Қазақ қашан Нобель алады?

Мәселенің басын осы жерден ашып алайық. Әдебиет бағыты бойынша Нобель сыйлығын алғандардың бәрі - мықты жазушы емес. Олардың кітабы сізге өзіңіз күткендей күшті әсер сыйламаса қатты таңғалмаңыз.

Нобель сыйлығын беретін кезде мына критерийлерге назар аударады: жазушы/ақын өз шығармаларында гуманизм, демократия, моральді насихаттап және соны қорғауы керек. Динамитті ойлап тапқан күнәсін жуып, тәубеге келген Альберт Нобель осындай талап қойған.

Мысалы, 2016 жылы америкалық музыкант әрі ақын Боб Диланның әдебиет бойынша лауреат атануы осының дәлелі. Нобель сыйлығын берер кезде қарайтын келесі пункт - әдебиеттің жаңа географиясын ашу. Яғни, әлем әдебиетінен өзінің тиісті орнын таппай жүрген халықты қалың жұртқа таныстырады.

Егер сіз тұратын елде әдебиет бойынша сізге дейін көп адам лаурет болса, қанша шебер болсаңыз да сізге Нобельдің "н" әріпі де бұйырмау ықтималы өте жоғары. Атақты Стивен Киң мен Джоан Роулинг осы екінші шарттың кесірінен әлі күнге дейін лайықты Нобелін алу түгілі, үміткерлер тізіміне кірмей жүр және ешқашан кірмейді де.

Ал кореялық Хан Каң, түрік Орхан Памук деген жазушыларды құрметтей отыра айтсам, оларды әлем әдебиетіне Корея немесе Түркия сияқты елдерді юелгілі бір деңгейде енгізу мақсатында Нобель берілген болса таңғалмаймын. Себебі, Памук шебер жазушы екенін тек Менің атым Қырмызыда ғана көрсете алған.

Қорытынды
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні: жақсы жазушы болу үшін Нобель алған адамдардың кітабын оқу міндетті емес. Бірақ жақсы адам болу үшін әр лауреаттың еңбегімен танысып шығу керек. Мысалы, Шолохов пен Набоковты ерекше стилі әлде сөз саптау шеберлігі үшін қалай оқуға болады? Басымды гильотинге тіреп қойса да ол екеуін оқымайтын едім.

Меніңше, жазушылық таланты жағынан оларды Оралхан Бөкей тас жолда қалдырып кететін шебер. Алты алаш және қырғыз бауырларымызды мазалайтын "Қазақ қашан Нобель алады" деген далбаса сұраққа жауап іздемеуге де болатын секілді. Нобель алу мақсат емес, мақсат - адамзатқа гуманизм мен демократияны насихаттау болуы тиіс.

Маңызды нәрселер жайлы

Мектепте бір бала әдемі киініп келсе немесе ешкімде жоқ бір зат сатып алса, 2-3 күннен кейін кластағы балалардың басым бөлігінде сол зат пайда болатын. Ал кімде ол жоқ, сол әрине, лох, фуу еді. Әппақ кроссовка, человек пауктың суреті бар рюкзак, ең соңында спиннерге дейін модаға кіріп кеткен кездер өтті.

Балалар өсті, сақалы шықты, шашы ағарды, бірақ принциптер сол баяғыдай өзгеріссіз қалды. 30-40 жастағы балалар бір-біріндегі заттарды көріп, тағы да кім мықты деп талас бастады. Соңғы шыққан айфон, электрокар, жеке ақылы мектеп, қала сыртындағы үй, марафонға қатысып медаль алу, конференцияда сөз сөйлеу, Өркен Кенжебекпен суретке түсу, Аманат партиясына мүше болу, Дубайский шоколад сатып алу және тағысын тағы деп кете береді.

Дубайский шоколад дәмді ме, әлде нашар ма деген сұрақ тұрған жоқ. Ең бастысы басқалар сатып алып, жеп жатыр екен, сол себепті мен де оның дәмін татуым керек.

