ФАРИШТАЛАРГИНА КУЗАТАДИМИ?

Эсингдан чиқарма болам, сен шундай ёшга етдингки, сени бундан буёғига, нафақат фаришталар балки бутун олам кузатади. Ҳа, қаттиқ назоратдасан. Нимага десанг Одам отони Аллоҳ таоло Ернинг ҳалифаси, яъний эгаси қилиб яратиб, жамийки нарсаларни унга ҳизмат қилишга буюриб қўйган. Шунинг учун она Ер одамзод менга қандай эгалик қиляпти, бойликларимни исроф қилмаяптими деб кузатиб туради. Бунда ер юзидаги жамийки набототу, дов дараҳтлару, ҳайвонот олами ю, қурт қумрсқа, тоғу тошларгача кузатувчига айланади.
Кузатиб нима қилишади бобожон, дейсанми?
Яҳши савол. Одамзод шундайки, у дунёга борганда дўзаҳ азобидан қўрқиб, мен бу ишни қилмаганман, деб тонади ва фаришталарни ёлғончига чиқармоқчи бўлади. Ўшанда кузатиб турган дов дарахт бўлса жойидан кўчиб бориб, жонивор бўлса тирилиб бориб, биз кўрганмиз шу иш бўлган деб гувохлик беради.
Шу ўринда сенга бир ҳикоятни айтиб бераман. Қадимда, бир қабилада бажжаҳл, қўпол, буни устига ичкичи бир одам бўлган экан. Одамлар уни ҳечам тўғри йўлга солиша олмапти. Ахири ундан қутилиш учун, оёқ қўлини боғлаб, бир эшакка тескари ўтқазиб, қашқирларга ем бўлсин деб тоғу тошга қараб ҳайдаб юборибди. Бир жойга борганда у ҳолдан тойиб, йиқилибди. Эшагини шундоққина кўз олдида қашқирлар тортиб кетибди. Навбат ўзига келибди. Жон ҳолатда тошга ёпишибди. Қараса қўлида бор йўғи майда тошчалармиш, бир сиқимида тўрт дона, бир сиқимида уч дона. Бу тошчалар билан ўзини ҳимоя қила олмаслигига кўзи етиб депти: “Эй тошчалар, сизлар гувоҳ бўлинглар мен ёмон одам бўлсам ҳам Ҳудонинг якка ю ягоналигига, Муҳаммаднинг (с. а. в) пайғамбар эканига ишонаман.”
Шундай депти ю ўзидан кетибди. Қашқирлар унга тегмапти. У уҳлаб қолибди. Туш кўрибди. Тушида оҳири замон бўлганмиш. Фаришталар унинг “Номаиамал” дафтарини чап тарафидан берибди. Буни кўрган дўзаҳ фаришталари бу ёққа юр деб дўзаҳ сари судраб қолишибди. Фаришталар дўзаҳнинг бир дарвозасидан кирйлик дейишса уни бир тош тўсиб турганмиш. Фаришталар қанчалик уринишмасин уни жойидан қўзғата олмапти. Бошқа дарвозага қараб йўл олишибди. У ерда ҳам шу аҳволмиш. Дўзаҳнинг еттита дарвозаси бор экан, еттитасини ҳам еттита ҳарсанг тўсиб турганмиш. У уйқидан кўзини очиб, гуноҳларини Аллоҳ кечирганини қўлидаги еттита тошчалар дўзаҳ эшикларини беркитганини билибди. Тавба қилиб, қабиладошлари билан дўст иноқ бўлиб, умр гузоронлик қилган экан.
Унинг қўлига бекорга етти дона тош тушмаган экан да. Чунки дўзаҳнинг еттита, жаннатнинг эса саккизта дарвозаси бор. Кўрдингми болам биз тилсиз, жонсиз деб ўйлаган оддий тошлар ҳам Аллоҳнинг қудрати билан нималарга қодир бўла олар экан.
Ана шунақа набирагинам. Биз яшайдиган олам кўринишдан бошқа бошқа кўрингани билан аслида ҳаммамиз битта тан, битта жонмиз. Бу дунёда бир биримизни кузатиб яшаймиз. Яҳшилигимз ҳам ёмонлигимиз ҳам беиз кетмайди. Қўрқиб кетмаяпсанми, полвоним? Қўрқмагин деб бу гапларни айтяпманда, асалим. Сен атроф олам билан худди одамлардек муамолада бўл, шунда оҳиратда ёнинги олувчи ёнқозиқларинг кўп бўлади.

