▫️یادداشت بیست و هفتم

🔻 ارزشگذاری اقتصادی خدمات اکوسیستمی

▫️وقتی از ارزش جنگل حرف می‌زنیم، معمولا منافع اقتصادی حاصل از مبادله چوب درختان که یک خدمت اکوسیستمی بازاری است به ذهن می‌رسد. اما سایر خدمات (غیربازاری) بی‌شماری که یک جنگل فراهم می کند به فراموشی سپرده می‌شود. به عنوان مثال خدمتی که جنگل در رابطه با مهیا کردن زیستگاه با کیفیت برای رشد و تولیدمثل گونه های گیاهی و جانوری ارایه می‌کند واقعا چقدر ارزش دارد؟ و یا خدمات نگهداشت خاک، ترسیب کربن و تنظیم آب و هوای یک جنگل چقدر ارزش دارند؟

▫️درباره سایر اکوسیستم ها هم معمولا ارزش کالاها و خدمات آنها نادیده گرفته می‌شود. مثلا میانگین ارزش پولی تولید آب در هر هکتار از جنگل‌های استوایی و جنگل‌های مانگرو در جهان، به ترتیب، بیش از ۴۷ و ۱۰ هزار دلار در سال است. میانگین جهانی ارزش اقتصادی که هر هکتار از رودخانه‌ها و دریاچه‌ها و جنگل‌های استوایی، برای تفریح وگردشگری ایجاد می‌کنند، به ترتیب، بیش از ۱۳ و ۵۲ هزار دلار در سال است. همچنین میانگین ارزش کالاها و خدمات اکوسیستمی تولید شده توسط هر هکتار از تالاب‌های داخلی، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها، جنگل‌های معتدله، جنگل‌های استوایی و مراتع در جهان، به ترتیب، بیش از ۴۸، ۱۰۸، ۵ ، ۱۱۹ و یک هزار دلار در سال است. اما ما این سرمایه‌های طبیعی را نعمت‌های رایگان، همیشگی و  بی‌انتها می‌دانیم.

▫️به همین دلیل در قضاوت و تصمیم‌گیری میان دو کفه ترازوی «نیاز به تولید و توسعه اقتصادی» از یک طرف و «نبود ارزش ریالی به روز منابع محیط زیست» از طرف دیگر، «کفه توسعه» سنگین‌تر بنظر می‌رسد. تحلیل هزینه – فایده اجرای طرح های توسعه، بدون‌ در نظر گرفتن ارزش منابع محیط زیستی، باعث ارجحیت اهداف توسعه بر منافع محیط زیست می‌شود. در بسیاری از موارد اگر هزینه‌هایی که یک طرح توسعه ای بر محیط زیست تحمیل می‌کند را برآورد و از منافع اقتصادی آن کم کنیم، آن وقت می‌بینیم که اغلب طرح‌های توسعه‌ای هیچ‌گونه توجیه محیط زیستی و حتی اقتصادی برای اجرا ندارد! 

▫️ارزشگذاری خدمات اکوسیستمی و برآورد هزینه‌های محیط زیستی ناشی از اجرای طرح‌های توسعه، از سال ۱۳۸۶ بر اساس ماده ۵۹ قانون برنامه چهارم توسعه و آیین‌نامه اجرایی آن در سازمان حفاظت محیط زیست آغاز و در قانون برنامه پنجم توسعه (تبصره‌های ۱ و ۲ ماده ۱۹۲) تنفیذ شد و هم اکنون در قالب جز یک بند ث ماده ۲۲ قانون هفتم پیشرفت کشور ادامه دارد.

▫️از سال ۱۳۸۶ تا سال ۱۳۹۹، خدمات اکوسیستمی ۲۵ اکوسیستم خشکی و آبی کشور ارزش‌گذاری شدند. از سال ۱۳۹۹ ارزش اقتصادی خدمات اکوسیستمی، به صورت مکان‌محور، در ۳۰ درصد از مساحت کشور برآورد شد. نقشه ارزش خدمات اکوسیستمی، علاوه بر تسهیل تصمیم‌گیری‌های اصولی در تقابل محیط زیست و توسعه که پیشتر به آن اشاره شد کارکردهای دیگری در حوزه‌هایی چون تصمیم‌گیری‌های مکانی سرزمین، حسابداری سبز، شناسایی مناطق با ارزش حفاظتی بالا و بازنگری محدوده مناطق تحت مدیریت سازمان، تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری در پروژه‌های حفاظت و مدیریت منابع، توسعه سیاست‌های مالی و اقتصادی پایدار و تخصیص بهینه منابع، تامین معیشت پایدار و تقویت ارتباط میان سه رکن جامعه، کسب و کار دارد.

▫️آنچه بیش از تعیین ارزش پولی خدمات اکوسیستمی اهمیت دارد، تقویت جایگاه ارزش‌ها و هزینه‌های محیط زیستی در نظام برنامه‌ریزی کشور و لحاظ نتایج به دست آمده در برنامه‌های توسعه ملی و استانی است که می‌تواند پایداری اکوسیستم های حساس و شکننده کشور را تضمین کند.

