتزله، همراه با مروری بر ویژگی‌ها واهمیت این تفسیر نویافته ارائه شده است.

انتشار یافته در آینه پژوهش، سال 35، ش 4 (شمارۀ پیاپی 208)، مهر و آبان 1403، ص 105-156.
@kariminiaa

یحیی بن هبة الله حسینی در بیهق، و کتابت قرآنی برای وقف بر حرم امام رضا علیه السلام در قرن ششمعماد الدین ابومحمد یحیی بن هبة الله الحسینی، از عالمان شیعه در قرن پنجم و ششم هجری، و از سادات خوشنام، متمکّن، دانشمند، و نقیب شیعیان در بیهق بوده است. جستجو در میان آثار وقفی کتابخانۀ آستان قدس رضوی نشان می‌دهد که او، و نوه‌اش، ابوالحسن علی بن محمد بن یحیی بن هبة الله الحسینی دو اثر مهم قرآنی را در سدۀ ششم هجری بر حرم امام رضا علیه السلام وقف کرده‌اند که تاکنون شناسایی و در جایی معرفی نشده‌اند.
قرآنِ یحیی بن هبة الله حسینی نمونه‌ای از زیباترین کتابت‌های قرآنی در ایران قرن ششم هجری است که در سال 535 هجری بر حرم رضوی وقف شده است. درواقع کاتب این اثر را از آغاز، به نیت وقف، کتابت، و به زیبایی تمام تزیین وتذهیب وتجلید کرده است. سایر ویژگی‌های متنی این اثر، از جمله اختلاف وتعدد قرائات، پیروی از رسم املایی و قیاسی در کتابت کلمات قرآن، به‌کارگیری عدّ الآی بَصْری، ومانند آن، هیچ تفاوتی با قرآن نویسی اهل سنت طی این قرون در ایران مرکزی و خراسان بزرگ ندارد.
انتشار در: آینۀ پژوهش، ش 205، فروردین و اردیبهشت 1403

@kariminiaa