نود سالگی فریده فرجام و دعوایی قدیمی
سیدعلی کاشفی خوانساری

امروز فریده فرجام نود ساله شد. عمرش دراز و با سلامت و سعادت همراه باد. فرجام به تنهایی چند عنوان «اولین» را در ادب و هنر ایران به خود اختصاص داده است؛ مثلا عنوان اولین زن نمایشنامه‌نویس ایرانی را.

فرجام گرچه در زمینه شعر، داستان و نمایش نیز آثار مهمی دارد، در دهه سی و زودتر از برخی هم‌نسلانش آثاری برای کودکان منتشر کرد. به نحوی که در میان سی‌وهفت عضو موسس شورای کتاب کودک در سال ۱۳۴۱ وی از معدود کسانی است که در آن زمان کتاب کودک چاپ شده دارد. و یا در میان چهل‌ونه موسس کانون نویسندگان ایران در سال ۱۳۴۷ وی تنها زن نویسنده ادبیات کودک است‌.
جا دارد در این یادداشت در خصوص ابهامی که درباره «اولین کتاب کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» وجود دارد تامل کنیم. بسیاری کتاب «مهمان‌های ناخوانده» نوشته فریده فرجام را که به عنوان میراث فرهنگی ناملموس هم به ثبت ملی رسیده است، اولین کتاب کانون می‌دانند.
در مقابل عده‌ای نیز کتاب «دختر دریا» ترجمه فرح پهلوی را اولین کتاب کانون معرفی می‌کنند و به فریده فرجام که منکر این ادعاست به تندی حمله می‌کنند.
خوب است فارغ از نگاه‌های سیاسی در این موضوع دقیق شویم.
همسر شاه سابق ایران این افسانه قدیمی بازنویسی‌شده به دست هانس کریستین اندرسن را به فارسی ترجمه و‌ توسط وزارت فرهنگ و هنر منتشر کرد‌.
در همان ایام بحث راه‌اندازی کانون پرورش فکری کودکان هم مطرح بود و اعلام شد درآمد این کتاب که با شمارگانی وسیع توسط همه ادارات دولتی خریداری می‌شد به کانون اختصاص خواهد یافت. به این ترتیب این کتاب اولین کتابی است که منافعش به کانون تعلق گرفت و با کانون نسبت یافت. با این حال کتاب متعلق کانون نبود و ناشری به جز کانون داشت.
گفتنی است در آن کتاب تصویرگری هم به مترجم نسبت داده شده بود اما در دهه‌های بعد  به مدد اینترنت مشخص شد تصاویر آن کتاب برگرفته از کتابی خارجی است‌. مترجم هم در مصاحبه‌ای این موضوع را پذیرفت و اظهار داشت به دلیل عدم الزام قانونی کپی رایت جهانی در ایران چنین ادعایی کرده است. هر چند که می‌دانیم با وجود عدم اجبار پرداخت مالی به صاحبان آثار خارجی در ایران، چاپ آثار دیگران به نام خود مرسوم و مقبول نیست.