▫️در حال حاضر ارزش‌گذاری خدمات اکوسیستمی در ۶۴ درصد از مساحت کشور در حال انجام است. با تکمیل مطالعات در سطح ملی، تا پایان سال ۱۴۰۴، اطلس ارزش ملی خدمات اکوسیستمی با قابلیت به روزرسانی تهیه می‌شود. تلاش سازمان این است که از این ابزار برای توسعه ظرفیت‌ها و دانش فنی و ارتقای اثربخشی سیاست‌گذاری‌ها، تصمیم‌گیری‌ها، و کیفی‌سازی فرایند نظارت و اجرا بهره کافی و وافی را ببرد.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت بیست‌وششم

🔻سیلاب افغانستان و لزوم بهره‌گیری
از دیپلماسی آب

▫️ورود سیلاب از کشور افغانستان به ایران از طریق دو مسیر «جاریکه» و «فراه‌رود»، باعث شد تا مقداری آب به بستر خشک پهنه‌های آبی استان سیستان‌ و بلوچستان، همچون مجموعه تالاب‌های بین‌المللی هامون (در این خصوص هامون صابوری) وارد شود. خبر ورود این سیلاب‌ها به تالاب هامون تا حدی خوشایند بود، اگرچه مطلع شدم برادران و خواهران افغانستانی در غرب این کشور به‌دلیل جاری‌شدن سیل متحمل خسارات مالی و جانی شده‌اند که به ایشان تسلیت عرض می‌کنم.

▫️اما بحث بر سر سهم ایران و پهنه‌های طبیعی از آب رودخانه‌های هیرمند، هریرود، فراه‌رود و خاشرود در چند سال گذشته همواره مطرح بوده است. منطقهٔ سیستان در ایران، در پایین دست این رودخانه‌ها واقع شده است و حیات و توسعهٔ این منطقه، تحت تأثیر آب‌های ورودی از خارج از مرزهای کشور است.

▫️اگرچه در دهه‌های گذشته، یک معاهدهٔ آبی بین ایران و افغانستان دربارهٔ حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند به امضای طرفین رسیده است اما متأسفانه اجرای این معاهده، همواره با مشکل همراه بوده است. چرا که هیئت‌های حاکم بر افغانستان در این سال‌ها معمولاً نظرات متفاوتی داشته‌اند و همین موضوع باعث شده تا کمتر به موضوع حقابهٔ ایران، آنطور که در معاهده آمده است، پرداخته شود.

▫️از سوی دیگر این نکته را نباید از نظر دور داشت که آنچه در معاهده آمده است، حقابهٔ ایران از آب رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی است، نه حقابهٔ طبیعت. درواقع، با توجه به اینکه مجموعهٔ تالاب‌های هامون در فهرست تالاب‌های بین‌المللی سایت رامسر به‌ثبت رسیده‌اند، حقابهٔ محیط‌‌زیستی این تالاب‌ها، چیزی جدا از حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند است.

▫️به بیان دیگر، ایران بر اساس معاهدهٔ امضا شده، سالانه بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب سهم آب از رودخانه هیرمند دارد اما این سهم آب یکی از مطالبات ایران از افغانستان است. مطالبهٔ مهم دیگر، تخصیص حقابهٔ محیط‌زیستی پایین‌دست رودخانه‌های منتهی به ایران است که مهمترین آن، حقابهٔ محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون در منطقهٔ سیستان است.

▫️آنچه طی دو روز گذشته به پهنه‌های آبی سیستان وارد شده است، سیلاب‌هایی بوده که جزء میزان حقابهٔ مندرج در معاهده نیست و سهم طبیعی ایران از رودخانه‌های مشترک با افغانستان است. به‌همین دلیل آب ورودی در این دو روز را نمی‌توان جزء تعهدات کشور افغانستان در نظر گرفت.

▫️خوشبختانه وزارت امور خارجه حضور فعالانه‌ای در موضوع دیپلماسی آب دارد و شخص آقای دکتر عراقچی نیز تخصص ویژه‌ای در این موضوع دارد. تا پیش از بازگشت طالبان نیز، دولت جمهوری اسلامی ایران مذاکرات گسترده‌ای در چند محور، از جمله آب را با دولت وقت افغانستان آغاز کرده بود که تحولات این کشور، مانع از اجرای آن شد. با این‌حال امیدواریم کشور و هیئت حاکم در افغانستان، بر اساس حسن همجواری و همکاری دو کشور، در موضوع تخصیص حقابه‌های مربوط به ایران عمل کند تا مردم دو سوی مرز که پیشینه‌ عمیق و مشترک فرهنگی دارند از نعمت آب به‌طور عادلانه‌ای بهره برند.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت بیست و پنجم

🔻«شفافیت» و «مشارکت» برای
کارآمدی ارزیابی محیط زیستی پروژه‌ها

▫️توجه به محیط‌زیست از دهه ۱۳۵۰ و با تصویب قوانین پیشرویی مانند قانون حفاظت و بهسازی محیط‌زیست آغاز شد، اما اشاره دقیق به مفهوم ارزیابی اثرات محیط‌زیستی از دهه ۱۳۷۰ و با مصوبه شورای عالی حفاظت محیط‌زیست شکل گرفت. براساس این مصوبه، هفت نوع پروژه بزرگ عمرانی، از جمله سدها، پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها، مشمول ارزیابی محیط‌زیستی شدند. متعاقباً، قوانین و آیین‌نامه‌هایی با فرآیندهای مشخص برای ارزیابی پروژه‌های بزرگ عمرانی تصویب شد و سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان نهاد نظارتی انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی، در تمام مراحل اجرا، بهره‌برداری، پس از اتمام بهره‌برداری، پایش و نظارت بر این پروژه‌ها معرفی گردید.

▫️در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ و با افزایش آگاهی عمومی، ارزیابی اثرات محیط‌زیستی نیز در ایران گسترش یافت. آخرین بازنگری آیین‌نامه در سال ۱۳۹۰ انجام شد و الحاقات و اصلاحات بعدی آن نیز در سال ۱۳۹۵ به‌ تصویب رسید. در حال حاضر، ۵۵ نوع پروژه در کشور مشمول انجام مطالعات ارزیابی اثرات محیط‌زیستی هستند. با این حال، به دلایل مختلف، این فرآیند نتوانسته است کارکردهای اصلی خود را در کشور به‌طور کامل محقق سازد.

