روشنفکری سترون

آرش حیدری ـ ۲۴ بهمن ۱۴۰۳ ـ خانه اندیشمندان علوم انسانی

تراکم فشارهای اجتماعی در ایران، همواره این استعداد را بروز داده که می‌تواند نقد روشنفکری بدل به فریادهایی کودکانه شود. البته نه فریادهایی که صرفا در حد گلایه از مشکلات روزمره باقی می‌مانند؛ بلکه برای هم‌قواره‌شدن با قامت مفهومی مانند نقد، خود را در لباس تحلیل‌هایی ذات‌نگرانه از کلیت جامعه ارائه می‌دهند. آنها جامعه را خلاصه می‌کنند در چند ویژگی کلی که همواره در پس تمام گونه‌گونی‌ها، رد آنان را باید یافت. در این مسیر، چیزی تحت عنوان «خلقیات ایرانیان» بهترین دستمایه‌ی روشنفکران ایرانی بوده تا شناخت ایرانی جماعت را با مفاهیمی همچون استبدادزدگی و خرافه‌پرستی و امثالهم ساده کنند. با این ترفند دیگر می‌توان هیچگونه مسئولیتی را در قبال جامعه و علم نپذیرفت و از جریان رو به پیش آن کناره گرفت.

آرش حیدری در این سخنرانی توضیح می‌دهد که چگونه ژانر خلقیات در ایران، غالبا مسیری غیرعلمی را پیموده و بیش از هر چیز، کوشش‌هایی برای کسب اعتبار بوده است. او می‌گوید چنین تحلیلی ما را به ورطه‌ی نوعی محافظه‌کاری خواهد کشاند که ناتوان از تحلیل تمام جنبش‌های اجتماعی ایران خواهیم بود. هرچند چنین نقدی، گامی به جلو است اما گفتار حیدری این استعداد را دارد که در برابر ذات‌گرایی این ژانر، ذات‌گرایی دیگری را بنا کند برای روایت نزاع دائمی جامعه به عنوان منشأ خیر و حکومت به عنوان پیکره‌ی شر. بدین صورت ما دوباره با مفاهیمی متصلب از جامعه و حکومت مواجهیم که یکی تاریخ جنبش و زندگی است و دیگری داستان استبداد. اینگونه، تمایز میان جنبش‌ها، تعارضات درون جامعه و آمیختگی جامعه و دولت، ناخواندنی می‌ماند و باز هم مجالی می‌شود برای مسئولیت‌گریزی و نادیده‌گرفتن اینکه جنبش‌های اجتماعی و سیاسی، جهت دارند و به راحتی نمی‌توان آنها را یک‌کاسه کرد.

این ویدئو گزیده‌ای است از نشست «تاریخ خلقیات و روحیات ایرانیان بر پایه‌ی آثار مقصود فراستخواه» که به مشارکت مجله‌ی «مردم‌نامه» و «خانه اندیشمندان علوم انسانی» برگزار و منتشر شده است. فیلم کامل سخنرانی آرش حیدری، در سایت سیمافکر نیز قابل دسترسی است.

💡هر فیلم آغاز یک گفتگوست
@simafekr_com

سادگی؛ رمز مبارزه

کمال شرف - کاریکاتوریست یمنی - بهمن ۱۴۰۳

یمن هم بسیار دور است و هم بسیار کوچک اما در دوران پس از طوفان الأقصی استقامتی از خود نشان داد که دوست و دشمن را حیرت‌زده کرده است. سرعت موشک‌های هایپرسونیک یمنی‌ها و پافشاری‌شان بر افزایش پلکانی تنش در باب المندب به تناسب حملات اسرائیل به غزه و مقاومت آن قدر چشمگیر بود که گاه ما را از تماشای خود «انسان یمنی» غافل می‌کرد.

کمال شرف کاریکاتوریست یمنی که به خاطر فعالیت‌هایش در فضای مجازی جهان عرب شهرت بسیاری یافته است، اینجا درباره ماهیت شخصیت یمنی‌ها می‌گوید. یمنی‌ها از ما خیلی دور هستند اما برای ما بسیار آشنا و صمیمی به نظر می‌رسند. او توضیح می‌دهد که انسان یمنی که همچون جغرافیای حیات‌ش بسیار سرسخت است و هیچگاه از تعهدی که به یک آرمان دارد کوتاه نمی‌آید، در ظاهر و در زندگی روزمره سادگی وصف‌ناپذیری دارد و اتفاقاً آن سرسختی از همین سادگی می‌جوشد.

