نام و نشان دو پادشاه کوشانی در شاهنامه

نامهای کوجولا کَدفیزوس پادشاه معروف کوشانی در روایات شاهنامه ای:

به نظر می رسد نامهای شاهنامه ای کک کوهزاد معمر، کوش فیل دندان، کاکوی و کاموس کشانی که با سیستان و ضحاک (ترجمهٔ نام تا-اجیک، پدر مار، در اساس اولاد سیمرغ) ارتباط داده شده اند از نام و نشان پادشاه معروف کوشانی، کوجولا کدفیزوس گرفته شده اند که به ظاهر در سنسکریت معنی فیل جاودانی را می داده است:

कुञ्चर m. kuJchara (kujala) elephant
कदापि indecl. kadApi at any time

مطابقت اشکبوس با کانیشکا

نام شاهنامه ای اشکبوس می تواند مترادف نام کانیشکا (مشتاق جمع آوری، از پادشاهان بودایی هندوسکایی) به معنی مشتاق ثروت باشد:

आचके{आका} verb Achake[AkA] desire
बुस n. busa wealth

काम m. kAma (kA) desire
निचय m. nichaya[ka] heaping up

نظر به همراهی نام اشکبوس با کاموس کشانی (کوجولا کدفیس کوشانی) وی همان کانیشکا از ایشکاها (پادشاهان هندوسکایی مشتاق آیین بودایی) به نظر می رسد، لذا جزء دوم نام اشکبوس یعنی بوس همچنین می تواند اشاره به نام Budha (بودا) بوده باشد، یعنی مشتاق بودا (مشتاق مرد منور و دانا).

رستم کشندۀ اشکبوس و کاموس کشانی (بلاش، وُل-خشیه= پُر نیرو، ولخش سوم اشکانی شکست دهندۀ کوجولا کدفیسوس کوشانی) به نظر می رسد.

رستم لقب پهلوانان دشمن شکن

رستم ها (پهلوانان دشمن شکن، رئوت ستهم) در تاریخ ایران زیاد بوده اند که همگی تحت این نام در شاهنامه یکی گرفته شده اند. رستم سمنگان (تور/هراکلس سکایی، گم کنندۀ اسب، یادگار نهندۀ ابزار پهلوانی برای فرزند آتی)، رستم کشندۀ دیو سفید در جنگل مازندران (گیلگامش کشندۀ خومبابا در جنگل سدر)، رستم هفتخوان رستم (آترادات پیشوای مردان شکست دهندۀ آشوریان در زیر حصار شهر آمُل و آزاد کنندۀ خشتریتی= کیکاوس)، رستم کشندۀ اسفندیار (داریوش ترور کنندۀ سپنتداته گائوماته)، رستم سیستانی دستگیر کنندۀ کرسیوز (سورنای سیستانی کشندۀ کراسوس)، رستم کشندۀ اشکبوس و کاموس کشانی (بلاش، وُل-خشیه= پُر نیرو، ولخش سوم اشکانی شکست دهندۀ کوجولا کدفیسوس کوشانی)، رستم چاه شغاد (پیروز ساسانی) و رستم کشندۀ سهراب (شاپور سردار قباد ساسانی، مغلوب کنندۀ سوخرا در میدان کشتی). در کتابهای پهلوی و اوستا تنها رستم هفت‌خوان مازندران به نامهای رستم و گرشاسب آمده است و بقیه رستم ها از طریق روایات شفاهی به شاهنامه رسیده و در زیر خیمۀ نام رستم با هم مشتبه و یکی شده اند. در کتاب پهلوی یادگار زریران، رستم نام عام است به معنی دلیر و پهلوان.