▫️یکی از مهم‌ترین عوامل، عدم تحقق مشارکتی شدن آن است، چرا که بخش عمده‌ای از کارکرد ارزیابی به میزان مشارکت مردم در مراحل مختلف آن وابسته است و این مشارکت تاکنون محقق نشده است.

▫️سازمان براساس بند الف ماده ۲۲ قانون برنامه هفتم مکلف به تهیه آیین‌نامه ارزیابی اثرات محیط‌زیستی شده‌ است. در این راستا، و با هدف افزایش کارآمدی فرایند ارزیابی در کشور تلاش شده است تا دو اصل اساسی حکمرانی خوب محیط‌زیستی، یعنی شفافیت و مشارکت، در تدوین آیین‌نامه و همچنین در مواد و بندهای پیشنهادی آن، از مرحله شکل‌گیری ایده طرح تا نظارت و پایش در دوران بهره‌برداری و اتمام طرح مورد توجه قرار گیرد.

▫️باید اذعان کنم که روند تهیه این آیین‌نامه توسط همکارانم در معاونت محیط زیست انسانی و دفتر ارزیابی به‌صورتی مشارکتی و کم‌نظیر انجام شده است. به‌گونه‌ای که متن آیین‌نامه پیشنهادی و پیوست‌های آن برای اطلاع و دریافت نظرات مردمی بر روی سایت سازمان قرار گرفت و نظراتی حتی از اقصی نقاط جهان دریافت شد. این گستره نظرات، از گروه‌های مختلف شامل اساتید و دانشجویان (۵۶ درصد)، دوستداران و فعالان محیط‌زیست (۱۷ درصد) تا صاحبان صنایع و بخش خصوصی از سراسر جهان، نشان‌دهنده اهمیت موضوع از یک سو و هشیاری و آگاهی مردم از سوی دیگر است.

▫️براساس آیین‌نامه پیشنهادی، دستگاه‌های متولی مکلف به اطلاع‌رسانی عمومی در خصوص طرح‌های عمرانی در هر نقطه از کشور در مرحله پیدایش طرح هستند، به‌گونه‌ای که همه مردم بتوانند از ابعاد مختلف اجرا و بهره‌برداری مطلع شوند. بدیهی است که سازمان این روند شفاف و مشارکت‌جویانه را حتی پیش از تصویب آیین‌نامه نیز مدنظر خواهد داشت و گزارش‌های ارزیابی مربوط به طرح‌های در دست بررسی را جهت اطلاع عموم منتشر خواهد کرد.

▫️همچنین، در این آیین‌نامه، ایجاد الزام قانونی با در نظر گرفتن اسناد بالادستی توسعه، مانند اسناد آمایش ملی و استانی و مطالعات ارزیابی راهبرد محیط‌زیستی پیش‌بینی شده است.

▫️این فرآیند باعث کاهش تعارضات اجتماعی، ایجاد توازن منطقه‌ای، کاهش اثرات منفی محیط‌زیستی و در نهایت، نزدیکی به عدالت سرزمینی خواهد شد. همچنین، با توجه به چالش‌های جدید محیط‌زیستی مانند  تغییر اقلیم و کاهش تنوع زیستی، آیین‌نامه جدید ارزیابی اثرات محیط‌زیستی این مسائل را نیز به‌عنوان شاخص‌ها و ضوابط در بررسی گزارش های ارزیابی مدنظر قرار داده است. (پیش‌نویس این آیین‌نامه هم‌اکنون نیز برای نظرخواهی روی سایت سازمان قرار دارد.)

▫️با وجود همه موارد باید به خاطر داشت که ارزیابی اثرات محیط‌زیستی یک ابزار است، نه یک راه‌حل جادویی. انتظار غیرواقعی از این فرآیند می‌تواند کارکرد آن را دچار اختلال کند. در حقیقت، EIA نمی‌تواند همه مشکلات محیط‌زیستی را حل کند، اما می‌تواند به ما کمک کند تا تصمیمات آگاهانه‌تری بگیریم و از بروز بحران های محیط‌زیستی جلوگیری نماییم و در این راه مشارکت فعالانه همه دوست‌داران طبیعت این سرزمین بسیار ارزشمند خواهد بود و سازمان از این مشارکت و همکاری استقبال می‌کند.

@payeshemohitzist

▫️یاددداشت نوزدهم

? «فرونشست زمین» و «مدیریت پسماند» دو مسئله حیاتی کشور

▫️فرونشست زمین در ایران به مسئله ای مهم و غیرقابل انکار تبدیل شده است. از همین‌رو، هفته گذشته با هدف افزایش هماهنگی در دولت برای سیاستگذاری متناسب با وضعیت موجود، گزارش مفصلی از ابعاد فرونشست زمین در کشور را در جلسه هیئت دولت ارایه کردم.
‌
▫️یکـــی از عوارض ناپایدار توســـعه کشـــور، بیلان منفی آبخوان‌ها است. برداشت بی‌رویه از ذخایر آب‌های زیرزمینی و غفلت از تغذیه آبخوان‌ها در طول دهه های قبل موجب شده که امروز با پدیده فرونشست زمین در کشور مواجه شویم. در این گزارش به برخی اماکن و مستحدثات در معرض خطر فرونشست اشاره کردم و تجربیات موفق جهانی در غلبه بر این مسئله چندبعدی را تشریح کردم.

