🔴 شبحی بر فراز مارکسیسم: مسئله‌ی حیوانات و ضرورت رهایی همگانی

تناقضات سرمایه‌داری ـ این نظامِ مبتنی بر استثمار و انباشت بی‌پایان ـ اکنون در ابعادی بی‌سابقه آشکار شده است. بحران‌های اقتصادی ادواری، تشدید نابرابری‌های طبقاتی، و از همه مهم‌تر، تخریب بی‌رحمانه‌ی بنیان‌های طبیعی حیات، همگی گواه موقعیت بحرانی این نظام هستند. وارثان سنت مارکس، قرار است راهی به‌سوی رهایی همگانی بگشایند ـ رهایی از قید و بندهای سرمایه‌داری، رهایی از بیگانگی انسان، و رهایی از سلطه‌ی طبقاتی. اما آیا در این مسیر، به تمامی اشکال ستم و استثمار توجه کافی مبذول داشته‌اند؟ آیا در تحلیل‌هایشان، به زنجیرهای دیگری که بر هستی تحمیل شده‌، بی‌اعتنایی نورزیده‌اند؟
در اینجا، مسئله‌ی حیوانات غیرانسان مطرح است. مسئله‌ای که در بسیاری از تحلیل‌های مارکسیستی، به حاشیه رانده شده یا نادیده گرفته می‌شود. اما نادیده گرفتن این مسئله، نه‌تنها یک خطای اخلاقی، بلکه یک نقص جدی در تحلیل و استراتژی سوسیالیستی است. سرمایه‌داری، در منطق ذاتی خود، به‌دنبال تبدیل هر چیز به کالا و هر رابطه به رابطه‌ی پولی است. طبیعت و حیوانات نیز از این منطق کالایی‌سازی مستثنی نیستند. در نظام سرمایه‌داری، حیوانات به ابژه‌های صِرف تولید و مصرف تقلیل یافته‌اند. حیات آن‌ها، شعور آن‌ها، و نیازهای بنیادین آن‌ها، همگی در پای سود و انباشت سرمایه قربانی می‌شوند.
صنعت گوشت، نمونه‌ای آشکار از این منطق کالایی‌سازی است. حیوانات در مزارع صنعتی، به ماشین‌های گوشت‌سازی تبدیل می‌شوند. آن‌ها در شرایطی غیرقابل تصور، از ابتدایی‌ترین حقوق خود محروم شده و به‌مثابه‌ی واحدهای تولید، مورد بهره‌کشی بی‌رحمانه قرار می‌گیرند. این بهره‌کشی، نه‌تنها رنج و درد عظیمی را بر حیوانات تحمیل می‌کند، بلکه پیامدهای فاجعه‌باری برای محیط‌زیست نیز به همراه دارد. صنعت گوشت، یکی از بزرگ‌ترین عوامل تولید گازهای گلخانه‌ای، جنگل‌زدایی، آلودگی آب و خاک، و نابودی تنوع زیستی است. این صنعت، در پی سود بیشتر، بنیان‌های طبیعی حیات را به مخاطره می‌اندازد و بحران اکولوژیکی را تشدید می‌کند. آیا این همان منطق ویرانگر سرمایه‌داری نیست که مارکسیست‌ها برای محو آن مبارزه می‌کنند؟
برخی ممکن است استدلال کنند که مسئله‌ی حیوانات، یک مسئله‌ی فرعی و انحرافی است. آن‌ها ممکن است بگویند که تمرکز ما باید بر مبارزه‌ی طبقاتی و رهایی کارگران باشد. اما این دو مبارزه، نه‌تنها در تضاد نیستند، بلکه به‌طور دیالکتیکی به هم مرتبط‌ هستند. بهره‌کشی از حیوانات و استثمار کارگران، هر دو ریشه در یک منطق سلطه و بهره‌کشی دارند. سرمایه‌داری، برای انباشت سرمایه، هم از نیروی کار انسان و هم نیروی حیات حیوانات بهره‌کشی می‌کند. این نظام، با بیگانه کردن انسان از طبیعت و از حیوانات، زمینه‌ی بیگانگی انسان از خود و از هم‌نوعانش را نیز فراهم می‌آورد.
موارد متعددی زمینه‌ساز این بیگانگی خواهد بود. وقتی طبیعت و حیوانات صرفاً به‌عنوان ابزار دیده می‌شوند، نگرش ابزاری و سودمحور به هستی تقویت می‌شود. این نگرش، به روابط انسانی نیز سرایت می‌کند. به عبارت دیگر، اگر ما یاد بگیریم که با موجودات دیگر (طبیعت و حیوانات) صرفاً به‌عنوان ابزار برخورد کنیم، این ذهنیت به روابط ما با انسان‌های دیگر نیز منتقل می‌شود. در این نگرش ابزاری، ارزش ذاتی هر موجودی نادیده گرفته می‌شود و تنها ارزش مبادله‌ای و سودمندی آن برای انباشت سرمایه اهمیت می‌یابد. این امر، زمینه‌ی استثمار انسان‌ها از یکدیگر را نیز فراهم می‌کند. وقتی ارزش انسان‌ها نیز به سودمندی آن‌ها برای سرمایه تقلیل یابد، بیگانگی از هم‌نوعان اجتناب‌ناپذیر می‌شود. بیگانگی از طبیعت و حیوانات، حس همدلی و ارتباط عاطفی انسان با موجودات دیگر را تضعیف می‌کند. وقتی ما رنج حیوانات را در مزارع صنعتی و کشتارگاه‌ها نادیده می‌گیریم، بخشی از توانایی خود برای همدلی و شفقت را از دست می‌دهیم. این کاهش ظرفیت همدلی، به روابط انسانی نیز منتقل می‌شود. در جامعه‌ای که بر بهره‌کشی از طبیعت و حیوانات بنا شده است، روابط انسانی نیز به روابطی رقابتی، سودمحور و بیگانه تبدیل می‌شوند. بیگانگی از طبیعت و حیوانات، به تقویت این فردگرایی و رقابت دامن می‌زند. وقتی ما ارتباط خود را با دنیای طبیعی و موجودات دیگر از دست می‌دهیم، حس تعلق به یک کل بزرگتر را نیز از دست می‌دهیم. این امر، زمینه‌ی بیگانگی انسان از جامعه و هم‌نوعانش را فراهم می‌کند.
سوسیالیسم واقعی، باید فراتر از انسان‌محوری رفته و دایره‌ی رهایی را گسترش دهد. باید بپذیریم که رهایی انسان، بدون رهایی طبیعت و رهایی حیوانات، امری ناقص و ناتمام خواهد بود. جهانی که برای آن مبارزه می‌کنیم، باید جهانی باشد که در آن تمامی موجودات حسمند، از حق زندگی آزادانه و محترمانه برخوردار باشند.👇👇