فیلم کامل این گفتگو را که به همت سیمافکر و مجله سوره برگزار گشته است، می‌توانید در سایت سیمافکر ببینید.

همچنین متن کامل آن در مجله سوره منتشر می‌شود.

پ.ن. کمال شرف در این گفتگو بارها از عبارت «مشروع» در توضیح چیزی که یمن را یمن کرده است، سخن می‌گوید. «مشروع» تقریباً نوعی طرح سیاسی است که معنایی به حیات اجتماعی یک گروه از مردم می‌دهد و آنان را برای حرکت به سوی مقصدی خاص منسجم می‌کند. مشروع چیزی است که به عقیده کمال شرف، معارضین انصار الله در یمن هیچ بهره‌ای از آن ندارند؛ گویا هیچ طرحی برای حیات اجتماعی یمن ندارد.

💡هر فیلم آغاز یک گفتگوست...
@simafekr_com

ملت ایران رویایی دارد

سیدمحمدمهدی میرباقری - بهمن ۱۴۰۳

اولین برنامه‌های توسعه در ایران از دهه ۴۰ با فوران درآمد نفتی شروع شد و بسیار شبیه آن چیزی است که این روزها در عربستان و امارات و... می‌بینیم: «نمایشگاه توسعه». روزگاری نظم منطقه به نحوی بود که ایران در اتحاد با ایالات متحده و اسرائیل بود و عمده کشورهای عربی در تخاصم با رژیم صهیونیستی. آن زمان به واسطه تحریم‌های نفتی‌ای که کشورهای عربی به غرب تحمیل کردند، درآمد نفتی ایران به یک باره چند برابر شد چرا که شاه حاضر نشد در تحریم مشارکت کند. سلطنت پهلوی نفت را به قیمت بالا می‌فروخت و این مایه‌ی افتخار محمدرضا پهلوی بود که خود را بر غرب تحمیل کرده است؛ اما در واقع شاه پهلوی ثمره‌ی تحریم‌های اعراب را برداشت می‌کرد. حالا امروز صحنه متفاوت شده است. ایران به دلیل امتدادهای طبیعی انقلاب اسلامی تحت تحریم سنگین غرب است و بازار لذیذ فروش نفت نصیب کشورهای حاشیه خلیج شده و این «نمایشگاه توسعه» شکل گرفته است. گویا برای دهه‌ها تمام منطقه زمین بازی بازاری بوده که رأس آن در غرب است. سال ۱۳۵۷ در قلب این منطقه انقلابی رخ داد که تمام این نظم منطقه‌ای -بلکه جهانی- را به مبارزه طلبید. این خواست بنیادین انقلاب اسلامی همان چیزی است که سیدمحمدمهدی میرباقری اینجا می‌گوید و هنوز به فرجام نرسیده است. انقلاب ایران نه فقط به قصد به هم زدن این نظم اقتصادی مستقر که در سودای طرح بدیلی از انسان رقم خورد؛ طرحی که در آن پیشرفت و توسعه و جامعه و خود انسان معنای دیگری دارد.

✍ سیدمحمد سیدمحسنی

💡هر فیلم آغاز یک گفتگوست...
@simafekr_com

آزادی

شجاع‌دل - ۱۹۹۵

شعارهای «مرگ یا آزادی» و «پیروزی یا شهادت» و «نصر أو إستشهاد» صرفاً رجزخوانی‌هایی معطوف به ترساندن دشمن نیست. آن چه این ماه‌ها دیدیم و شنیدیم وجود حقیقی خود این عبارات بود. مبارزین امروز مقاومت واقعاً چیزی جز همین دو سرانجام را پیش روی خود نمی‌بینند.

