آرایه‌های این رباعی خوب حسین جنتی را پرسیده بودند:
در حقِّ من از هر آنچه دانی مَگُذَر...
از کرده‌ی روشن و نهانی مَگُذَر...
تو نوری و من شیشه، خدایا چه کُنی؟
از بنده‌ی خود اگر توانی مَگُذَر!

شعر پیچیده‌ای است و خوب هم ساده به نظر می‌رسد (شاید به این نتیجه برسیم که سهل ممتنع است):
- «اگر توانی مگذر» امر تعجیزی و برای بیان ناتوانی مخاطب است؛ می‌گوید نمی‌توانی نگذری. امر تعجیزی به خدا ترک ادب شرعی کمیابی است و باز این هم کلام را شاعرانه‌تر می‌کند!
- حذف نهاد دو مصراع اول که خودمان می‌دانستیم خداست ایجاز هنرمندانه‌ای بود. تازه نبود، ولی باز ابهامی را ایجاد می‌کرد و در بیت دوم معمایش را می‌گشود که مخاطب چه کسی بوده است.
- «هر آنچه دانی» کنایه از همهٔ کارها و افکار شاعر است و ایجاز قصر دارد. غرض این کنایه و ایجاز -که به اغراضشان توجه نشده- هم نشان‌دادن شرم است و فراوانی و زشتی گناهان! یعنی کارهایم طوری بوده است که نمی‌توانم بگویم چه بوده و همان‌هاست که خودت می‌دانی!
- «روشن و نهانی» تضاد دارد و ایهام. ترکیب «کردهٔ روشن» برای من چیز چیز تازهٔ عجیبی است و زبان رباعی را از کهنگی یکدستش درمی‌آورد. در قرن‌های گذشته «روشن» به معنی «آشکار» فقط با موصوف‌های انتزاعی مثل مطلب و برهان و سخن به کار می‌رفت. این را که دیدم تازه به‌دنبال اسم شاعر گشتم. ایهامش اینجا بود که روشن و نهانی ترجمهٔ معروف و منکر هم هستند و این معنی‌ها را هم دارند و اینگونه هم تضاد داشتند.
- «تو نوری و من شیشه» دو تا تشبیه با مراعات‌النظیر مشبه‌به‌هایشان.
- نور دانستن خدا تلمیح به قرآن است و پذیرفتنی. شیشه‌شدن شاعر نتیجه مراعات‌النظیر شیشه با نور است.
- گفت گذشتن تو از من نشدنی است مانند گذشتن نور از شیشه. معنی گذشتن که وجه‌شبه است برای مشبه و مشبه‌به فرق دارد. ترکیب استخدام با تشبیه مرکبی که ندیدیم و با ایجاز قصر بیان شده بود (اینکه تو از من نگذری مثل این است که نور از شیشه نگذرد) هنرمندانه بود.
- اینکه چون من و تو شبیه اینهاییم نمی‌شود از من بگذری منطق شاعرانه و هنری ظریفی است شبیه حسن‌تعلیل، و منطق کلام عادی نیست.
- تضاد خدا و بنده.
- واج‌آرایی ن و م که قریب‌المخرج‌اند (به قول دکتر راستگو در بدیعشان «هم‌نوازی» آنها) و هجاآرایی «مَ» در دو بیت هم از نوع صدامعنایی است: شاعر در هر دو بیت دارد با بیشتر کلماتش -نه‌فقط مگذر- بر نفی و نهی تأکید می‌کند. این‌همه تأکید نتیجهٔ بی‌خیالی نمی‌تواند باشد. این آمرزش‌نخواستن در واقع شکلی از آمرزش‌خواستن است!
- بیت دوم عالی است و کلاً در رباعی‌های معاصر بیت دوم و مصراع چهارم محورند. ولی ارتباط بیت اول هم با آن قوی است. تأکید بیت اول بر «مگذر» خوب است. اینکه از خدا با تکرار و تأکید بخواهیم نیامرزدمان معنای غریبی است. این «مگذر» که اول خیال می‌کنیم لابد «بگذر» بوده است آشنایی‌زدایی معنایی دارد و برای همین خوانندگان حق دارند با خواندن شعر سردرگم شوند. چون شناختن امر تعجیزی هم برای درک معنی‌اش واجب است.
- بیت اول بر «خدایا، از من مگذر» -که ظاهرش نفرین خود است- تأکید می‌کند و بیت بعد از عهدهٔ توجیهش برمی‌آید. کل رباعی کنایه از این بود که خدا مهربان‌تر از آن است که از من نگذرد و لازم باشد از او بخشش بخواهم!

