? **مدت حکومت دودمان‌های تبرستان

1. گشنسب‌شاهیان**  ۸۵۰ سال

۲. گاوبارگان دابویی  ۱۱۶ سال

۳. گاوبارگان پادوسپانی  ۹۵۲ سال

۴. باوند  ۶۸۴ سال

۵. زرمهری ۱۰۸ سال

۶. کارن‌وند  ۲۶۹ سال

۷. آل زیار دیلمی ۱۶۲ سال

۸. آل بویه دیلمی ۹۱ سال

۹. مرعشیان ۲۲۲ سال

۱۰. علویان تبرستان ۴۲ سال

۱۱. افراسیابیان چلاوی ۱۰ سال

@tapuristan_history

‍ ? متن کتیبه‌ی پهلوی برج لاجیم

برج لاجیم، برج مقبره‌ای است متعلق به اواخر دوره‌ی اول پادشاهی باوند (کیوسیه) که در روستای لاجیم سوادکوه مازندران واقع شده‌است. این برج دارای دو کتیبه به خط‌های کوفی و پهلوی است. بر اساس کتیبه‌های بنا، این برج آرامگاه شهریار بن عباس بن شهریار از پادشاهان دودمان باوند در دوره‌ی فَترَت است.

? دوره‌ی فَترَت به فاصله‌ی زمانی ۷۰ ساله‌ی بین دوره‌ها‌ی اول و دوم پادشاهی باوند گفته می‌شود. در این دوره پادشاهی باوند یکپارچگی و قدرت خود را به میزان زیادی از دست داده بود. دوره‌ی فترت را در تاریخ‌نگاری بخش پایانی دوره‌ی اول (کیوسیه) به شمار می‌آورند.

? برج لاجیم در سال ۳۸۹ یزدگردی ( ۴۱۳ هجری قمری) به دستور چهرزاد (شهرزاد) مادر این پادشاه ساخته شده است. متن پهلوی این کتیبه توسط دکتر حسن رضایی باغ‌بیدی ( زبانشناس و استاد فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران ) چنین خوانده شده است :

☘️ "این گنبدِ شاهِ توانمند شهریار بن عباس بن شهریار مولی‌ الامیرالمؤمنین (است). فرمود کردن (ساختن) دختِ راد (بخشنده) سیسپوهر چهرزاد (شهرزاد)، مادر او. سال ۳۸۹ ، ماه آذر، روز سپندارمد."

@tapuristan_history

? پادشاهی تبرستان
? دودمان زرمهری (زرمهرشاهیان)

تاریخ‌ها به میلادی است

1. زرمهر ( ۵۵۷ - ۵۳۷ )
2. دادمهر ( ۵۷۴ - ۵۵۷ )
3. ولاش ( ۵۹۹ - ۵۷۴ )
4. مهر ( ۶۱۹ - ۵۹۹ )
5. آذر ولاش ( ۶۴۵ - ۶۱۹ )

? گسنسپ‌شاهیان (گشنسب شاهان) دودمان پادشاهی کهن تبرستان بود که پادشاهان آن از قرن سوم قبل از میلاد تا سال ۵۲۸ میلادی به مدت هشت قرن بر تبرستان حکومت کردند. این دودمان در سال ۵۲۸ میلادی به دست کیوس پدربزرگ باو و نیای دودمان باوند برافتاد.

☘️ کیوس فرزند قباد برادر انوشیروان شاهنشاه ساسانی بود که پس از بروز اختلاف بین او و انوشیروان به دست انوشیروان کشته شد. کیوس ۹ سال بر تبرستان حکومت کرد. پس از مرگ کیوس در سال ۵۳۷ میلادی، به فرمان انوشیروان، زرمهر به فرمانروایی تبرستان منصوب شد. دودمان زرمهری تابع شاهنشاهی ساسانی بود.