Адамның хайуан ретінде тірі жүруі үшін көп нәрсе керек емес: жылы жерде ұйықтау, аптасына бір рет жуыну, әуретті жабатын киім, тіске басар бір нәрсе жеу және өмірге қауіпті жабайы аңдардың болмауы жеткілікті. Егер ішің пысып бара жатса, қарама-қарсы жыныс өкілімен келісе отырып, ұрпақ қалдыруға болады.

Қалған нәрсенің барлығы тек балаларға жарасады.

Үйімде PlayStation 5 жоқ адам ретінде бақыт және бақытсыздық деген не атты сұраққа көп бас қатырамын.

Бұрын адам 24/7 бақытты болуы керек деп есептеп, қатты тыраштандым. Бұл өз кезегінде эмоционалды алтыбақанда (әткеншек) басым айналғанша отыруыма себеп болды. Бір кезде шектен тыс бақытты, ал бір кезде әлемдегі ең қайғылы пендеге айналдым. Мұндай ситуация Сесилия Ахерн романындағы кейіпкерлер үшін пайдалы әрі қызық шығар, бірақ қарапайым адам үшін өте ауыр дүние.

Жасым ұлғайған сайын ақылым кіріп, есікті қақпай даналық та келіп жетті. Ол «Бақыт деген бір сәттік емес, барынша ұзақ мерзімде болу керек» деп таңғалдырды.

Даналықпен бірге басыма ыңғайсыз сұрақтар да келе бастағанын жасырмаймын. Мысалы, «өмірімнің соңына дейін мені қоршаған адамдармен дос болғым келе ме?», «Тағам асханалар желісіндегі сорпа шынымен маған ұнай ма?», «Неге журфактың деканы мені жек көреді?», «Фитнес залға барайын ба?».

Бұл сұрақтарға жауап іздеп жүріп, бақыт деген өзі нашар сөз, оның орнына қуаныш - жақсы анықтама екенін түсіндім.

Қысқаша айтқанда бақыт - таңнан кешке дейін өзіңді қуантып жүру емес, басқалардың қуанышына себеп болу екен.

Бұл жерде өзгеге қуаныш сыйлаймын деп жүріп, оларды басыңа шығарып алу қауіпі барын ұмытпаңыз. Сосын Жер бетіндегі 7 млрд адамның арманын орындау да мүмкін емес. Одан кейін «жоқ» деп айту арқылы сен Пайғамбардың (с. ғ. с) үмметіне қиянат жасаймын деп те қорықпа. Тек баланс сақтасаң болды. Яғни, сені қоршаған адамдар кешегі күніне қарағанда бүгін сәл бақыттырақ болса, сенің миссияң орындалды деген сөз. Олардың бақытты екенін көрсең, өзіңді бақытты сезіне бастайсың. Easy.

Егер біреуге қуаныш сыйлау тым қиын болса, оның өміріне қайғы әкелмеу нұсқасы бар. Мысалы, Пайғамбар (с. ғ. с) киімінің үстінде ұйықтап қалған мысықты оятып алмау үшін, шапанын кескенін еске алуға болады.

PlayStation 5 сатып алған соң бақыт жайлы ойым өзгеретін шығар, бірақ әзірге осы..

Ақша жайлы сөйлесейік

Білімін сату арқылы ақша тауып жүрген таныстарым көп. Олардың қатарында заңгер, консультант, дизайнер, IT мамандары бар.

Мұндай бизнестегі адамдар үшін ең маңызды ереже: «Бірінші ақша төлеңіз, сосын жұмыс бастаймыз» болуы тиіс.

Ол өте қарапайым әрі түсінікті принциптерге негізделген:
А) Егер адам (клиент) предоплата жасағысы келмесе, ол онда жұмыс соңында да жарытып ақша бермейді;

Ж) Егер клиент алдын ала төлем жасауға дайын болып, бірақ сіз оны әріптес/дос/туысқан/құда деп ақша алмасаңыз, жұмыс соңында оған «ақша төлемеу терезесі» ашылады. Әдетте көпшілік қаржы жұмсамау мүмкіндігін пайдаланып қалады;

Г) Адамдар тегін келген нәрсенің қадірін білмейді.