БАЛОҒАТ ОЛАМИ СИРЛАРИ

Модамики сен ўсмирлик оламига қадам қўйган экансан унинг ўзига ҳос сир у синоатларидан ҳам, албатта воқиф бўлишинг керак, болам. Бўлмаса, болалик билан ўсмирлик ўтасида кўп сарсон бўлиб қолишинг бор.
Қандай сирлар ҳақида гапиряпсиз, бобожон? – дейсанми?
Сирлар ки ўҳ ҳў... жуда кўп, бир чекадан эшит, болажоним, ҳа, яҳшилаб қулоғингга қуйиб ол. Аввало фаришталар ҳақида. Аллоҳ таоло каттадир, кичикдир ҳар бир бандасига фаришталарни масъул қилиб қўйган. Фаришталар бизларни турли туман фалокатлардан огох қилиб турадилар. Лекин огох бўлиш учун бандаси ҳамиша тахоратли, пок бўлиши, бир сония ҳам Яратганни эсидан чиқармаслиги керак. Аллоҳ буюрган ишларни қилиши, Аллоҳ қайтарган ишлардан қайтиши зарур. Аллоҳ ҳамиша чиройли ҳулққа буюриб, ёмон ҳулқдан қайтаради. Фаришталар бадҳулқ одамларни ёмон кўрадилар ва улардан қочиб, нари юрадилар. Натижада у одамнинг боши ташвишдан чиқмайди. Ишлари юришмайди. Лекин фаришталар орасида шундайлари борки, хушҳулқ бўласанми, бадҳулқ бўласанми бари бир сендан узоқлашмайди. Шу ўринда яна битта гапни айтиб қўйишим керак. Балоғат ёшига етганингда “Номаиамал” дафтаринг ҳам очилади, болам. Ўша дафтарга бу дунёдан ризқинг узулганича савоб ва гуноҳ амалларинг ёзилиб боради.
Ким уни ёзиб боради, бобожон?
Ўша юқорида мен айтан сени ҳеч қачон ташлаб кетмайдиган Аллоҳнинг содиқ фаришталари. Уларнинг биттаси ўнг елкангда, иккинчиси чап елкангда ўтиради. Ҳа кечаси ю кундузи сен билан бўлади. Улар болалик пайтингдаги яҳши ва ёмон ишларингни дафтарга ёзишмаган. Нимагаки, болалик энг беғуборлик, поклик даври ҳисобланади. Балоғат ёшига етганда эса у давр тугайди. Натижада савоб ва гуноҳ амалларинг ёзиб бориладиган “Номаиамал” дафтаринг очилади. Билиб қўй ўнг елкангдаги фаришта фақат савоб амалларингни ёзади, чап елкангдагиси эса, фақат, гунох амалларингни. Кун бўйи шу икки фаришта ўртасида ўз аро тортишувлар бўлиб туради. Бирон бир гунох иш қилиб қўйсанг, яхши амалларни ёзадиган фаришта унисига қараб, дарровда шошиб ёзиб қўйма, балки, кечкадовир хатосини тушиниб, тавба қилиб қолар, деб ёзишни орқага суриб туради. Ростан у одам ҳатосини тушиниб, энди бошқа қилмайман деб тавба қилса ўша ҳатоси қайтага савоб бўлиб ёзилади. Бу билан чекланиб қолинмайди, балки, олдин қилиб қўйган гуноҳлари бўлса ўшалардан яна ўнтаси ўчирилади.
Ана шунақа болам, бундан буёғига босган ҳар бир қадаминг, ҳадди ҳаракатинг назоратда бўлишини унитма. Худди кўчаларга ўрнатилган анови камера дейишади ку, ўшанақа деявер.
Кейин нима бўлади, Бобожон?
Нима нима бўлади?
Фаришталар ёзган дафтаримда.
Ўҳ ҳў... дафтаринг оҳиратда асқотади болам. Агарда бу дунёдаги савоб амалларинг кўп бўлса, дафтарингни фаришталар ўнг тарафингдан қўлингга тутқазишади. Ох... бу қанчалар шараф а! Ҳар бир мусулмон банда буни орзу қилади. Аҳир бу жаннатга йўл дегани да, навқироним. Агарда аксинча бўлса чи, ундан Ҳудонинг ўзи асрасин, дафтарингни чап тарафдан чап қўлингга тутқазишади. Бу дўзаҳисан, дўзоҳга боравер дегани я... Бунақа одам ердан униб чиқиб, дон тугмаган пуч бошоққа ўҳшайди. У қуруқ похол да, болагинам ёқишдан бошқага ярамайди.