▫️این تجارب نشان می‌دهد می توان با مدیریت مصرف آب‌های زیرزمینی، تغذیه آبخوان‌ها، تصفیه و بازچرخانی پساب و تغییر روش‌های کشاورزی از نرخ فرونشست کاست.

▫️خروجی گزارش و پیشنهاد، با توجه به وسعت پهنه‌های فرونشست زمین در ایران و در معرض قرارگیری سرمایه های ملی و آثار زیانبار محیط زیستی، «تدوین مقررات ملی فرونشست زمین» به عنوان مقررات فراگیر و چند‌وجهی و همه‌جانبه‌نگر است که باید جنبه‌های الزامی آن بطور دقیق تعیین شود.

▫️این مقررات حیطه‌های مختلف آب، کشاورزی، صنعت، شهرسازی، ساختمان، آثار تاریخی، خطوط نیرو و سوخت و آب و فاضلاب و سایر مستحدثات را دربر خواهد گرفت. امیدوارم با توافق دستگاه‌ها و نهادهای مسئول گام موثری برای کنترل نرخ فرونشست در ایران برداریم.

▫️مسئله مدیریت ناکارآمد پسماند یکی دیگر از مسائل چندبعدی و مهم ماست که غفلت از آن می تواند پیامدهای سهمناکی را به محیط زیست ایران وارد کند. سه‌شنبه هفته گذشته در جلسه علنی مجلس شورای اسلامی گزارش وضعیت پسماندها در کشور را ارائه کردم. در سخنانم با اشاره به ضرورت تصویب «پیش‌نویس اصلاحیه قانون مدیریت پسماند»، از نمایندگان محترم مجلس تقاضا کردم که برای این کار مهم دولت را یاری کنند.

▫️اختلاف فاصله بین وضعیت کنونی تا رسیدن به استاندارد متوسط جهانی می‌تواند در بازیافت و استفاده مجدد از مواد حاصله یک ظرفیت اقتصادی ۱۰.۲میلیارد دلاری ایجاد کند. متاسفانه نه تنها اکنون توجه به این منافع در اقتصاد رسمی کشور هیچگونه نمودی ندارد، بلکه مديريت نادرست پسماند شهری، دفن غيراصولي، عدم تفكيك، بازيافت نامناسب و غيره، سالانه حدود ۸۷ هزار ميليارد تومان خسارت محیط زیستی به كشور وارد مي‌كند.

▫️نبود سیستم‌های حمل‌ونقل مكانيزه باعث می‌شود درصد بالایی از بودجه شهرداری‌ها به بخش اول فرایند مدیریت پسماند، یعنی جمع‌آوری اختصاص یابد که آن‌هم به‌صورت ناقص انجام می‌شود. در حال حاضر ۷۵ درصد پسماند شهری تولیدی در کشور دفن می‌شود که از این میزان ۷ درصد به صورت دفن بهداشتی و ۹۳ درصد باقیمانده به صورت غیربهداشتی و تلنباری در زمین است. ظرفیت خطوط پردازش پســماند عادی در کشور در حدود ۳۰ درصد از میزان پســماند تولیدی بوده که با تفکیک پسماند مخلوط در مقصد و ورود آن به فرایندهای بازیافت پسماندهای بازیافتی می‌شود.

▫️بروزرسانی قانون با توجه به گذشت دو دهه از تصویب قانون مدیریت پسماندها و تغییر و تحولات فناوری و عدم بازدارندگی جرائم اجتناب‌ناپذیر است. در این اصلاحیه ۱۳ محور در قانون مدیریت پسماند بازنگری و برای هركدام راهكار قانونی مناسب پیشنهاد شده است. رویکرد اصلی این اصلاحیه که در سال ۱۳۹۹ به مجلس شورای اسلامی ارائه شده، بازنگری در مسئولیت‌ها و وظایف و افزایش ضمانت‌های اجرایی قانون است.

▫️در کنار لزوم تصویب این قانون، تخصیص بودجه ویژه برای مدیریت پسماند، ایجاد سامانه نظارتی جامع، مشوق‌های مالیاتی برای بخش خصوصی، برنامه‌های آموزشی عمومی و تقویت زیرساخت‌های بازیافت و کمپوست هم باید از جانب دولت پیگیری شود. ما در سازمان حفاظت محیط زیست این موارد را با اولویت در کارگروه ملی پسماند دنبال می‌کنیم.

▫️از همکاران معاونت طبیعی جویای وضعیت پلنگ دماوند شدم. درمان بیماری پلنگ طولانی است و ریسک بالایی دارد، اما به‌نظر می‌رسد با مشورت کمیته‌ای تخصصی از دامپزشکان حال پلنگ کمی بهتر شده است.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت هجدهم

?در جست‌وجوی قلمروی امن برای حیات وحش

▫️نگهداری از حیوانات وحشی در منازل در سال‌های اخیر افزایش یافته است. هر چند آمار روشنی از این پدیده در دست نیست اما شواهد نشان می‌دهد که انواع و اقسام حیوانات وحشی در فضاهای مجازی و یا در بازارهای غیرمجاز به عنوان حیوانات خانگی عرضه می‌شوند. از توله شیر گرفته تا مار پیتون و سمندر، سنجاب ایرانی، میمون رزوس، انواع پرنده مانند شاهین، بحری، هوبره و بالابان، انواع شاهین، انواع بی‌مهرگان، انواع خزندگان مانند لاک پشت‌های بومی و غیربومی، انواع مارها و ایگواناها جزو بیشترین گونه‌های وحشی هستند که به صورت غیرقانونی خرید و فروش و نگهداری می‌شوند.