کتاب دخترک دریا چند سال بعد به انتشارات کانون پرورش فکری منتقل و آنجا هم چند بار منتشر شد.
حالا حکایت کتاب «مهمان‌های ناخوانده» را بشنویم.
انتشارات فرانکلین از سال ۱۳۳۷ تا ۱۳۳۹ چند کتاب کودک منتشر و سپس بخش کودک خود را تعطیل کرد. یکی از آن  کتاب‌ها کتاب «حسنی» نوشته فریده فرجام بود. با تعطیلی این بخش، هفت کتاب کودک آماده چاپ معلق ماند که یکی از آنها «مهمان‌های ناخوانده» نوشته فریده فرجام بود. این کتاب را منوچهر انور ویراستار انتشارات فرانکلین و مدیر بخش کودک، ویرایش کرده بود و جودی فرمانفرمائیان هم تصاویرش را کشیده بود‌ و کتاب صفحه‌آرایی هم شده بود.
منوچهر انور‌ که همچون فرجام از معدود بنیانگذاران شورای کتاب کودک است که هنوز در میان ماست، از فرانکلین بیرون آمد و آن هفت کتاب کودک را برای چاپ به انتشارات مروارید سپرد. فیلم و زینک کتاب‌ها گرفته شد اما پیش از ارسال آنها به چاپخانه، انور و مجید روشنگر در نشر مروارید زینک‌ها را به‌ کانون پرورش که تازه تاسیس شده بود اهدا کردند.
به این ترتیب اولین کتابی که با آرم کانون پرورش در اسفند ۱۳۴۵ منتشر شد، «مهمان‌های ناخوانده» بود. هر چند که سفارش و ویرایش و آماده‌سازی آن در کانون انجام نشده بود و احتمالا اولین کتابی که برای کانون نوشته و در کانون تصویرسازی و لی‌آوت شده است، ممکن است «دور از خانه» نوشته نادر ابراهیمی، یا «قصه طوقی» نوشته م.آزاد و یا کتاب بعدی فریده فرجام با نام «گل بلور و خورشید» بوده باشد.
در پشت جلد کتاب‌های کانون در دهه چهل نام مهمان‌های ناخوانده به عنوان اولین کتاب کانون ذکر شده اما در دهه پنجاه اسناد و شماره سریال کتاب‌ها تغییر می‌کند و دخترک دریا به عنوان کتاب نخست انتشارات کانون منظور می‌گردد‌.
حاکمان وقت درباره جایگاه و اهمیت کتاب دخترک دریا بزرگنمایی کردند و در برخی نوشته‌ها بنیان‌گذار ادبیات کودک در ایران، ملکه و نقطه آغاز آن، چاپ کتاب دخترک دریا محسوب شد. برای مثال در سلسله مطالب روزنامه رستاخیز به مناسبت پنجاه سالگی پادشاهی پهلوی، «ایجاد» ادبیات کودک دستاورد شاهنشاه و برآمده از همت و عنایت ملکه تلقی شد‌. هر چند که همان زمان هم‌ همه می‌دانستند که طی حدود صد سال پیش از انتشار آن کتاب ترجمه که متن و تصویری‌ متوسط و معمولی داشت، صدها کتاب کودک از جمله چندین اثر ارزشمند و ماندگار در کشورمان منتشر شده بود.