قطعه‌ای که می‌بینید بخشی است از فیلم سینمایی شجاع‌دل که سال ۱۹۹۵ توسط مل گیبسون ساخته شده است. در انتهای فیلم سرنوشت ویلیام والاس اتفاقاً چیزی جز مرگ، آن هم به بدترین نحو شکنجه و به صلیب کشیده شدن، نیست اما هنگام مرگ‌ش تنها یک چیز به زبان می‌آورد. او به صلیب بسته شده و فریاد می‌کشد: «آزادی!» بدن والاس تکه تکه می‌شود و برای زهر چشم گرفتن از هم‌رزمان‌ش در میادین سراسر سرزمین قرار می‌دهند اما نام والاس رمز مبارزان می‌شود و درست هنگامی که همه منتظر توافقی بزرگ به قیمت فراموشی آزادی اسکاتلند هستند، جنگ بالا می‌گیرد و اسکاتلندی‌ها بالاخره بر بریتانیا پیروز می‌شوند.

?هر فیلم آغاز یک گفتگوست...
@simafekr_com

فیلم بخشی است از نشست عصر نصرالله که توسط پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار شده است. فیلم کامل این سخنرانی را می‌توانید در سایت سیمافکر ببینید.

@simafekr_com

حزب‌الله؛ تشکیلات ملی لبنان

پریسا نصرآبادی - مهر ۱۴۰۳

وقتی شیعیان اندک مبارز لبنانی در جنوب با کمترین تجهیزات با اسرائیل درگیر بودند، هیچ کس فکرش را نمی‌کرد که به وضعیت امروز برسند. در وضعیت فعلی لبنان شاید بتوان گفت تنها نیرویی که از دل خود لبنان برآمده و هیچ اتکایی به غرب ندارد، حزب‌الله است.

♦️فیلم کامل این سخنرانی به زودی در سایت سیمافکر بارگزاری خواهد شد.

?هر فیلم آغاز یک گفتگوست...
@simafekr_com

در آستانه لیبی

شهروند لیبی

ترکیه دستور لشگرکشی می‌دهد و هنوز سخن از پیروزی مردم سوریه بر دولت مستبد است؛ نه بشار می‌توانست نماینده تمامیت ملت سوریه باشد و نه تحریر الشام و قسد و نه هر گروه کوچک و بزرگ موجود دیگر. صحنه سوریه از ابتدا ابداً صحنه‌ای داخلی میان مردم و دولت نبوده و نیست. سوریه در این ۱۳ سال همیشه در آستانه بی‌دولتی بوده و ایران نیز در این سال‌ها تمام تلاش‌ش بر حفظ دولت و مقاومت بود؛ اما حالا بی‌دولتی و تکه تکه شدن سرزمین سوریه بیش از پیش حاضر است؛ چیزی که لیبی سال‌ها درگیر آن است و هنوز تمام نشده. این سرنوشت هر کشوری است که با غرب دربیفتد و در عین حال فریب غرب را هم بخورد.

?سیمافکر؛ ویدئورسانه فرهنگ و سیاست ایران
@simafekr_com

انقلابی که بایستد، می‌میرد

حسین کچویان ـ ۱۸ بهمن ۱۳۹۹

وقتی از حضور منطقه‌ای ایران صحبت می‌کنیم بلافاصله برای توجیه علمی و سیاسی گفتارهای رئال ژئوپولتیک حاضر می‌شوند و سخن از ذات سیاست ایران از هزاران سال پیش می‌گویند. این گفتارها گرچه غلط نیستند اما با وجود انقلاب اسلامی شاید توضیحی ناکافی به نظر برسند.

حسین کچویان اینجا درباره‌ی این می‌گوید که انقلاب‌های بزرگ همچون انقلاب ایران اصلا نمی‌توانند در مرزهای یک کشور باقی بمانند. نه تنها پیامد ضروری انقلاب گسترش جغرافیایی آن است بلکه این فراروی از مرزها شرط حیات آن است.

این روزها که سوریه به عنوان یکی از عناصر اساسی محور مقاومت در تاریکی نامشخصی فرومی‌رود، نگاه به ماهیت انقلاب و بردارهای حیاتی رو به بیرون آن ضروری‌تر به نظر می‌رسد.

فیلم، بخشی است از سخنرانی حسین کچویان در وبینار «انقلاب یا فراتر از آن؟» که به همت بسیج دانشجویی دانشکده الهیات دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شده است. فیلم کامل این سخنرانی را در سایت سیمافکر ببینید.

?هر فیلم آغاز یک گفتگوست...
@simafekr_com

بهای آزادی‌خواهی

نلسون ماندلا - ۱۹۹۴

۱۹۴۸، جهان شاهد شکل‌گیری دو آپارتاید بود: اسرائیل و آفریقای جنوبی!