معنی افغان و پشتون

در گزارش منجم هندی قرن ششم میلادی Varāha Mihira نام افغان به صورت اوگانه به معنی سرزمین سرزمین نجبا و دینداران و در کتیبهٔ شاپور ساسانی به صورت بغانه (منسوب به دینداران و خداپرستان) آمده است. در عهد ساسانی حاکمان آنجا را فغانیش یعنی رهبر افغانها می گفته اند. هندوان باستان افغانستان را آریا ورته (مراتع نجبا) و یونانیان آریانا (سرزمین نجبا) می نامیده اند:

Ava (अव).—favour
भग m.f. bhaga majesty, god

نشسته در آن دشت بسیار کوچ
ز افغان و لاچین و کرد و بلوچ.
فردوسی.

من ایدر بمانم نیایم براه
نیابم به افغان و لاچین سپاه.
فردوسی.

نام پختون آن به صورت بختون به معنی منسوب به دینداران و نجبا بوده است و پتهان هندوان (مردم محترم) ترجمه و واژهٔ پشتون صورتی از آن است:

भक्त adj. bhakta faithful
भक्त m. bhakta worshipper

«خ» گاهی بدل ِ «ش» آید:
افراختن = افراشتن.
فراخه = فراشه.
فراخیدن = فراشیدن.

معنی افغان و پشتون

در گزارش منجم هندی قرن ششم میلادی Varāha Mihira نام افغان به صورت اوگانه به معنی سرزمین سرزمین نجبا و دینداران و در کتیبهٔ شاپور ساسانی به صورت بغانه (منسوب به دینداران و خداپرستان) آمده است. در عهد ساسانی حاکمان آنجا را فغانیش یعنی رهبر افغانها می گفته اند. هندوان باستان افغانستان را آریا ورته (مراتع نجبا) و یونانیان آریانا (سرزمین نجبا) می نامیده اند:

Ava (अव).—favour
भग m.f. bhaga majesty, god

نشسته در آن دشت بسیار کوچ
ز افغان و لاچین و کرد و بلوچ.
فردوسی.

من ایدر بمانم نیایم براه
نیابم به افغان و لاچین سپاه.
فردوسی.

نام پختون آن به صورت بختون به معنی منسوب به دینداران بوده است و پشتون صورتی از آن است:

भक्त adj. bhakta faithful
भक्त m. bhakta worshipper

«خ» گاهی بدل ِ «ش» آید:
افراختن = افراشتن.
فراخه = فراشه.
فراخیدن = فراشیدن.

معنی فرّ و خورنه و خوان هفتخوان

فرّ لفطاً به معنی برتری و امتیاز و خورنه به معنی درخشندگی بوده است:

प्रहा f. prahA any gain or advantage
स्वर्ण n. svarNa (khvarna) gold, brighten

فرّ و خورنه (نیروی شکوهمند رهبری) و خوان (خوَن، درخشان) در فرهنگ ایرانی اشاره به نیروی شکوهمند رهبری ایزدی داشته اند که در عیلام کیتن خوانده میشده و خومبابای عیلامی صاحب هفت کیتن به شمار می رفته است. از ایشان به صور کیدینو و مِلِمو به اکدی ها و آشوریها رسیده بوده است:

kidinnu
[Religion]:
divine protection

melemmu [ME.LÁM:] (n.)
[Religion]:
fearsome radiance, aura.

بنابراین اساس هفتخوان رستم در مازندران به معنی هفت کار درخشان رستم در مازندران به الهام از هفت کیتن خومبابای (دیو سفید) کشته شده به دست گیلگامش و انکیدو بوده است که در اساس در هفتخوان رستم همانا شکست آشوریان مهاجم به مازندران توسط آترادات پیشوای آماردان سکایی و خشتریتی مادی (کیکاوس) در پای حصار شهر آمل بوده است.