▫️قاچاق گونه‌های حیات وحش به یکی از بزرگترین تهدیدها برای تنوع زیستی کشور بدل شده است و تبلیغات در فضای مجازی با افزایش تقاضا و به‌دنبال آن افزایش عرضه و ترغیب مردم به نگهداری حیات وحش در منازل، این پدیده ناصواب را ترویج کرده است.

▫️تمامی گونه‌های جانوری وحشی موجود در طبیعت اعم از گونه بومی و غیربومی، در رسته‌ حیوانات وحشی قرار دارند و «قاچاق حیات وحش» بعد از قاچاق سلاح و مواد مخدر یکی از پرسودترین انواع قاچاق در دنیا به شمار می‌رود.

▫️قاچاقچیان حیات‌وحش به‌دلیل نا‌آگاهی مردم این قبیل حیوانات را قاچاق می‌کنند و به فروش می‌رسانند. درباره گونه‌های بومی نیز، بهار و تابستان فصول پررونق سوداگران حیات وحش است. در طول این فصول، بیشتر آگهی‌های آنلاین در شبکه های مجازی به چشم می‌خورد.

▫️فروش همه گونه‌های حیات وحش در ایران غیرقانونی است. نگهداری، خریدوفروش، جابه‌جایی و نگهداری حیوانات حیات‌وحش و اجزای بدن مرده حیات‌وحش مانند تاکسیدرمی، شاخ، گوشت، پوست، سم و پنجه آن‌ها هم غیرقانونی است. بررسی‌ها بیانگر این است که ۲۵ درصد از گونه‌های آگهی شده برای فروش، در فهرست کنوانسیون بین‌المللی تجارت گونه‌های جانوری و گیاهی وحشی در حال انقراض (سایتیس) به عنوان گونه‌های ممنوعه در تجارت بین‌المللی مشخص شده‌اند.

▫️براساس نتایج بررسی مراکز پژوهشی همچون مرکز پژوهش‌های مجلس، مهمترین دلایل قاچاق حیات وحش در کشور عبارتند از نیاز مالی، بیکاری، سرگرمی و لذت‌جویی، اظهار تفاخر و تمکن مالی، دلالی حیوانات زنده و محصولات حیات وحش، باورهای خرافی و ناآگاهی از عواقب قاچاق حیات وحش.

▫️ناآگاهی عمومی یکی از مهمترین عوامل قاچاق حیات وحش است. در کنار مقابله قانونی با متخلفان، باید ساز‌وکارهای اطلاع‌رسانی و آموزشی جدیدی برای افزایش دانش محیط زیستی در سطح عمومی تدوین و اجرا کنیم. این کار می‌تواند میزان تقاضا برای خرید گونه‌های حیات وحش را کاهش دهد و در نتیجه به کاهش «توله‌کشی‌ها» منجر شود.

▫️به عنوان یک مثال عینی، نگهداری سنجاب ایرانی در منزل باعث کاهش جمعیت این گونه و در وسعت گسترده‌تر منجر به نابودی جنگل‌های زاگرس در کشورمان می‌شود. با کمال تاسف سودجویان گاهی برای زنده‌گیری سنجاب، اقدام به آتش‌زدن یا قطع درختان جنگلی می‌کنند، درحالی‌که سنجاب با جمع‌آوری دانه‌ها به بقای جنگل و زادآوری درختان جنگلی کمک می‌کند.

▫️بدون تردید آگاهی جوامع محلی و مردم موجب می‌شود که هم از زنده‌گیری این موجودات از زیستگاهشان جلوگیری شود و هم مردم آگاهانه از خرید این جانوران و نگهداری آنها در خانه خودداری کنند. ما در سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی حفظ تنوع زیستی کشور سه اقدام اصلی را در پیش خواهیم گرفت:

1️⃣ ما تلاش می‌کنیم در تعامل با سایر نهادهای نظارتی و انتظامی از سازوکارهای قانونی مقابله با این جرم آشکار و مجازات متخلفان استفاده کنیم. افزایش سطح همکاری میان سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد مرکزی قاچاق کالا و ارز و استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی بخشی از این اقدامات خواهد بود.

2️⃣ به‌روز‌رسانی قوانین و مقررات مرتبط با قاچاق حیات وحش یکی دیگر از اقدامات بخش حقوقی سازمان خواهد بود که پس از مشورت با فعالان این حوزه و نهادهای پژوهشی و دانشگاهی نهایی می‌شود.

3️⃣‌ اما یکی از مهمترین اقدامات برای تحقق «قلمروی‌ امن» حیات وحش، اقدامات ایجابی و پویش‌های اجتماعی است که باید از طریق ایجاد شبکه همکاری با سازمان‌های مردم نهاد دنبال کنیم.

▫️از همه فعالان محیط‌زیست، حفاظت‌گران، محیط‌بانان، پژوهشگران، حقوقدانان، کارشناسان زبده سازمان در ستاد و ادارات کل استان‌ها و سایر دلسوزان دعوت می کنم که پیشنهادهایشان را درباره سه اقدام بالا با ما در میان بگذارند.

@payeshemohitzist

یادداشت هفدهم

? الزام‌های تمرکززدایی از تهران

▫️دوشنبه هفته گذشته در جلسه‌ای با موضوع «ساماندهی و تمرکززدایی تهران» با حضور آقای رییس جمهور و دستگاه‌های مربوط شرکت کردم.

▫️قانون «امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران» در سال ۱۳۹۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. در پیش‌نویس سند «سیاستگذاری ساماندهی و تمرکززدایی تهران» که توسط وزارت راه و شهرسازی در این جلسه ارائه شد سناریوهای محتمل برای آینده تهران مورد بحث و بررسی قرار گرفت و راهکارهای مختلف تشریح شد.