شهرزاد؛
نوشته‌هایی از سیدعلی کاشفی خوانساری
@shahrzadquotes

کتاب‌های مرده، نویسندگان زنده

در این یادداشت که در خبرگزاری خبرآنلاین منتشر شده، جدا از ابعاد اقتصادی و صنفی «صنعت چاپ کتاب بر اساس تقاضا»، به ابعاد فلسفی و اجتماعی کاستن از حجم «کتب ناموجود» پرداخته‌ام و به آن از منظر مطالبه جمعی اهل قلم و اندیشه و رویکرد انتقادی به تمامیت‌خواهی ایديولوزیک و یا سرمایه‌سالارانه نگریسته‌ام.

@shahrzadquotes
شهرزاد؛
نوشته‌هایی از سیدعلی کاشفی خوانساری

https://www.khabaronline.ir/news/2004532/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D9%87

گاهنامه نقد کتاب کودک نام سلسله مجموعه مقالاتی بود که پس از تعطیلی فصلنامه نقد کتاب کودک و نوجوان راه اندازی کردیم. مجموعه فصلنامه های نقد از سال ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۸در خانه کتاب و ادبیات ایران منتشر می‌شد .
اولین شماره‌ گاهنامه بهار ۱۳۹۹ منتشر شد و دهمین شماره آن پس از اتفاقات پاییز ۱۴۰۱ به مدت یکسال تا پاییز ۱۴۰۲ در انتظار مجوز ماند و سپس به شرط آن که آخرین شماره باشد و دو مطلب حذف شود امکان انتشار یافت.
در شماره‌های مختلف گاهنامه نقد کوشیدیم‌ بدون حمایت دولتی چراغ نقد ادبیات کودک را روشن نگاه داریم.
گفتنی است شماره‌های مختلف گاهنامه نقد کتاب کودک‌ از سایت «می‌خوانم» قابل تهیه و خریداری است.
در شماره ۲۰۹ نشریه آیینه پژوهش، ویراستار محترم گاهنامه، خانم مریم شیرازی، فهرست و نمایه مطالب ده شماره این گاهنامه را منتشر کرده‌اند که این فهرست به پیوست  تقدیم می‌‌شود. .
به امید انتشار مجدد این گاهنامه و نشریات دیگر در حوزه نقد و مباحث نظری ادبیات کودک و نوجوان.

شهرزاد؛
نوشته‌هایی از سیدعلی کاشفی خوانساری
@shahrzadquotes

‍ ? در انجمن نویسندگان کودک و نوجوان مطرح شد
نگارش برای کودکان بدون مطالعات کودکی‌  ممکن نیست

? پنجمین جلسه‌ی نقد و پژوهش در ادبیات کودک و نوجوان روز سه‌شنبه اول آبان ماه در انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد و منتقدان به طرح دیدگاه‌ها و نوشته‌های ‌جدید خود پرداختند‌.

? در این جلسه کمال شفیعی مشعوف گزارشی از جلسات مباحث نظری ‌ادبیات کودک با دانشجویان ارایه کرد و از آماده‌سازی این آثار برای انتشار، به دنبال پژوهش‌های قبلی خود  درباره‌ی ریشه‌های ادبیات کودک در دوران صفویه و قاجار خبر داد.

? حدیث لزرغلامی نیز به یافته‌های مطالعات در حال انجام خود درباره‌ی «داستان‌نگاری کودکان بر اساس عینک واقعیت مجازی» در یک کلینیک درمانی اشاره کرد.

? شهرام شفیعی مقاله اخیر خود با عنوان «خرد جمعی و ادبیات کودک» را معرفی کرد و لیلا دارابی و نسرین اسدی از تأثیر مثبت و ضرورت مطالعات نظری ادبیات کودک بر خلق و آفرینش ادبی سخن گفتند.

? بخش دوم این جلسه به بررسی کتاب «آینده کودکی» نوشته آلن پروت و ترجمه‌ی علیرضا کرمانی اختصاص داشت که اخیرً از سوی نشر فراهم منتشر شده است‌.

? علیرضا کرمانی، مترجم این کتاب در خصوص دیدگاه نویسنده در این کتاب گفت: عبور از نظام‌های دوگانه‌انگار جهان مدرن و پذیرفتن مطالعات کودکی به عنوان دانشی میان‌رشته‌ای و فراتر از جامعه‌شناسی و دیگر علوم رشته‌ای موضوع محوری این کتاب است. نویسنده بر اساس نظریه‌ی کنشگر_شبکه  لاتور، فیلسوف فرانسوی، با عبور از  چهارچوب‌های دوگانه‌انگار دنیای مدرن و استفاده از مفاهیمی چون مجموعه به جای جامعه سعی در باز کردن فضا برای کنشگری ناانسان‌ها، شامل اشیا و مفاهیم می‌کند.

? پروت نظریه کنشگر ـ شبکه را چارچوبی نسبتاً مناسب برای فهم و توصیف کودکی در دنیای امروز می‌داند و بر این اساس کودکی را یک بالقوگی محض و خارج از دسترس اکنون توصیف و مفهومی بیولوژیک، تکنولوژیک و فرهنگی تعریف می‌نماید.

? به اعتقاد کرمانی نگارش برای کودکان و یا درباره‌ی ایشان بدون آشنایی با مفهوم کودکی و ابعاد آن ممکن و پذیرفته نیست.