اقلیت سفیدپوست ساکن در آفریقای جنوبی حقوقی برای خود تعریف کردند که اکثریت سیاه از آن محروم بودند. جداسازی نژادی در بسیاری از اماکن عمومی به طور قانونی و رسمی ظاهر شد؛ طولی نکشید که در دهه‌ی ۹۰ میلادی بر اثر مبارزات سیاهان به رهبری افرادی چون نلسون ماندلا و تحریم‌های جهانی علیه رژیم آفریقای جنوبی، نظام آپارتاید لغو شد.

اما در سوی دیگر جهان، آپارتاید وحشتناک‌تر باقی ماند و روز به روز برای جایابی در خاورمیانه تلاش کرد و هنوز پابرجاست. گویا تفاوتی اساسی میان این دو رژیم علی رغم شباهت‌هایشان وجود دارد؛ وجه متمایز اسرائیل با آفریقای جنوبی این است که تمام غرب یک جا پشت اسرائیل پنهان شده یا بهتر بگوییم ایستاده است! اسرائیل برای دولت‌های غربی در حکم ناموس است؛ هر چقدر هم این رژیم، قاتل و جنایت‌کار و وحشی باشد، غرب باید آن را سر پا نگه دارد چرا که با فروریختن اسرائیل، تمام هیمنه‌ی غرب در خاورمیانه فرومی‌ریزد.

اگر آپارتاید آفریقای جنوبی با مبارزات داخلی و حمایت‌های جامعه جهانی فروپاشید، اسرائیل تنها با جنگی جهانی نابود خواهد شد؛ ریشه‌کن کردن آپارتاید صهیونیستی بهای بسیار بزرگی دارد؛ حتی بزرگ‌تر از چیزی که ماندلا در این ویدئو می‌گوید.

امروز ۵ دسامبر سالگرد درگذشت مبارز آزادی‌خواه نلسون ماندلا است.

?هر فیلم آغاز یک گفتگوست...
@simafekr_com

غزل بهمنی؛ زبان صمیمیت

محمدعلی بهمنی

غزل فارسی که بعد از انوری و سعدی پا در جای شعر ایران محکم کرد؛ در دورۀ معاصر هم استوار باقی ماند. تلاش روشنفکرانی در صدر مشروطه با نوشتن مقالاتی علیه سعدی هم نتوانست مانعی در یکه‌تازی غزل باشد. از شهریار و ابتهاج تا قیصر و منزویْ غزل معاصر فارسی را بپا داشتند.

محمدعلی بهمنی که به تازگی رخ در نقاب خاک کشید هم به غزل‌سرایی شهرت داشت. علیرغم ضعف‌های زبانی و دستوری که هر ازگاهی در غزل معاصر سر بر می‌کشدْ بهمنی توانسته بود با صمیمیت ذاتی روح خویش، غزلش را بالا بیاورد و معرفی کند. غزل بهمنی در عاطفۀ شعریِ ما خاطرات شهریار را نگاه می‌داشت. قدرت عاطفهٔ شعر بهمنی آنقدر مهیب و وسیع بود که وسعت شعری‌اش را در بر می‌گرفت و پیش از زبان شعرش، عاطفه و احساس او به نظر می‌آمد. شاید این ظهور پر فروغ عاطفه‌ی شخصی بهمنی در غزل‌هایش را بتوان آنچنان که در این ویدئو توضیح می‌دهد، در عمق احساسی بداهه‌سرایی یافت. بهمنی از پیش پشت میز ننشسته بود و قلم در دست نگرفته بود تا غزلی برای امام رضا (ع) بسازد. غزل او در موقعیتی که در حرم حضرت برای او پیش آمد، متولد شد. این که او نتوانست خود را در میان جمعیت جا کند و به نزدیکی ضریح برساند، موقعیتی برایش خلق کرد و به گفته‌ی خودش غزل از عمق عاطفه‌اش ناخواسته برآمد.

فرم غزل فارسی امکانی را پیش می‌کشد که انوری و سعدی تا صائب و حزین، بهار و فرخی تا سایه و منزوی و قیصر و بهمنی در یک خط و سازمان تعریف شوند.

?سیمافکر؛ ویدئورسانه فرهنگ و سیاست ایران
@simafekr_com