КЕЛ, ЯНА “РАСТА” СЎЗИНИ ШАРҲЛАЙМИЗ

Набирагинам, сен домла “Интернет” жанобларининг “раста” сўзига берган изохларига тушиниб, тушунмаганинг юз кўзларингдан сезилиб турди. Аҳир сен: “қатор”, “қаторга қўйилган”, “бозорлардаги бир турдаги мол билан савдо қиладиган дўконлар қатори”, “ўсиб етган”, “пишиб етилган” деган сўзларга мени қанақа алоқам бор дейишинг мумкин? Тўғри, сен одамсан, мева ёки, дўконларда сотиладиган мол эмассан. Кел, яҳшиси сенга алоқаси йўқдек туйилаётган ўша сўзларини ўзимизча шарҳлаб кўрайлик.
“Қатор” деганда қатор тушган замонавий чиройли уйлар, қатор экилган азим тераклар, бир қатор саф тортган жангчи аскарлар кўз олдимизга келади, тўғрими? Демак “қатор” сўзида чиройлилик, кўркамлик, тартиб интизомга хос сифатлар бор эканми? Ҳа, ҳудди шундай! Бундан чиқди сен ҳам ана шундай сифтларга эга бўлган инсонлар қаторига қўшилибсан да, болам. Ҳалқимизда “Қаторда норинг бўлса, юкинг ерда қолмайди” деган мақол бор. Нор дегани улкан, кучли, ғайратли деганидир. Демак, юртнинг оғирини енгил қиладиган норлар қаторига қўшилибсан.
Энди “қаторга қўйилган” деган сўзини шарҳлаб кўрайлик. Сен бундан буёғига ўзингни қаторга қўшилдим, қаторга кирдим деб бил. Бу қатор шундай қаторки ундан ҳохласанг ҳам чиқиб кета олмайсан. Ҳа, орқага йўл йўқ, болам. Энди сен шу қаторда шаклланасан, орзу ниятларинг йўлида ҳаракатда бўласан, камолга етиб борасан. Шуни чуқур ҳис этмоғинг керак. Сенга талаб ошиб боряпти а? Нима сен бир умр болалик оламида қолиб кетаман деб ўйловдингми? Бу мумкин эмас. Бу қонуният. Аллоҳ шундай қилиб яратиб қўйган.
Шарҳлаш навбати “Бозорлардаги бир турдаги мол билан савдо қиладиган дўконлар” деган сўзга келди. Тасаввур қил, олам бу – бозор, сен ундаги бир дўконсан. Ҳўш, одамлар сендан нималарни ҳарид қилиб олиши мумкин? Аввало ҳусни ҳулқинг қанақа? Меҳрибонмисан? Муомаланг чи? Салом алик, табассум масалалари қандоқ? Саҳиймисан? Қўлингдан бир иш келадими? Сўраганларга жўяли маслаҳат бера оласанми?.. Шу ва шу каби саволларга ўзингни тайёрлай олсанг, эътиборли бўласан, болам. Одамлар атрофингдан кетмай қоладилар. Ҳудди сифатли мол сотадиган супермаркетга ўҳшаб қоласан. Одамлар шунақа ажойиб дўкондир. Энг яҳши ҳулқларни бир бирларидан олиб, бир бирларига бериб яшайдилар. Савдо тушуми эса “Раҳмат”! “Барака топинг”! “Миннатдорман”! “Омадингизни берсин”! га ўҳшаган дил тортар сўзлардир.
Энди биз шарҳламаган қайси сўз қолди, қатордаги болам? Ҳа, “ўсиб етган”, “пишиб етилган” сўзлари қопти. “Ўсиб етган” дегани, болаликдан чиқди, ўсмир бўлди деганидир. “Пишиб етилган” сўзига келсак, энди сен балоғат ёшига етдинг, ишларга, топшириқларга, вазифаларга масъулсан, дегани. Катта кичик ишлардан бўйин товламайсан. Оғирнинг устидан, енгилнинг тагидан юрмайсан. Ҳа расталик, ўсмирлик палласидан дарак берди. Ўсмирлик оламига ҳуш келибсан, болагинам.