▫️وضعیت کنونی تهران حاصل فرایند تاریخی دست‌کم ۲۰۰ ساله‌ای است که به ویژه در ۱۰۰ سال اخیر، رشدی ناهمگون با سایر نقاط کشور را تجربه کرده است. مسائل محیط زیستی تهران حاصل این رشد ناهمگون و بارگذاری‌های بیش از توان محیط زیستی این شهر بزرگ است.

▫️بی‌توجهی به طرح‌ها و اسناد بالادستی در تهران برای انطباق توان جمعيت‌پذيری با دارایی‌ها و منابع زيستی، شرايطی حساس و شكننده برای این کلانشهر به وجود آورده كه آلودگی هوا و محدودیت منابع آب از عواقب و پيامدهای آن است.

▫️وقتی در نخستين طرح جامع تهران مصوب ۱۳۴۷ جمعیتی معادل۵.۵ميليون نفر براي افق طرح در نظر گرفته شد و متعاقبا در ساير طرح‌هاي شهری همچون طرح ساماندهی تهران (۱۳۷۱)، طرح مجموعه شهری (۱۳۸۲)، طرح جامع (۱۳۸۶)، سقف‌های جمعيتی پيش‌بینی شده ناديده گرفته شد و به جای تمركززدایی و جلوگيری از رشد كانون‌های بزرگ جمعیتی پيرامون تهران، بارگذاری در تهران ادامه يافت، شاخص‌هاي محيط زيستی از جمله بهبود كيفيت هوا و آب پايدار در محاق قرار گرفت.

▫️ آنچه غالبا در شناخت علل مسائل و مشکلات تهران به فراموشی سپرده شده است «محدودیت ظرفیت اکولوژیکی» این شهر است و این که تهران تا چه اندازه ظرفیت استقرار صنایع، ایجاد و گسترش شهرک‌های مسکونی، صنعتی، مراکز علمی و دانشگاهی و مجتمع‌های خدماتی و تجاری و جذب جمعیت را دارد.

▫️به عنوان مثال بیش از پنج دهه از تصویب نامه «منع استقرار صنایع در شعاع ۱۲۰ کیلومتری تهران» می‌گذرد؛ مصوبه‌ای که برای ایجاد تعادل و توازن توسعه‌ای تصویب شد، ولی به مرور زمان کارکردش را از دست داد. حاصل آن شد که طی سال‌های گذشته، صنایع بسیاری با توجیه‌های مختلف در تهران و اطراف آن مستقر شوند.

▫️ مصوبه‌های موردی و تصمیم‌های مقطعی، همچون حذف ممنوعیت احداث صنعت در شهرک‌های صنعتی استان البرز، کاهش محدوده شعاع ممنوعه احداث صنعت در استان‌های قم، سمنان و مرکزی، تصویب قریب به ۷ مورد شهرک صنعتی مصوب، تصویب ۵ منطقه ویژه اقتصادی با وجه غالب توسعه صنعتی و شکل‌گیری ۴۶منطقه صنعتی خودرو و غیرمجاز در شعاع کمتر از ۶۰ کیلومتری تهران طی دودهه اخیر، مستثنی‌کردن استقرار برخی صنایع‌ و سایر تصمیم‌هایی که به طرق گوناگون موجب بارگذاری بیشتر جمعیت و صنعت در استان تهران ‌شدند، همگی سبب شدند که هم‌اینک شهرستان‌های اطراف تهران هر یک جمعیتی به‌مراتب بیشتر از برخی استان‌های کشور را در خود جای دهند. این بارگذاری‌های رو به ‌تزاید صرف‌نظر از مسائل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، مشکلات عدیده محیط زیستی را برای تهران پدید آورده است.

▫️مادامی كه سياست‌های توسعه‌ای همچنان برجذب جمعيت در ابرشهر تهران متمرکز باشد، سدهای موجود با روند فعلی مصرف تكافوی نياز اين جمعيت رو به افزایش را نخواهد داشت و براي تامين آب كلان‌شهر تهران ناگزير به انتقال آب بین حوضه‌ای (مثلا انتقال از سد طالقان در فاصله ۱۶۰ کیلومتری تهران) و جست‌و‌جوی منابع آبی جديد از استان‌های همجوار برای جمعيت رو به رشد «تهران بزرگ» هستيم. همچنین افزايش بار آلودگی ناشی از كثرت خودروها و منابع متعدد احتراقی در مختصات اقليمی تهران به‌ویژه در فصل سرد سال و به وقت وارونگی دما، شرایط را برای بهبود کیفیت هوا دشوار کرده است.

▫️سال‌هاست در مقاطع زمانی مختلف از تمرکز‌زدایی تهران صحبت می‌شود، ( از سال ۱۳۶۴ که موضوع انتقال پایتخت مطرح شد تا سال ۱۳۷۹ و سال ۱۳۸۸ که امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی تهران طرح شد و نهایتا سال ۱۳۹۴ قانون ساماندهی تمرکززدایی تهران تصویب شد) ولی اجرای سیاست‌های عدم تمرکز، عزم جدی می‌طلبد که با پرهیز دولت از تصدی‌گری امور، انتقال فعالیت‌های نامرتبط به نقش ذاتی و سیاسی پایتخت به سایر فضاهای جغرافیایی کشور، توسعه الگوهای شبکه متوازن در فضای ملی به‌جای الگوهای کانونی‌گرا از طریق آمایش سرزمین، و نهایتا «راهبرد ساماندهی پایتخت و نه انتقال یا تفکیک پایتخت» از تشدید مسائل جدی و بغرنج تهران بکاهد.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت شانزدهم
?شب چله در کنار محیط‌بانان