Шіріген миллионер болғысы келетін адам қыздарға арналған бизнес бастауы тиіс деп ойлаймын. Ал тек жігіттерге қызмет көрсету үшін ашылған кәсіптің бәрі шығынға батады да жүреді. Мысалы, компьютер және Play Station клубтарды айтуға болады. Шалқып өмір сүріп жатқан бірде-бір компьютер клубының иесін білмеймін.

Есесіне, қыздарға арнап тауар шығаратын Apple, Zara, Starbucks, KFC, Инстаграм, тур компаниялар және кез келген кофехана иесінің бәрі миллионер.

Не үшін кезінде Nokia банкрот болды? Неге Самсунг табыс жағынан Apple-ге жете алмай келеді? Себебі нокиа да самсунг да ешқашан қыздарға арнап телефон шығармаған. Осы уақытқа дейін «мен жаңа самсунг» алдым деп мақтанған бірде-бір қызды білмеймін. Инстаграмға #liftlook деген хештегті жазсаңыз самсунгмен суретке түскен қызды итпен іздеп те табу ықтималы өте төмен.

Сосын осы телеграм да белгілі бір деңгейде тек жігіттерге арнап жасалған сияқты көрінеді маған. Егер телеграм өзінің бизнес-моделін өзгертпесе, яғни тек қыздар аудиториясына бағытталмаса табысқа шыға алмайды деп ойлаймын. 2021 жылы Павел Дуровқа тиеселі бұл мессенджердің инвесторлар алдында 600 млн доллар қарызы бар деген еді.

Толстой «Бұл әлемді сұлулық құтқарады» дегенде «әлем» сөзінің ішіне бизнесті де меңзеген секілді.

Қыздар аман болсын!

Не үшін кітап оқу керек?

Мектепте әдебиет пәнінде мұғалімдер көп нәрсені оқушыларға ашық айтпайды.

Егер мен Әдебиеттен сабақ берсем, былай деуші едім: «Балалар, сендердің жасыңда барлық кітапты оқудың қажеті жоқ. Мысалы, Мағжан Жұмабаевтың Шолпанның күнәсі немесе Әбдіжәміл Нұрпейісовтың Қан мен тер романдарын түсіну үшін өмірде «кейбір нәрселерді басыңнан өткізуің керек». Ал Абай жолындағы Құнанбай мен Қодардың арасындағы конфликттің мәніне бойлау үшін кемінде 30-ға толғаның дұрыс».

Қан мен тер романына байланысты сабақта «сендер ол кітапты оқып түсініп алдыңдар, ал мен сендердің сөзіңе сендім» деп келісіп алайық. Ешкімнен үй тапсырмасын сұрамай-ақ, бәріңе бес қоя саламын деген артық.

Жалпы әдебиет не үшін керек?

«Капитан Мәлімгер» (Капитан очевидность) болғым келмейді, бірақ мына қамшының сабындай қысқа ғұмырда адамдар өз қателіктерінен сабақ алу арқылы өмір сүреді (кейде біреудің қателігі де жақсы сабақ болады). Яғни, кітап оқу арқылы өзіңе еш зиянсыз басқа адамдардың тәжірибесімен танысып, өмірден сабақ алуға болады.

Қысқаша айтсақ, «Жақсы кітап - жақсы нұсқаулық».

Барлық кітаптың оқиғасын шынайы өмірде қайталау мүмкін емес. Егер кітап болмаса біз айдалада банданы қуу не екенін қайдан білуші едік?

Немесе сен өте әдемі қызды жақсы көріп қалып, бірақ нәскиіңе дейін жыртық кедей болуыңа байланысты ол қызға сөз сала алмадың. Сосын бір жаққа кетіп, ауылыңа әлгі махаббатың үшін миллионер әрі түрің Ди Каприоға ұқсап оралсаң ше?

Шексіз мұхитта Киттің соңына түсу қалай болатынын кітаптан басқа қайдан біле аламыз? Ал сен кит деп жүрген махлұқ кит болмай шықса ше?