Эмишки бир савдогар сафарга чиқиб, анча йиллар хаяллаб, юртига қайтибди. Уйига яқинлашган сари ҳар хил ҳаёлларга бораверибди. Болаларимнинг онаси мени кутдимикан ёки ўлдига чиқариб, бошқа турмуш қурдимикан? Агарда шундай бўлган бўлса хотинимни ҳам, эрини ҳам ўлдираман. Одатда савдогарлар тун ярмида уйларига кириб боришмас экан. Туя, от эшаклари қўшниларни безовта қилиб қўйиши мумкин экан да. Шунинг учун тунни карвонсаройда ўтказиб, эл юрт уйғонганда кириб борар эканлар.
Ҳалиги савдогар от улов, юкларини карвонсаройда қолдириб, ўзи ўғринча уйига жўнапти. Бориб оҳиста дарвозани қоқибди. Бир оздан кейин ховлидан “ким у” деган эркак кишининг овози эшитилибди. Савдогар хотинининг овозини кутган эди да. Ҳа, депти савдогар ичида кўзи қонга тўлиб, хотиним менга хиёнат қипти да, кундуз куни келганимда қўлга тушира олмасдим, кўнглим сезган эди, энди ўзидан кўрсин деб эшикни бир тепиб очибди да, қаршисидаги одамга ташлана кетибди. Хотини ичкаридан фонус кўтариб чиқиб, эрини таниб қопти. У ўз ўғлини бўғизламоқчи бўлиб турган экан. “Ўғлингиз ку бу” деган ҳайқириқ эс хушини йўқотган отани ўзига келтирибди. Савдогар ўғли раста бўлганини, овози ўзгарганини билмас экан да.