? سیدعلی کاشفی خوانساری در خصوص آثار علیرضا کرمانی درباره‌ی کودکی گفت مفهوم کودکی‌ پیش از کرمانی توسط دیگران در زبان فارسی مطرح شد اما کیفیت، کمیت، تنوع و استمرار آثار او در این زمینه، وی را به پرچمدار مطالعات کودکی در ایران بدل کرده است.

? شایان محمدی نیز گفت: در آکادمی‌های مطالعات اجتماعی، کودکی موضوعی فاقد ارزش مطالعه و پژوهش تلقی می‌شود اما ترجمه‌های کرمانی سیری از تکوین مطالعات کودکی در جهان را نشان می‌دهد و ارزشمندی این مقوله و جایگاه آن را در دانش امروز اثبات می‌کند.

? ناهید معتمدی بی‌توجهی نویسنده به تحولات تاریخی مفهوم کودکی و تنوع جغرافیایی و فرهنگی آن را از نواقص کتاب دانست. یاشار هدایی نیز کتاب‌های سه گانه‌ی «درآمدی بر مطالعات کودکی»، «مفاهیم اساسی در مطالعات کودکی» و «آینده کودکی» را مجموعه‌ای دانست که در هندسه‌ای که ترسیم می‌کنند فعالیت همه‌ی کنشگران و نهادهای  عرصه‌ی کودکی قابل مشاهده است.

? از دیگر نویسندگان و منتقدان حاضر در این جلسه می‌توان به فریده خرمی، سیدعلی محمد رفیعی، شهناز آزادی، مهدی ابراهیمی لامع، مجید مسعودی، محمود اکبرزاده، حسن اسماعیلی طاهری و حمید باباوند اشاره کرد.
جلسات نقد و پژوهش انجمن نویسندگان کودک و نوجوان هر دو هفته یک‌بار روزهای سه‌شنبه برگزار می‌شود.

? کانال انجمن نویسندگان کودک و نوجوان

@nevisak

محمد فتح‌اله گولن، رهبر معنوی«نهضت خدمت» درگذشت.
نهضت خدمت نام تشکیلات و روشی بود که گروهی از صوفیان نقشبندی ترکیه به رهبری گولن برای روشن نگاه‌داشتن شعله کوچک تصوف در اوج خفقان حکومت لائیک‌ها انتخاب کردند. برجسته ساختن عنصر خدمت، یعنی یکی از سه پایه اصلی تصوف و پنهان ساختن یک پایه اصلی دیگر، یعنی عنصر عشق و ارادت، ایده اصلی این گروه برای تطبیق با دنیای مدرنی بوده است که صوفیان و به‌طور کلی معنویت کلاسیک را برنمی‌تابد.
ایشان آموزش عمومی کودکان را مهمترین مصداق خدمت طریقتی معرفی و هزاران مدرسه در سراسر جهان تاسیس کردند. گولن از اسلام سیاسی و جلوه‌های آن همچون جمهوری اسلامی ایران و حزب اردوغان و گرایش‌های رادیکال و فاندامنتال گریز داشت. گفته‌اند گویا پیر او و پیر اردوغان هر دو مرید پیر واحدی بوده‌اند اما آن دو شاگرد به دو تلقی کاملا مجزا از بعد اجتماعی اسلام دست یافتند و زمینه‌ساز عداوت‌های بعدی میان پیروان خود شدند. یکی از این دو مهمترین وظیفه مسلمانان را تشکیل حکومت و جامعه اسلامی و دیگری رشد اخلاقی و خدمت به محرومان و تلاش برای رفاه برداشت کردند.
قرائت او از تصوف، با وجود اجتماعی بودن با جلوات قدیم و جدید سوسیالیسم در تصوف تفاوت جدی داشت و روزبه‌روز قرابت بیشتری با لیبرالیسم و پلورالیسم یافت و شاید به سکولاریسم نزدیک شد‌‌. تساهل در مکتب او کمتر شامل همه فرَق و مذاهب اسلامی شد و بیشتر صبغه بین‌الادیانی داشت.
گولن با همه وجود کوشید تصویری مطابق سلیقه غرب از تصوف ارایه دهد. همه مظاهر ارادات و مکاشفات و ریاضات تصوف را مخفی کرد. هر گونه ستیز با دشمنان را، خواه اسرائیل باشد و خواه دیگران، مذموم‌ دانست‌.
خدایش بیامرزاد و مریدانش را صبر دهاد‌. قضاوت درباره او تنها با داور روز جزاست اما در یک نگاه کلی باید گفت تلقی اجتماعی و عام‌المنفعه از نهاد تصوف در سطح جهانی با او  معرفی شد.