? رژیم اسد سقوط کرد!
مسلماً برای کسانی که سال‌ها تحت حکومت استبدادی او زیسته‌اند، در معرض سرکوب و خفقان سیاسی بوده‌اند، این واقعه‌ای شادی‌بخش است. اما در برخی تصاویر منتشر شده، شاهد لگدمال کردن پرچم فلسطین هستیم. این بسیار قابل فهم است که وابستگی برخی نیروهای واپسگرای فلسطینی به قدرت‌های خارجی و بهره‌برداری رژیم‌هایی چون اسد از مسئله‌ی فلسطین باعث خشم و انزجار مردمی باشد که تحت سرکوب همین رژیم‌ها قرار داشته‌اند. اما خود «مسئله‌ی فلسطین»- بی‌حقوقی، آوارگی، نسل‌کشی و ... - موضوعی جدا از  کارکرد آن برای بقا و تداوم حیات این رژیم‌هاست. مگر می‌شود رنج و درد و بی‌حقوقی را تقسیم کرد و آن را در حق این یا آن گروه از مردم قابل دفاع و یا نادیده گرفت؟
دوستان! تنها در پرتو یک همبستگی عام با تمامی رنجدیدگان جهان- در هرکجا و هر زمان- می‌توان مدعی کنشگری انسانی و عدالت‌خواهانه بود.
t.me/weanimals

? موضوع نقش و جایگاه حیوانات در مناسبات سرمایه‌داری، موضوع بحث رایجی در صحنه‌ی جدل‌های نظری نیست. بخش اصلی و غالب مارکسیست‌ها، اساساً موضوع حیوانات را از حوزه‌ی کار نظری و عملی خود حذف کرده‌اند و قائل به شرایطی برای شمول آنان در اهداف تحول اجتماعی نیستند. در آن چارچوب بسیار محدودی که با تلاش پاره‌ای از نظریه‌پردازان مارکسیست کارهایی انجام گرفته و به پیامد ضرورت تغییر موقعیت حیوانات در جامعه‌ی پساسرمایه‌داری ختم شده است، با مواضع متفاوتی در قبال ماهیت و ویژگی این موقعیت در مناسبات سرمایه‌دارانه روبرو هستیم. برخی ضمن پذیرش بهره‌کشانه بودن رابطه‌ی حیوان ـ سرمایه، از تحلیل آن به‌عنوان رابطه‌ی کار ـ سرمایه امتناع می‌کنند و دلیل اصلی آن را موقعیت متمایز حیوانات نسبت به موقعیت «آزاد» کارگران انسانی در فروش نیروی کار و دریافت مزد در قبال آن می‌دانند. بر‌این‌اساس آنان بر این باور هستند که در این فرایندِ بهره‌برداری از فعالیت حیوانات، نه «کار مولد» و نه «ارزش اضافی» محقق نمی‌شود. اما اینجا، نویسنده در این کتاب و در طی بحثی مبسوط، و با گریز از بینش انسان‌محورانه، به نتایجی بدیع در قبال نقش و موقعیت حیوانات در هماهنگی با نظریه‌ی ارزش مارکس می‌رسد.
اگرچه در ایران با پدیده‌ای بنام «جنبش آزادی حیوانات» روبرو نیستیم و نیز جریان‌های نظریِ مدونِ مدعیِ تغییرات اجتماعی با هدف رسیدن به عدالت اجتماعی نسبت به مسئله‌ی حیوانات در موضعی کاملاً انفعالی قرار دارند، اما ارائه‌ی چنین دیدگاه‌ها و پلمیک‌های نقادانه تلاشی است تا تغییر موقعیت حیوانات و چشم‌انداز رهایی آنان را در جامعه‌ی آتی به تصویر کشد.

مقدمه‌‌ای بر کتاب در دست انتشار: «حیوانات و سرمایه» / نویسنده: دینش جوزف وادیول/ مترجم: حسن کلینی

انتشارات سیتا نخستین ناشر کتاب‌هایی پیرامون: اسطوره و فلسفه‌ی حقوق حیوانات? ادبیات و اخلاق محیط‌زیست/ ۷-۴۴۰۱۹۴۸۶(۰۲۱)
https://www.instagram.com/sita_book/#

t.me/weanimals