РАСТА БЎЛГАН, БОЛАМ

Қарая, набирагинам, сен билан суҳбатлаша суҳбатлаша охири шундай кунларга ҳам етиб келибмизки қувончимнинг бугун чеки чегараси йўқ.. Нима бўлди бобожон, дейсанми? Қани энди нима бўлганини бир оғиз сўз билан сенга етказа олсам.
Ҳ ў ш... нимадан бошлашга ҳам ҳайронман... ҳа, синглингни сенга қизиқиб қизиқиб, қараб қараб қўйишларидан, онажонингни шу мени боламми, дегандек кулиб қўйишларидан ҳеч нарса сезмадингми? Бувижонинг ку индамайгина қувонч кўз ёшларини тўкиб олди. Ёмон кўзлардан асрасин деб дуо ҳам қилди. Камига исириқ ҳам туттатворди. Шуниси қизиқки, буларнинг бари сен билан боғлиқ, эди. Аммо сен буларни билмайсан, ҳа, била олмайсан ҳам. Чунки бизни ҳайратга солган холатлар сенинг бутун жисми жонингда, вужудингда кечяпти. Уни кўз билан кўриб, қўл билан ушлаб бўлса қанийди. Кеча қизиқ бўлди. Менга қуда бува қўнғироқ қилган экан, гўшакни олиб, саломлашдинг да, секингина катта бобомлар деб менга бердинг. У киши онангни отаси, ёши мендан каттароқ бўлганига катта бобо деб ўргатишган. Қара, сен катта бобонгни танибсан, у киши бўлса сени танимабдилар. Кейинги пайтларда сал камнамароқ бўлиб қолган эди да. Бўлмаса икковинг қандоқ гурпанглашардиларинг ку... Меҳмон келувдими, гўшакни олди, деб ўтирибди қудам тушмагур ўз набирасини танимай. Сенлигингни айтсам воҳ... набирамиз раста бўпти ку деб, мени битта чойхона половга туширди. Раста бўлган набирамдан ўнта чойхона полов айлансин дедим Ҳотам тойлигим тутиб. Ҳа, шунақа, раста бўлдинг болам, раста... Буни ҳамма ота оналар орзиқиб кутадилар, асалим.
Раста дегани, нима бобожон, гапингиздан яҳши нарсага ўҳшайди? деб сўрадинг.
Қани, дедим мен тарадудланиб, шуни “домла” интернетдан сўраб кўрайлик чи, зора фкирларимиз бир жойдан чиқиб қолса, дедим.
Дарровда интернетдан топиб, ўзинг ўқий бошладинг:
Раста сўзи форсча бўлиб, қатор, қаторга қўйилган, бозорларда бир турдаги мол билан савдо қиладиган дўконлар қаторига айтилади. Яна “раста” сўзи ўсиб етган, пишиб етилган, балоғатга етган, раста бўлмоқ – балоғатга етмоқ деган маъноларни билдиради...
Сен буларни ўқиб бўлиб, менга бир ғалат и и қараб қўйдинг. Кейин қаддингни ростлаб, уёқ буёғингга кўз ташладинг. Ўзингда бирон бир ғайри табиий ўзгариш юз берганини билмадинг. Мен бу раста бўлишни янада кенгроқ, янада аниқ ва тиниқроқ билиб олишингни истардим. Бу сен учун ва сенга ўҳшаган балоғатга етган набираларим учун жуда мухим. Шундайки сенда рўй берган ва биз раста деб айтаётган нарста нималигини билишинг керак. Қандай қилиб билдиришни ўйлай бошладим. Топдим. Ҳа, замонангдан ўргилай. Мактабингда ҳарбийлар байрами кунида тасмага туширилган диск сақланаётган эди уйда. Унда сен ёш аскар кийимида, Ўзбекистон байроғини ўпиб Ватанингга, ҳалқингга, Президентингга содиқ бўлишга қасамёд қилган эдинг.
Мен сендан ўша қасамёд эсингдами деб сўрадим. Ҳа, дединг. Компьютернинг овоз ёзиб оладиган жойини очиб, ўша қасамёдни яна бир марта такрорлагин дедим. Айтганимни қилдинг. Шундан кейин иккала овозни бирин кетин эшитишга қўйдик. Сен “вой” деб юбординг, айни пайтда қўрқиб ҳам кетдинг. Шунда менга ҳайрон бўлиб қарадинг. Овозлар бошқа бошқа бўлгани билан иккови ҳам ўзингники да. Биринчси қиз болаларникига ўҳшаш нозик, жарангдор. Иккинчиси эса қандайдир дўриллаган бегона одамнинг овозга ўҳшарди. Ана шу ўзгаришга бир оғиз сўз билан “раста” дейилади. Ҳудонинг қудрати билан овознинг дўриллаб ўзгариши фақат ўғил болалардагина кечади. Қиз болаларда ундай бўлмайди. Овозлари ўз холича қолади. Раста бўлган болалар шу пайтгача битта хонада опа сингиллари билан ухлаган бўлсалар, энди улар ажратилади. Битта хонада ухлашлари мумкин эмас. Бу ҳақда кейинроқ. Ҳозир “раста” сўзи билан боғлиқ битта ривоят айтиб бераман сенга.

ЯХШИЛИК ҲАҚИДА ( Учинчи воқеа)