Саған квартирасын жалға берген кемпірді өлтіріп қойсаң, оның арты не болады?

Адам аяғы баспаған аралға түсіп қалғанда жынданып кетпеу үшін не істеу керек?

Ал сені қарақшылар ұстап алса немесе сен өзің қарақшы болсаң ше? Окей, сен ғарыштағы қарақшысың, сенің кемеңді біреулер ұрлап кетсе қайтпексің?

Ең қызығы ғарышта автостоппен саяхаттауға бола ма?

Бұл сұрақтың бәріне жауап тауып, басты кейіпкерлермен бірге шытырман оқиғалардың куәсі болуға тек КІТАП көмектеседі.

Стивен Киң деген ұлы жазушы «Үлкен роман оқу - бір адаммен бірге ұзақ өмір сүргенмен бірдей. Ал қысқа әңгіме оқу - қараңғы көшеде келе жатқанда алдыңнан біреу шығып, бетіңді сүйіп алып, әрі қарай кете бергендей әсер сыйлайды» деген еді. Сол сияқты қандай кітап оқысаңыз да бәрі рахат сезімге бөлейтіні сөзсіз.

Карнегидің дәуірі өтті

Баяғыда мен оқыған факультеттің (журфак деп қайда оқығанымды айтпай-ақ қояйын) деканы мені онша ұнатпайтын. Көзқарасының өзі қарғысты бұзылып қалған фонтан сияқты атқылайтын. Факультет басшысының зияны тиіп кетпесін деп күнде үйден Аятуль-курсиді оқып шығатынмын. Деканмен арамыздағы конфликттің неден басталғанын түсіндіру үшін археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу керек. Өйткені, тарихы тереңде жатыр.

Сол кісі Дейл Карнегидің идеяларын жақсы көретін.

Карнеги - ұлы іс тындырып, жұрт арасында мейірімнің шуағын таратты. Қысқаша айтсақ, адамдардың өзара коммуникация алгоритмін құрып, бір-бірімен қалай танысып, араласуды білмей жүргендерге соқырға таяқ ұстатқандай етіп бәрін үйретті.

Егер оның онға жуық кітабын оқуға уақытыңыз болмаса, келесі сөйлем сізге арналады: Карнегидің барлық кітабында кездесетін ең басты әрі жалғыз идея: адамның бойынан бір жақсылықты тап та, сол жақсы қасиетін көріп тұрғаныңды оған сездір.

Бұл скилс Барахолкада клиенттерге нәски сату мақсатында олардың көңілін тауып, сосын ешқашан онымен қайта кездеспейтіндер үшін, 1000-2000 тг артық шайлық алғысы келетін даяшыға немесе ҚазҰУ-дың филфагындағы ең әдемі қызбен бір рет танысып телефон номерін алуға ғана жарамды. Бірақ бір адаммен ұзақ уақыт бір шаңырақ астында өмір сүруге Карнегидің идеялары көмектесе алмайды деп ойлаймын. Мүмкін, Карнегидің өзіне қол жұмсауының кілтипаны да осында жатқан шығар?

Отбасын құратын адамдар мына сұрақтарға жауап беру керек: «болашақ жарымның ішінде қанша қоқыс бар?», «қандай қоқыс бар?», «сол қоқыс сыртқа шыққанда онымен бірге өмір сүруге дайынмын ба?»

"Адам ішіндегі қоқыстарды" анықтауды еш жерде үйретпейді. Тіпті, Назарбаев Университетінде де оқытпайды екен. Сұрастырып көрдім. Керісінше, біз оны жасыруға дағдыланып кеттік.

Рустем Молдахмет деген досым болды. Қыздармен танысқанда "Мен өте нашар адаммын" деп бірден ашығын айтатын. Бұл, әрине онымен танысқысы келетін ықтимал қыздар санын бірден азайтып тастайтын еді. Бірақ екі категориядағы қыздар бәрібір свиданияның соңына дейін отыратын:
1. «Барлық жігіттер нашар, ал мынау ең болмаса өтірік айтпайтын шыншыл жігіт екен» деп есептейтін қыздар;
2. «Жігіттің басын көрге де, төрге де сүйрейтін - әйелі» деген сөзге жатып алып, Жаман адамды тәрбиелеп алуға болады» дейтін арманшыл қыздар.