صص ۲۱۷-۲۲۶

این هم بقیهٔ فایل‌های باب بوف و زاغ کلیله و دمنه:

اگر در دورهٔ نخست کارگاه عروض سماعی حضور داشتید، پیامی دربارهٔ کارگاه به یادگار بگذارید

@amirrezamobini

▫️ادب‌آموز ▫️تلگرام

▫️ادب‌آموز ▫️تلگرام

دربارهٔ دورهٔ آشنایی با آرایه‌های ادبی و علوم بلاغی
وقتی آرایه‌های ادبی و علوم بلاغی را با دکتر رضا خبازها بخوانیم، متوجه می‌شویم که متون ادبی چگونه زیبا و تأثیرگذار شده‌اند و چطور نوشته‌هایمان با کلام عادی تفاوت پیدا کنند. همین‌طور می‌توانیم با زبان علمی‌تر و فنی‌تری دربارهٔ ادبیات سخن بگوییم و با مسائل فراوانی آشنا می‌شویم که در پرتو آنها متون ادبی را درست‌تر و کامل‌تر بفهمیم و معنی کنیم.

در این دوره، به مسائل اساسی و کاربردی معانی، بیان، بدیع و نگاه زبان‌شناسی به ادبیت، شعریت و زیبایی‌شناسی خواهیم پرداخت.

بین جلسات هم دوستان جلسات تمرینی در کلاب‌هاوس و گروه تلگرام برگزار خواهند کرد تا مهارتشان در شناسایی آرایه‌ها تقویت شود.

این دورهٔ ده‌جلسه‌ای در پنج‌شنبه‌ها و جمعه‌های آینده (از ۲۶ بهمن تا ۲۵ اسفند) از ساعت ۱۵ تا ۱۷ (نیم ساعت آخر هم فقط تمرین و خواندن نمونه‌ها خواهد بود) برگزار خواهد شد.

هزینهٔ این کلاس‌ها نیز جلسه‌ای پنجاه هزار تومان است که می‌شود قسطی پرداخت. دربارهٔ این دوره هم می‌توانید با آی‌دی‌ زیر ارتباط داشته باشید:

@amirrezamobini

▫️ادب‌آموز ▫️تلگرام

درود بر همهٔ دوستان دانش‌دوست

تارنمای دکتر رضا خبازها با عنوان ادب‌آموز | آموزش ادبیات فارسی برای ارائهٔ مطالب علمی و تازه به دوستداران ادبیات فارسی راه‌اندازی شده‌است. از این پس می‌توانید تدریس دقیق و دانشگاهی بسیاری از متون نظم و نثر ادبیات کهن را در قالب فایل‌های صوتی کم‌حجم آن بشنوید.
این وب‌سایت دربردارندهٔ تدریس‌های ایشان از کتاب‌های فارسی و فنون و نگارش هفتم تا دوازدهم نیز هست و علاوه بر مقالاتشان، به مرور زمان، مطالبی دربارهٔ ویرایش، دستور زبان و آرایه‌های ادبی نیز به آن افزوده خواهد شد. همین‌طور هرروزه فایل‌های صوتی تازه‌ای را به پیشگاه خواهندگانش عرضه خواهد کرد.
برای ارائهٔ نظرها و پیشنهادهایتان و نیز برگزاری دوره‌های حضوری و مجازی در حوزهٔ دروس متوسطهٔ اول و دوم، المپیادهای ادبی و کنکورهای مقاطع مختلف، و تدریس و بررسی سبکی کامل متون نظم و نثر قدیم، می‌توانید از طریق تارنمای یادشده یا آی‌دی تلگرامی @adabamooz_com با ما گفت‌وگو کنید.

@adabamooz_com