☀️ دودمان زرمهری در سال ۶۴۵ میلادی پس از ۱۰۸ سال فرمانروایی به دست اسپهبد گیل برافتاد. اسپهبد گیل جاماسپی بنیانگذار پادشاهی گاوبارگان و نیای دو دودمان دابویگان و پادوسپانی است.

@tapuristan_history

? شاهِ غازی و مظفریِ شاعرجنت عدن است گویی کشور مازندران
در حریمِ حرمتِ اسپهبدِ اسپهبدان

☘️ اسپهبدانْ اسپهبد رستم چهارم مشهور به شاهِ غازی؛ بیست و سومین اسپهبد باوندی و پادشاه تبرستان، دیلم و گیلان در قرن ششم هجری بود. او نوه‌ی شهریار چهارم بنیانگذار دوره‌ی دوم پادشاهی باوند بود. شاهِ غازی توانست در دوره‌‌ی سلطنت خود تبرستان، دیلم و گیلان را از نظر اقتصادی پررونق و از نظر نظامی نیرومند سازد. ابن اسفندیار تاریخ‌نگار تبری درباره‌ی او و برخوردش با مظفری شاعر خراسانی قرن ششم چنین می‌گوید:

?"و عادتی دیگر آن بود که نگذاشتی که هرگز مدح او پیش او برخوانند. گفتی شاعران دروغ‌هایی که من نکرده باشم همی‌گویند و من از آن خجلت می‌خورم. تا مظفری لقب شاعری از خراسان به حضرت او رسید و گفت به مدح تو آن گویم که کرده باشی. این قصیده بگفت، بر او عرض کردند، گفت راست می‌گوید. چون قصیده بخواند به هر بیت ده دینار زر عطا فرمود و اسب و قبا و کلاه.

بیت:

جنت عدن است گویی کشور مازندران
در حریمِ حرمتِ اسپهبدِ اسپهبدان "

@tapuristan_history

? شش درهم افراسیابی? کیا افراسیاب چلاوی ۷۶۰ ـ ۷۵۰ هجری قمری
دودمان : چلاویان (افراسیابیان)
ضرب : ساری، ۷۵۹ هجری قمری

⚜️ کیا افراسیاب چلاوی فرمانروای تبرستان و بنیان‌گذار دودمان چلاویان (افراسیابیان) بود. او برادرِ همسرِ اسپهبد حسن دوم باوند واپسین پادشاه دودمان باوند بود که به فرمان اسپهبد به منصب سپهسالاری تبرستان رسید.

⚜️ کیا افراسیاب سرانجام به تحریک میر قوام‌الدین مرعشی مشهور به میرِ بزرگ در پی دسیسه‌ای اسپهبد حسن دوم باوند را به قتل رساند و بدین ترتیب پادشاهی هفتصد ساله دودمان باوند بر تبرستان پایان یافت. کیا افراسیاب خود نیز پس از ده سال فرمانروایی به دست متحد سابق خود میرِ بزرگ به قتل رسید.

⚜️ پس از قتل کیا افراسیاب دودمان مرعشی پادشاهی تبرستان را به مدت ۲۲۰ سال به دست گرفتند. نوادگان کیا افراسیاب نیز تا ۱۵۰ سال بعد به عنوان حاکمان برخی شهرها و مناطق در عرصه سیاسی تبرستان حضور داشتند.

@tapuristan_history

? معنی واژه آمل
به روایت ابن اسفندیار
? ابن اسفندیار تاریخ‌نگار نامدار قرن ششم در کتاب مشهور خود "تاریخ تبرستان" درباره‌ی بنیادِ شهر آمل روایتی افسانه‌ای بیان می‌کند؛ داستان عشق فیروز پادشاه بلخ به آمله دختِ اشتاد دیلمی. دختری زیباروی که فیروز شهر آمل را به نام او بنیاد نهاد.