Макка шаҳрида бир қари кампир иккала қўлида оғир юк билан қилтиллаб, кетиб борар эди. Кун роса қизиган, араб жазираси заптига олган. Кампир одамлар кўп жойдан ҳам, сийрак жойдан ҳам ўтади. Аммо на ёш, на қари қўлидаги юкини олай, ёрдамлашай демайди. Ўзи Макка мушрикларида бундоқ бир бирига қарашиш, айниқса аёл кишиларга ёрдамлашиш одати йўқ экан да. Шунинг учун кампир бировдан нажот кутмай, тақдирга тан бериб бораверибди. Шу пайт, кутилмаганда, ёшроқ бир киши келиб кампирнинг қўлидан юкини олибди. Кампир хайрон бўлибди ю юкдан фориғ бўлганига қувониб, хожатбарор одамни ичида дуо қилиб, йўлида давом этаверибди. Ҳалиги одам юкни кампирнинг уйигача элтиб бериб, орқасига қайтмочи бўлганида кампир уни тўхтатиб депти:
Сен яҳши инсон экансан, хақингни адо қилай десам қўлимда бир чақам йўқ. Локин икки оғиз насиҳатим бор. Эшит. Маккада бир одам пайдо бўлиб, ўзини пайғамбарман деб, одамларни бизга бегона бўлган динга даъват лаётган экан. Унинг гапларига қулоқ солма, у сехргар, муттаҳам, ёлғончи одам бўлиши мумкин. Унинг гапларига учиб, яна шундай чиройли хусни хулқингдан айрилиб қолмагин, болам. –депти.
Онажон, ўша одамнинг исми, шарифини айта оласизми? – сўрабди хожатбарор одам.
Исмими, исмини Муҳаммад, дейишди. Мен уни кўрмаганман. Кўришни ҳам ҳохламийман.
Шунда:
Ўша Муҳаммад мен бўламан, онажон, деган жавоб бўлибди.
Кампир ҳайрат ичида қаршисидаги инсонга тикилиб, туриб:
Ла илаҳа иллаллоҳ, Муҳаммадан расулуллоҳ деб, иймон келтириб юборган экан.
Ҳазрати Пайғамбаримизнинг хулқлари ана шунақа гўзал бўлган. Умматларига, фақат, яхшиликдан дарс берганлар. Ҳатто душманлари у кишининг жонига қасд қилганларида ҳам, ёмонлик қилмаганлар. Яҳшилик, силаий рахим У улуғ зотнинг шиорлари бўлган. Пайғамбаримиз хулқлари билан хулқланишга ҳаракат қил, эй менинг набирагинам. У кишининг ҳулқи Қуръон хулқи бўлган эди.

МЕҲМОН КЕЛДИ

Яқинда десанг, бир меҳмондорчиликка бориб, кўп афсус ва надоматлар чекдим, болам. Нимага десанг хонадоннинг сен тенги ўғиллари бор экан у қўлимизни крандаги сувда ювиб, ўша ердаги сочиққа артдик да. Шунда беихтиёр болалигимни эслаб қолдим. Биз болалар уйга меҳмон келадиган бўлса, катталардан олдин ҳаракатга тушиб қолардик. Қиладиган ишимиз обдаста, қумғон ва чилобчинларни қум билан ишқалаб, ярқиратиш бўларди. Сабаби меҳмонлар дарвозадан кириши билан уларни Ассалому алайкум деб мен кутиб олардим да. Ўнг қўлимда обдаста, елкамда сочиқ бўларди. Оёғим тагида эса чилобчин. Меҳмонлар қўлларини тутар, обдастанинг бандини ўнг қўлим билан ушлаб, чап қўлим билан жўмрагидан тутиб, қаддимни сал эгиб, Бисмилло айтиб, қўлга сув қуярдим. Юзимда меҳмон кутаётганимиздан хурсандлигим билиниб турарди. Меҳмонлар қўлни ювгач, чап елкамдаги сочиққа артиб, “баракалла болам, умринг узоқ бўлсин” деб дуо қилардилар. Обдастадаги сув, ҳатто, ёз чилласида ҳам илмилиқ бўлиши керак эди. Ёнимда ҳар эхтимолга қарши яна битта обдаста бўларди. Буниси тугаб қолса, дарровда унисини олардим, шошиб қолмасдим. Шу билан иш тугамасиди. Чилобчиннинг сувини тўкиб, бошқатдан яҳшилаб артиб, суртиб мехмонлар ўтирган хона эшиги тагида сергак бўлиб, турардим. Бирортасини қўли шира бўлибми, ишқилиб, қўлини чаядиган бўлиб қолса, шу заҳоти хозири нозир эдим.
Яна битта қиладиган ишим, поябзалларининг жойини ўзгартирмай, артиб, суртиб, кўйиш. Жойи ўзгариб қолса тополмай, қийланишлари мумкин да. Меҳмондорчилик тугагандан кейин яна қўлларга сув қуярдим.
Бундай ишлар биз болалар учун ҳам одоб, ҳам катта имтихон эди. Катталар бизларни ишимизга қараб, тўйларда, маъракаларда бу ишни фалончи бола қилсин деса бўлди, бу ўша бола учун катта мукофот эди. Биз болалар катталарнинг эътиборига тушиш учун киши билмас, ўз ора мусобақа қилган бўлардик.
Ҳозир турли туман қулайликлар бахонасида мана шунақа чиройли, одатларимиз, йўқолиб бораётганига ачинаман болам. Балки қишлоқларимизда сақланиб қолгандир. Лекин буни шаҳарларда, кўп қаватли уйларда ҳам йўлга қўйса бўлади, Меҳмон кутмайдиган хонадоннинг ўзи йўқ бизнинг диёрларда. Болажонларимиз бунақа ишларни жон деб қилишларини ҳам биламан. Уларни фақат биз катталар йўлга солиб юборишимиз керак ҳолос. Ана, сен билан бир чиройли дардлашиб ҳам олдик.