▫️امشب در آغاز شب یلدا یا همان شب چله، به اتفاق چند تن از همکارانم به پاسگاه محیط‌بانی «کن و سولقان» بخش جنوبی منطقه حفاظت‌شده البرز مرکزی رفتیم و حدود سه ساعت را میهمان محیط‌بانان بودیم. محیط‌بانی یکی از مشاغلی است که گرما و سرما و عید و یلدا و عزا نمی‌شناسد. شغلی تمام وقت که در آن دوری از جمع خانواده ناگزیر است. گفت‌وگوی خوبی با محیطبانان داشتیم و پاسگاه را ترک کردیم، اما لازم است به همین مناسبت به سایر محیط‌بانان و همکاران سازمان در سراسر کشور شب یلدا را تبریک بگویم و برایشان آرزوی تندرستی کنم.

▫️در روزهای گذشته، جامعه محیط زیست روزهای شلوغی را پشت سر گذاشته است. بیست و دومین دوره نمایشگاه بین المللی محیط زیست آغاز شده است. نمایشگاهی که برگزاری آن در سال‌های گذشته با فراز و فرودهایی همراه بوده است. امسال سعی کردیم برغم فرصت کم، نمایشگاه به صورتی هدفمند برگزار شود. در این دوره از نمایشگاه بالغ بر ۲۵۰ شرکت صنعتی، تولیدی و دانش‌بنیان و ۸۰ تشکل مردم‌نهاد محیط زیستی حضور دارند.

▫️سازمان‌های مردم‌نهاد جزء جدایی‌ناپذیر فعالیت‌های محیط زیستی در کشور هستند و همواره به‌عنوان بازوهای قدرتمند سازمان عمل کرده‌اند، حتی زمانی که سازمان حفاظت محیط زیست را مورد انتقاد قرار داده‌اند، این انتقاد نیز نوعی کمک به فعالیت‌های سازمان بوده است. حضور این سازمان‌ها شور و انرژی خاصی به نمایشگاه بیست‌ودوم بخشیده است. علاوه بر این، تعدادی از نهادهای بین‌المللی فعال در حوزه محیط زیست هم در نمایشگاه حضور فعال دارند.

▫️شعار اصلی نمایشگاه «مشارکت همگانی، اقتصاد سبز، آینده پایدار» است و ما بر این باوریم که مشارکت عمومی در حفاظت محیط زیست اگر که بخواهیم پایدار باشد، باید جنبه‌ اقتصادی نیز داشته باشد. چرا که الگوهای اقتصادی ناپایدار باعث بحران محیط‌زیستی شده است و نمی‌توان در شرایطی که منافع اقتصادی با آلودگی و تخریب فراوان همراه است و اصطلاحاً به‌ضرر محیط زیست است، انتظار داشت که تغییری چشمگیر در وضعیت محیط زیست به‌وجود آید. زمانی که منافع اقتصادی و منافع محیط زیستی با یکدیگر همسو شوند، آن‌زمان است که می‌توانیم به تغییرات بزرگ امیدوار باشیم.

▫️سازمان حفاظت محیط زیست علاوه‌بر آموزش و آگاه‌سازی عمومی، باید به‌عنوان یک مشاور امین برای جامعه نیز عمل کند تا جامعه بتواند کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ و به‌طور کلی فعالیت‌های خود را در حوزه محیط زیست بهبود بخشد. نیاز است تا این رویکرد را بیشتر از پیش تعمیم دهیم و در این زمینه بیشتر کار کنیم. امیدوارم اقدامات برای مشارکت اقتصادی و تلاش برای همسوسازی منافع اقتصادی با منافع محیط زیستی به بار بنشیند.

▫️یکی از برنامه‌های دائمی سازمان حفاظت محیط زیست افزایش آگاهی‌های محیط زیست جامعه است. خوشبختانه جامعه ما، جامعه‌ای آگاه در زمینه بحران‌های محیط‌زیستی است و این را می‌توان از تعامل سازمان با جامعه در دریافت گزارش‌های محیط زیستی متوجه شد. با این حال تلاش می کنیم با رفع مشکلات و موانع نمایشگاه امسال، دوره‌های آینده این رویداد با کیفیت بالاتر و مشارکت بیشتر مردم برگزار شود.

@payeshemohitzist

▫️یادداشت پانزدهم ?آلودگی هوا درد بی‌‌درمان نیست؛ اما... ▫️در یادداشتی که ماه گذشته با موضوع «چند واقعیت درباره آلودگی هوا» در همین کانال منتشر شد؛ اشاره کردم که حل مسئله آلودگی هوا درکوتاه‌مدت ممکن نیست. آلودگی هوا یک شبه حاصل نشده و معلول نگرش غلط ما به…

▫️یادداشت پانزدهم

?آلودگی هوا درد بی‌‌درمان نیست؛ اما...

▫️در یادداشتی که ماه گذشته با موضوع «چند واقعیت درباره آلودگی هوا» در همین کانال منتشر شد؛ اشاره کردم که حل مسئله آلودگی هوا درکوتاه‌مدت ممکن نیست. آلودگی هوا یک شبه حاصل نشده و معلول نگرش غلط ما به مقوله «توسعه» در دهه‌های گذشته بوده است. نگرشی که هنوز هم غالب است.

▫️باید این واقعیت را بدانیم که بدون اجماع بر سر راه‌های درست اما دشوار، کاهش آلودگی هوا ممکن نیست. پرهیز دستگاه‌ها از بخشی‌نگری و توافق بر سر اجرای برنامه‌های اصولی یکی از مهمترین موضوعات محیط زیستی کشور است.