? او در آغاز، داستان عشق فیروز و آمله را به تفصیل بازگو می‌کند. سپس به بیان معنای لغوی واژه‌ی آمل می‌پردازد: "معنی آمل به لغت ایشان آهوش است و هوش و مل مرگ را گویند و بدین کنایت است از آنکه تو را مرگ هرگز مباد".

@tapuristan_history

? تاریخ تبرستان و گیلان دودمان گاوبارگان
دابویی و پادوسپانی? جاماسپجاماسپ شاهنشاه ساسانی و نیای دودمان‌ گاوبارگان (پادوسپانی و دابویی) در تبرستان است. او فرزند پیروز ساسانی و برادر قباد ساسانی است. همچنین بنا بر تاریخ کلاسیک تبرستان، جاماسپ عموی کیوس، نیای دودمان باوند است.

? نرسینرسی فرزند جاماسپ بود. او از سوی انوشیروان ساسانی فرمانروای قفقاز بود. شهر شروان و دیوار دفاعی دربند را او بنا کرد.

? پیروزپیروز فرزند نرسی بود و پس از پدر جانشین او شد. درباره‌اش گفته‌اند که به زیبایی چون یوسف مصر و به مردانگی چون رستم زال بود. او گیلان را به زیر فرمان خود درآورد. با یکی از شاهزادگان گیلان ازدواج کرد و از او صاحب فرزندی شد که گیلانشاه نام گرفت.

? گیلانشاهگیلانشاه فرزند پیروز است و پس از پدرش به فرمانروایی گیلان رسید. اخترشناسان به وی نوید دادند که از او پسری آید که پادشاهی بزرگ خواهد شد. آن پسر به دنیا آمد و او را گیل نام نهادند. گیلانشاه در سال ۶۴۲ میلادی درگذشت.

? گیل☀️ گیل پسر گیلانشاه بود و پس از پدر به فرمانروایی گیلان رسید. در آن هنگام آذرولاش فرمانروای تبرستان بود. اخترشناسان به گیل نوید پادشاهی تبرستان را دادند. آذرولاش در سال ۶۴۵ میلادی در میدان گوی (چوگان) از اسب به زمین افتاد و درگذشت. پس از مرگ آذرولاش، گیل تبرستان را به زیر فرمان خود درآورد و فرمانروای گیلان و تبرستان شد.

☀️ پس از سقوط شاهنشاهی ساسانی، گیل پادشاهی متحد گیلان و تبرستان (پذشخوارگر) را بنیان نهاد و عنوان پذشخوارگرشاه (شاهِ فرشواذگر) یافت. سال آغاز پادشاهی گیل مبدأ تاریخ تبریِ اسپهبدی است. گیل را در متون تاریخی به نام گیلِ جاماسپی یا گیلِ گاوباره (گیلِ گاوسوار) می‌شناسیم. دودمانی که او بنیان نهاد گاوبارگان نام دارد. اسپهبد گیل نخستین پادشاه تبرستان است که دارای عنوان سلطنتیِ گیلِ گیلان و اسپهبدان اسپهبد بود.

اسپهبد گیل دو فرزند داشت: دابو و پادوسپان.

? دابودابو فرزند بزرگتر گیل و بنیانگذار دودمان دابویگان است. دابویگان به مدت یک قرن بر تبرستان و گیلان حکومت کردند. پس از دابویگان، عموزاده‌هایشان یعنی دودمان باوند، پادشاهی تبرستان را به مدت هفت قرن به دست گرفتند.

? پادوسپانپادوسپان فرزند کوچکتر گیل و بنیانگذار دودمان پادوسپانی (پادشاهی غرب تبرستان) است. پادوسپانیان به مدت هزار سال بر رویان (غرب تبرستان) حکومت کردند.