ИШ ЎРНИ

Ёшларни ишга жойлаштриш мақсадида маҳаллада йиғилиш бўлди, десанг набирагинам. Оқсоқол бир воқеани айтиб берган эди, ўтирганлар: “Э, отасига балли!” деб юборишди. Нима бўпти, дейсанми, чироғим?
Эшит, сен қатори бир болажон ҳар куни саҳар туриб, югуриб, бадан тарбия қилиб юраркан. Бир куни бозорнинг олдидан ўтиб кетаётса, сут, қатиқ сотадиган холалардан бири:
Ҳай болам, буёққа ке, ма, мановиларни бозорга киритиб бер, буям бадантарбия, деб қатиқ сутларни кўрсатибди.
Бу пайтда боўорда арава тортадиганлар уйқида бўлар экан да.
Бола йўқ демапти, чопа чопа, бир эмас бир нечтасининг сут қатиғини элтиб берибди. Сутчи холалар дуо қилиб, боланинг қўлига иккита иссиқ нон билан, битта истаканда қаймоқ тутқазиб, жуда меҳнаткаш болайкансан, барака топ, сени эртагаям шу ерда кутамиз, дейишибди.
Бола қаймоқ билан нонни кўтариб уйига келибди. Онаси адаси пул бергандир да деб ўйлапти. Аммо ҳаммалари нонуштага жам бўлганда сир очилиб қопти. “Нон билан қаймоққа пулни қаердан олдинг” деб болани сиқувга олишибди.
Урушмасайлар айтаман, депти бола. Кейин воқеани баён қилибди. Ота онам бу ишим учун уришиб беради деб ўйлаган экан да. Ундай бўлмапти.
Баракалла, депти отаси, хурсанд бўлиб, сен биззи ҳозирдан қаймоғ у нон билан боқасан у, биз йўқ деймизми, деб ўғлини эркалаб қўйибди.
Мана иш ўрни, қандай қилиб топилади, деди маҳалла оқсоқол болакайни мақтаб.
Шунақа болам, одам зоти қанчалик ҳаракат қилса, насибаси шунчалик орқасидан қувиб юради. Олма пиш, оғзимга туш деганлардан Ҳудонинг ўзи асрасин. Ҳаётда зийрак бўл. Катталар иш буюрса, йўқ дема. Ҳар бир савоб ишда бир хикмат бор деб бил.