در این رابطه نام مشابه، گیلگامش (بیلگامش) با رستم (رئو-ستهم، پهلوان یا شکوه) مترادف به نظر می رسد:

बल n. m. bala strength, hero
ghaMshate[ghaMsh] diffuse lustre or splendour

معنی نام نقش رجب

نام منطقهٔ باستانی نقش رجب می تواند به معنی نقش شاه باشد:

राजा m. rAjA king
भ bha (bi). to be, exist

یا
राजा m. rAjA king
आभा f. AbhA appearance

اطلاق نام مفروض رجب قهوه چی بدانجا قانع کننده نیست چه لابد این مکان مهم پیشتر هم نام کهنی داشته است و آن می تواند چیزی شبیه نقش رجب مثلاً نقش رَج-بی (جایی که نقش شاه است) باشد. در مقایسه با نامهای تخت جمشید و نقش رستم که به اشخاص اساطیری معروف منتسب شده اند، بعید است که اینجا از نام قهوه چی مفروض گرفته شده باشد. عوام گاهی برای نامهای کهن افسانه می سازند.

دو معنی متفاوت گستاخ (ویستاخو)

گُستاخ/ویستا-خو در معنی پهلوی دارای خوی و خصلت آگاه (استاد) با گُستاخ در هیئت اوستایی ویستا-اَخو دارای آگاهی بد (بی ادب) یکی نیست و متضاد است.

اتیمولوژی زغال

زغال به صورت جوال (جگال) به معنی سوختن است:

ज्वलति{ज्वल्} verb jvalati[jval, jgal] burn

Alternative forms:

زگال (zogâl), ژگال (žogâl), ذغال (zoğâl), سکار (sekâr), سگار (segâr), زکار (zekâr), زکال (zakâl).

معنی نام قومهای سکایی-ترکی ساراگور و سابیر

به نظر می رسد نام ساراگورها به معنی ایل فرمانده و نام سابیرها به معنی ایل فرمانبردار و تابع بوده است:

सार m. sAra main point, chief
gor: tribe

सवीर adj. savira with retainers or followers

ریشهٔ نامهای تاجیک و دری

نامهای کهن دادیک و تاجیک و دروپیک (دربیک، دری) اشاره به سکاییان پارسی برگ هئومه دارند.
به بیان دیگر نامهای سکاییان پارسی برگ هئومه، دروپیک (درو-پیک، دارای دارو و عصارهٔ خوردنی) و دربیک و دری و دادیک و تاجیک مرتبط و مترادف می نمایند:

सूम m. sUma (hauma) milk

दार्भ adj. dArbha made of bunch of grass

द्रु m. dru tree, drug
पयस् n. payas juice

दाधिक adj. dAdhika made of or mixed or sprinkled with coagulated milk.
दधिक n. dadhika cheese

तेजस् n. tejas fresh butter
तेजस् n. tejas essence

معنی نامهای مرض ورم پا و ساق پا، بوزرافه/ بَذرافه (داءالفیل)

بوز. (اِ) ۞ گرانی و سنگینی تب و حرارت. (آنندراج).
رفه: مرض

هیئت درست آن، بَذرافه معنی مرض پا را میدهد:

पाद m. pAda(padh) foot
रपस् n. rapa[s] disease

داءالفیل. [ئُل ْ] (ع اِ مرکب) ۞ علتی که ساق برآماسد و سخت شود. بیماری باشد که همه ٔ ساق بیاماسد و بزرگ و سطبر شود و گاه باشد که در جای دیگر تن پیدا آید. بیماری که ساق از آن بیاماسد و سخت شود. (دستور اللغه ٔ ادیب نطنزی ). پاغره . پاغر. پیل پا. کُلن . مرضی که ساق و قدم بزرگ شود و رنگش مایل بسیاهی و شبیه بپای پیل گردد و سبب آن ماده سوداوی است.

باقرقره به صورت باقری قره (باغری قَره) در ترکی به معنی سیه سینه است.

باقرقره. [ق ِ ق َ رَ / رِ] (اِ) باقری قره. مرغی است حلال گوشت و ازجمله ٔ طیور وحشی میباشد. همان خروس کولی است یا تترا ۞. (یادداشت مؤلف). قطاة. باقری قره. سیه سینه. سبری. رجوع به باقری قره شود. (لغت نامهٔ دهخدا)