@tapuristan_history

☘️ تاریخ تبرستان و گیلان☘️ دیلمیان

? دودمان دیلمی آل بویه
? شاخه‌ی جبال

? تاریخ‌ها به میلادی است

1. حسن، رکن‌الدوله ( ۹۷۷ - ۹۳۲ )
2. بویه، مؤیدالدوله ( ۹۸۴ - ۹۷۷ )
3. علی، فخرالدوله ( ۹۹۷ - ۹۷۷ )
4. رستم، مجدالدوله ( ۱۰۲۹ - ۹۹۷ )
5. شاه‌خسرو، شمس‌الدوله ( ۱۰۲۱ - ۹۹۷ )
6. سماءالدوله ( ۱۰۲۳ - ۱۰۲۱ )

? این شاخه از آل بویه بر سرزمین جبال (ری، اصفهان، همدان، کردستان و کرمانشاه) و گاهی بر بخشهایی از تبرستان و گرگان حکومت می‌کردند.

☘️ بویه دیلمی مؤیدالدوله در ابتدا تنها امیرِ اصفهان بود که بر برادرش علی دیلمی فخرالدوله شورید و در پی آن چهار سال حکومت جبال (عراق عجم) و تبرستان را به دست گرفت.

? بین سالهای ۹۹۷ تا ۱۰۲۸ ملکه شیرین باوند پادشاهی جبال را در دست داشت و فرزندانش رستم مجدالدوله (ری) و شاه‌خسرو شمس‌الدوله (همدان، کردستان و کرمانشاه) و پسردایی‌اش محمد بن رستم دشمن‌زار (اصفهان و یزد) را به فرمان او اداره می‌کردند.

? بوعلی سینا دانشمند نامدار ایرانی مدتی وزارت شاه‌خسرو دیلمی شمس‌الدوله را بر عهده داشت.

? سماءالدوله تنها بر همدان و کرمانشاه حکومت می‌کرد.

@tapuristan_history

‍ ‍ ? مشاهیر تبرستان

? ویجن بن رستمِ کوهی
? قرن چهارم هجری

? ریاضی‌دان و ستاره‌شناس
? مبدع نظریه پرگار تام

پرگار تام ابزاری است برای رسم مقاطع مخروطی مانند دایره، سهمی، بیضی و هذلولی.

? پرگار تام

از ابداعات مشهور ویجن بن رستم نوعی پرگار به نام پرگار تام است.

پرگار تام ابزاری است برای رسم مقاطع مخروطی مانند دایره، سهمی، بیضی و هذلولی.

این ابزار از دو بازوی متحرک تشکیل شده است. بازوی نخست، محور یا خط مرکز نامیده می‌شود و بر صفحه‌ای به نام قاعدهٔ پرگار عمود است. این محور می‌تواند در یکی از صفحات عمود بر قاعده حرکت کند و زاویه‌ای موسوم به زاویهٔ مرکز α را تشکیل دهد. بازوی دوم بر بالای محور قرار دارد و خط رأس نام دارد و سه گونه حرکت می‌تواند داشته باشد.

زاویهٔ خط رأس با زاویهٔ محور β یا زاویهٔ رأس نام دارد. حرکت نخست خط رأس در همان صفحه‌ای که محور نیز می‌تواند حرکت کند، انجام شدنی است. حرکت دوم حول محور صورت می‌گیرد. حرکت سوم یک حرکت کشویی است. یعنی طول بازوی دوم متغیّر است در واقع نوک آن که وظیفهٔ ترسیم را به عهده دارد، می‌تواند از یک قسمت لوله‌ای شکل بیرون بلغزد. سرشت خـَم ترسیمی به دو زاویهٔ یاد شده بستگی دارد.

@taberi_taarix

Telegram

attach 📎

? ایالات هشت‌گانه ایران در دوره قاجار

☘️ ۱۲۰۴ خورشیدی
☘️ ۱۲۴۱ هجری قمری
☘️ ۱۸۲۵ میلادی

1. ایالت آذربایجان
2. ایالت گیلان
3. ایالت مازندران
4. ایالت خراسان
5. ایالت عراق عجم
6. ایالت فارس
7. ایالت کرمان
8. ایالت خوزستان

@tapuristan_history