ДОНО ВАЗИР

Бу дунёда ҳамма ўзини доно деб билади, болагинам. Мен нодонман деган мардни учратмадим. Ҳўш донолик ўзи нима, у қанақа бўлади ўзи? Дононинг донолигини қандоқ қилиб билса билади? Кўп билиши, кўп гапиришиданми? Ваз насиҳатиданми? Кўпчиликни қизиқтирадиган савол ҳам шу.
Бир подшонинг доно вазири бўлган экан. Унинг атрофида душманлари ҳам бисёр экан. Нима қилиб бўлса ҳам вазирни подшога ёмон кўрсатишса ю уни бўшатиб, ўрнига ўз одамларини қўйиб, юртни талон тарож қилишса. Нихоят улар мақсадларига эришадиган бўлишибди. Подшо вазирни бўшатишга қарор қипти. Аммо подшо вазирнинг салтанатига қилган хизматларини қадрламоқчи бўпти. Бирон бир обод вилоятга амир қилиб юбормоқчи бўлибди. Токи у умрининг оҳиригача ўз яқинлари билан роҳат ва фароғатда яшасин.
Йўқ, депти вазир шохнинг таклифига кўнмай, менга салтанатингиздаги энг хароб, энг ташландиқ жойни берингки, мен уни обод қилиб бола чақам билан умр гузаронлик қилай.
Подшо аёнларига шундай жойларни топишни амир қилибди ва бундай жойлар қанча бўлса ҳаммасини вазирга хатлаб берадиган бўпти. Аёнлар салтанатнинг тўрт томонига от қўйиб кетишибди. Вазирнинг ахмоқлигини қаранглар, шоҳ унга марҳамат қилиб, рохатни соғинса у нимани сўради, энди қолган умри меҳнатда чирийди, деб унинг устидан кулибди нодонлар.
Орадан бир муддат ўтиб ер ўлчайдиган танобчилар, чопарлар қайтиб келишибди.
Ҳўш, депти подшо, салтанатимда ташландиқ, қаровсиз ерлар қанча экан, кўп эканми, оз эканми?
Бир таноб ҳам ундай ерни топа олмадик, ҳамма ёғ обод бўлиб кетган экан, деган жавобни эшитибди, шох.
Шунда вазир депти:
Шоҳим мен сиздан бекорга ўшандай ерларни сўрамадим, чунки унақа ерлар йўқлигини билардим. Мен сизга обод салтанатни топширяпман, токи менинг ўримга келадиган вазир ҳам вақтики келиб худди шу холатда топширсин, бир таноб ер ҳам ташландиққа айланмасин.
Подшо вазирни бўшатмапти. Анови нодонлар эса унинг донолигига там бериб юборишибди. Уни енга олмаслигига ақллари етибди.
Кўрдингми болам донолик бу ваз насиҳат, ақл ўргатишдан ҳам юқорироқ бир нарса экан. Оддий одам бир ўқ билан битта қуённи уриши мумкин, доно одам эса бир нечта қуённи мўлжалга олади. Доно вазир ўз ишини пеш қилмасдан исбот қилди. Пошшони ниятидан қайтарди. Ўз ўрнида қолди. Нодон душманларини ҳам доғда қолдирди.
Нимагадир бир ширин энтикиб қўйдинг набирагинам. Ҳа болам умрингни бекор ўтказма. Келажакда ким бўлсанг ҳам мулоҳазали, тадбирли бол.

ТИК ҚАРАШ
Мен чи азиз набирам, гапнинг рости сенинг кўзларингни яҳши кўраман. Нимага дейсанми? Одамлар орасида шундайлар борки, жудаям кўзи қаттиқ. Бировга қараса тешворай дейди. Ундайлардан дарровда одам ўзини олиб қочади. Билсанг бу иллат ҳам болаликдан шаклланади, чироғим. Ундайларга болаликдан мулойим қарашни ўргатишмаган да. Сенга бир воқеани айтиб бераман, эшит.
Бир йигит иш билан шаҳарга тушибди. Ошхонага тушлик қилгани кириб, бир отахон билан бақамти келиб қопти. Ота қизиқувчан экан, қаерданлигини сўраб суриштирибди. Йигит қишлоғини айтибди. Ота йигит яшайдиган қишлоқни билар экан. Кимнинг ўғли эканини сўрабди. Йигит отасининг исмини айтибди. Отаҳон йигитга синчиков қараб: “Эслагандекман, отангизнинг пешонаси кенг, қошлари ўсиқ, кўзлари катта катта эди, шундайми?” депти.
“Билмадим” депти йигит кулиб. “Нимага билмайсиз, депти отахон ҳайрон бўлиб, ўғил дегани ўзининг отасини ҳам билмайдими, ҳеч жахонда” депти. Шунда йигит: “Узир, отаҳон, мен отамга ҳечам тик қарамаганман” деган экан.
Шундай, ҳар қандай холатда ҳам устозлар, ота оналар, умуман катта ю кичикка тик қарамаслик керак. Айниқса катталар тартибга чақириб, қаттиқ гапирганларида. Бир марта, икки марта тик қарадингми бўлди кўзинг қатиб қолади. Кейин уни ҳеч қачон юмшата олмайсан. Қаттиқлик қорачиққа ўрнашиб қолади да. Мен сенинг кўзларингдан хотиржмман, болам.