Екінші категориядағы қыздар ерте ме, кешпе өте ауыр бірақ құнды өмірлік сабақ алып ақыры тынатын еді.

Сосын Рүстем «Саған жаман жігітпін деп айттым ғой. Есіңде ме?» дейтін. Иә, әрине есінде болатын.

Тарих үш рет қайталанады: бірінші трагедия күйінде оралады, сосын фарс күйінде келеді, одан кейін мем болып кететінін ескерсек, бір адаммен бір жастықта қартайғысы келетін адамдардың кітап сөресінде Карнегидің туындылары тұрмау керек сияқты..

Жасанды интеллекттен қорқа беретін адамдардан шаршадым.

ЖИ үрейленудің қажеті жоқ. Өйткені 1914 және 1939 жылғы әлемдік соғыстарды жасанды интеллект бастамады. Тіпті, ол химиялық және биологиялық қаруларды да ойлап табуға шамасы жетпейді.

Химиялық қаруды қойшы. «Дегирмен асханалар желісіндегі донерді жеуге болады» деп айтқан бірде бір жасанды интеллектті кездестірмедім. Мұндай зұлымдықты тек адамдар жасауға қабілетті.

Самолет жерге қонып, оның толық тоқтауын күтпей шығуға асығатындар арасынан да ЖИ-ді таппайсыз.

Алматыда жыл сайын жол мен бордюр ауыстыратын жасанды интеллектті білесіз бе? Меніңше, оның бәрін қала әкімі істейді.

Егер бүгін біреу сіздің үйіңізден құнды бір нәрсе ұрлап кетсе, полиция жасанды интеллектті күдікті деп санайтынына күмәнім бар.

Компьютердің қолы қанға боялмаған. Әлі бірде бір робот әлде компьютер инстаграмдағы қыздардың постына «не сурет салып қойғансың, семіз ешек» деп коммент жазбады.

Бір компьютер тағы бір компьютермен қосылып, басқа компьютерді өсектемейді.

Егер бұл әлем үшін ең қауіпті нәрсе не екенін білгіңіз келсе, таңертең тұрыңыз да айнаға қараңыз.

Соғыс, қылмыс, жауыздық сияқты дүниелерді жасайтын махлұқтың бейнесін айнадан таба аласыз.

Ешқандай жасанды интеллекттің адамзатқа зияны тимейді. Ең болмағанда, әзірге қорқудың қажеті жоқ.

Кезінде компьютерді ойлап тапқанда бухгалтерлер жұмыссыз қалады деп байбалам салып еді. Компьютер пайда болғалы бухгалтерлер саны артпаса, азайған жоқ.

Жігіттер, соңғы жылдары қыздар арасында біздің стилімізді (стиль деген сөзді қолдануға ұялмаймын) кемсітетін әңгімелер көбейіп кетті. Олардың айтуынша, біз бір киімді бес жыл шешмей жүреміз, 1000 теңгеге шаш алдырамыз, ал шұлықпен сандалий киген жігітті көрсе қыздардың тіпті құсқысы келеді екен.

Ал кинодан көріп алған әлгі француз және италиялық ерлер бізден әлде қайда сымбатты-мыс.

Бірақ біз үшін қорқатын ештеңе жоқ, негізі.

Барлық қазақ қызы Италияға қашып кете алмайды. Түріктердің бәрі Бурак Озчевит емес, қытайлықтардың бойы бізге қарағанда екі есе аласа. Ал француз жігіттерінің саны азайып кеткені сонша, қызыл кітапқа еніп жатыр екен.

Одан қалса, Бенедикт Камбербэтчтің әйелі бар, Джонни Депп Эмбер Хердпен соттасқан соң екінші қайтып үйленбеймін деді, Джуд Лоудың шашы түсе бастаған, тек Тимоти Шаламеден ғана қорқуға болады. Осы бала біздің басты конкурентіміз.