▫️ کاهش آلودگی هوا راهکارهایی معین دارد که ‌باید در ظرف زمانی منطقی عملی شوند. از اسقاط و خارج‌ کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده از چرخه حمل و نقل گرفته تا توسعه حمل‌ونقل عمومی، بهبود کیفیت سوخت، ارتقای استاندارد خودروهای تولیدی، کنترل آلودگی صنایع و سایر منابع ثابت در طول سال باید عملی شوند تا آلودگی در عمل کاهش یابد. در جدول پیوست که همکارانم آن را تهیه کرده‌اند به روشنی این راهکارها مشخص شده است.

▫️تقلیل این مسئله و توجه موقت و مقطعی به آن، صرفاً در شرایط هشدار و اضطرار با راهکارهای ضربتی مانند توقف فعالیت‌ها، محدودیت تردد خودروها و حتی تعطیلی شهر، نمی‌تواند محملی اثرگذار برای مدیریت آلودگی هوا فراهم کند.

▫️در روزهای گذشته برخی افراد درباره اثر مازوت‌سوزی بر رفع ناترازی انرژی یا انکار اثر آن بر افزایش آلودگی اظهارنظرهایی مبالغه‌آمیز و غیرتخصصی کرده‌اند.

▫️رفع این ابهام ضروری است که با مازوت‌سوزی، ناترازی انرژی در کشور رفع نمی‌شود. ضمن این‌که در بسیاری از شهرها مازوت‌سوزی یگانه عامل آلودگی هوا نیست.

▫️در شهر تهران سهم منابع متحرک در انتشار ذرات معلق ۵۸ درصد است و اتفاقا فعالیت نیروگاه با مصرف مازوت در آن وجود ندارد. از این رو برای هر شهر باید متناسب با سهم منابع انتشار آلودگی برنامه‌ریزی کرد و نسخه مدیریتی میان‌مدت و بلندمدت تجویز کرد.

▫️تجربه بسیاری از شهرهای جهان نشان می‌دهد که آلودگی هوا درد بی‌درمان نیست. برخی از این شهرها با مشکلاتی مشابه تهران توانسته‌اند با سیاست‌گذاری و اولویت‌بخشی به برنامه‌های کاهش انتشار آلاینده‌ها، سرمایه‌گذاری برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه حمل و نقل عمومی از این مشکل گذر کنند.

▫️ بنابراین می‌توان با درک درست مسئله و ایجاد وفاق و همگرایی بین دستگاه‌های متولی و همراهی و مشارکت مردم بر مسئله آلودگی هوا فائق آمد. البته که در این میان چالش کمبود منابع مالی برای اجرای برنامه‌های اصلی را هم نمی‌توان نادیده گرفت. اگر کاهش آلودگی هوا به اولویت همه سیاستگذاران کشور تبدیل شود می‌توان با استفاده از روش‌های نوین تامین مالی، برای اجرای طرح‌ها هم راهی پیدا کرد.

▫️سازمان حفاظت محیط زیست با فعال کردن کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا در دولت چهاردهم که تاکنون چهار جلسه با حضور معاون اجرایی رییس جمهور برگزار شده است، موضوع سه شهر اراک، اصفهان و اهواز را با حضور مسئولان استانی بررسی کرده است. بررسی وضعیت سایر کلانشهرهایی که از آلودگی شدید هوا رنج می‌برند هم در دستور کار کارگروه ملی قرار دارد.

▫️البته صرفا به برگزاری جلسه‌های کارگروه بسنده نمی‌کنیم. پیگیری مصوبه‌ها و انتشار گزارش‌های نظارتی و سیاستی سازمان در زمینه عملکرد دستگاه‌های مسئول برای اجرای قانون هوای پاک از اقدامات آتی ما خواهد بود.

@payeshemohitzist

به احترام تمامی داوطلبان

▫️پانزدهم آذر (پنجم دسامبر) مصادف با روز جهانی داوطلبان است. روز انسان‌هایی که منافع عمومی را در اولویت قرار می‌دهند و برای رفع مشکلات کوچک و بزرگ در جهان تلاش می‌کنند.

▫️فرهنگ کار داوطلبانه از دیرباز در فرهنگ کهن سرزمین عزیز و یگانه‌مان ایران، ریشه‌هایی عمیق دارد و الگوهای مختلف فعالیت‌های داوطلبانهٔ ایرانیان چه در دوران سختی و ناخوشی و چه در زندگی روزمره، آموزه‌هایی گرانقدر برای حیات مردمان در این سرزمین بوده است؛ از حضور داوطلبانه در جبهه‌های دفاع از میهن گرفته تا کمک‌های هم‌نوع‌دوستانه در زمان وقوع رویدادهای طبیعی و همچنین مشارکتِ بدونِ چشم‌داشت اقشار مختلف مردم در کاشت درخت و پاکسازی عرصه‌های طبیعی از آلودگی‌ها، همه و همه جلوه‌های آشنای حضور داوطلبانهٔ مردمان سرزمین بزرگ ایران در صحنه‌های مختلف است.

▫️امروز فرصت مناسبی برای تقدیر از تمامی آنانی است که گمنام و بی‌ادعا، با بضاعت خود، وقت و انرژی و دارایی خود را برای پایداری این سرزمین صرف می‌کنند.

▫️ما در دولت چهاردهم وظیفه خود می‌دانیم تا فضا را برای حضور پرشور و مشارکت داوطلبان فراهم کنیم زیرا همین داوطلبان هستند که با جان و دل در صحنه حاضرند تا آینده‌ای درخشان را برای ایران عزیزمان رقم بزنند.

@payeshemohitzist