Яғни, идеал адам болу қолыңнан келмесе, оған бола қатты уайымдаудың қажеті жоқ. Бастағы қайызғақты бір сілкіп таста да, кеудеңді тіктеп алып, алға қарай жылжи бер.

«Әдемі киінген сөзінде тұрмайтын жігіт» қыздар үшін бірінші кезекте «сөзінде тұрмайтын жігіт» болып қала беретінін ұмытпа. Сондықтан, ең бастысы антыңа берік болсаң қыздар арасында абыройың артады..

Құдай бізді жұп қылып жаратқан. Саған да әлі жақсы қыз жолығады, бауырым!

Осыдан бір ай бұрын маған өте қорқынышты диагноз қойылды. Бірінші болып бастығыма барып жағдайды айттым да жұмыстан сұранып кеттім. Бір айдан бері емделіп жүрмін. Жұмысқа бармайтын науқас адам не істейді? Дұрыс: аптекадағы қыздармен жеңіл флирт жасап, Сэлленджерді оқып, одан қалса Sia-ның әндерін тыңдайсың..

Аузын ашса хит көрінетін Sia әпшем жақында жаңа альбом шығарды. Шынымды айтсам, ортаңқол әндерден тұратын онша емес альбом бопты. Бірақ Sia-ның мықтылығы сонша, оның онша емес альбомы басқа әншілердің ең үздік туындысына тең.

Яғни, ол өзінің аденоидты дауысымен орысшадан қазақшаға калькалап аударылған ҚР Конституциясын оқып берсе де рахаттанып тыңдап отыра беретін едім.

Бірақ біз оны күшті тексттері үшін емес, ерекше дауысы үшін жақсы көреміз. Ал жаңа альбомындағы мына сөздер расымен де сұмдық екен:

you lost me to cruelty
you questioned my beauty
counting my calories

Бір апта бұрын шаш қысқартуға бардым. Торғай жақтың диалектісімен айтсам, "шаш бастырдым". Шашымды нашар алғаны сонша, үйімнің Face ID камерасы мені танымай қалды. Содан бері үйге кіре алмай жүрмін. Сыртқы қақпаның камерасына бетімді қанша тоссам да "ошибка" деп шыға береді.

Орбита ауданында орналасқан сол барбершоптың жанынан күнде өтемін. Бірақ менің шашымды алған жігіттің жұмыс істеп жатқанын ешқашан көрмеппін. Қашан өтсем де ол не шаштараздың қасындағы Дегирменнен донер жеп жатады, не Дегирменнен сәл әріде тұрған Play Station клубта Fifа ойнап отырады.

Бүгін шай ішіп отырып, бұл шаш қысқарту кейсі тек маған ғана психологиялық травма сыйламай, шашымды алған жігіт үшін де сәтсіз күндердің бірі болған шығар деген ой келді.

Меніңше, таңнан кешке дейін фифа ойнайтын талантты киберспортшының қатты қарны ашып, донер жегісі келді. Сен қанша дарынды болсаң да Дегирмен тегін тамақ бермейді. Ол осылайша, донерге ақша табу үшін уақытша шаштарға айнала салған. Ресепшнда қайда баруды білмей, шашы үрпиіп, ыңғайсызданып тұрған мені көріп, жарты сағаттың ішінде 4000 теңге тапты.

Бұл жерде донерге ақша іздеген киберспортшы да, бей мезгіл кезде барған мен де кінәлі емеспін. Ешкімде кінә жоқ. Мұны жай ғана "тағдыр" деп атайды.

P.S. Кейде осындай ойларды жазуға мүмкіндік беретін телеграм каналым бар екеніне қуанамын. Егер телеграм болмаса мұның бәрін қайда жазатын едім? Жай өз ішімде сақтап жүре беретінмін. Сосын бұл ойлар почкамнан тас күйінде шығуы мүмкін..

Почкада тас жиналмауы үшін телеграм канал жүргізу керек.