@shahrzadquotes
شهرزاد؛
نوشته‌هایی از سیدعلی کاشفی خوانساری

? پنجمین جلسه‌ی نقد و پژوهش در ادبیات کودک برگزار می‌شود

? پنجمین جلسه‌ی نقد و پژوهش در ادبیات کودک توسط انجمن نویسندگان کودک و نوجوان با تسهیلگری سیدعلی کاشفی خوانساری روز سه‌شنبه، یک آبان از ساعت ۱۷ تا ۱۹ برگزار می‌شود.

? در این سلسله نشست‌ها هربار به معرفی و بررسی یک کتاب یا مقاله پرداخته می‌شود. همچنین منتقدان و پژوهشگران به گفت‌وگو درباره‌ی آثار تحت تألیف یا منتشر شده‌ی خود می‌پردازند.

? در این جلسه کتاب آینده کودکی نوشته‌ی آلن پروت با ترجمه‌ی دکتر علیرضا کرمانی بررسی خواهد شد.

? حضور در این نشست برای عموم علاقه‌مندان، نویسندگان، روزنامه‌نگاران، مترجمان، منتقدان و پژوهشگران حوزه‌ی کودک و نوجوان آزاد است.

? زمان: سه‌شنبه ۱ آبان، ساعت ۱۷ تا ۱۹
مکان: خیابان سمیه، بن‌بست پروانه، پلاک ۲

? کانال انجمن نویسندگان کودک و نوجوان

@nevisak

«گنجینه تاریخ ادبیات کودک ایران» نام مجموعه کتاب‌هایی با موضوع بازنشر و بررسی ادبیات کودک دوره قاجار بود که طی سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ در انتشارات مدرسه منتشر شد و با تغییر دولت تصمیم به توقف و توقیف آن گرفتند.
سال گذشته به پیشنهاد حمیدرضا شاه آبادی، نویسنده و مدیر فرهیخته انتشارات مدرسه در زمان اجرای این طرح، گزارشی از آن مجموعه را برای نشریه دارالفنون وابسته به وزارت آموزش و پرورش نوشتم. چند روز قبل متوجه شدم آن گزارش بنا به سیاستهای دولتی، با حذف های فراوان و جرح تمام موارد انتقادی در نیمی از حجم اصلی خود انتشار یافته است. لذا اینجا متن کامل گزارش را برای اطلاع علاقه مندان به ادبیات کودک در دسترس می گذارم.
@shahrzadquotes
شهرزاد؛
نوشته‌های سیدعلی کاشفی خوانساری

تاریخ تاریخ‌نگاری ادبیات کودک

نشست تاریخ تاریخ‌نگاری ادبیات کودک روز شانزدهم تیر در خانه اندیشمندان علوم انسانی و به همت انجمن ایرانی تاریخ برگزار شد که فایل صوتی آن را اینجا تقدیم کرده ام.
اولین نوشته‌هایم درباره تاریخ ادبیات کودک سال هفتاد و هفت منتشر شد و در همه این سال‌ها این موضوع رهایم نکرد که نتیجه اش انتشار حدود سی کتاب کوچک و بزرگ شد.
از سال گذشته مشغول نوشتن تاریخ تاریخ‌نگاری ادبیات کودک بوده ام. همزمان با روز ملی ادبیات کودک توفیق شد که گزارشی از این پژوهش را ارایه دهم. در این نشست خلاصه گاهشماری تاریخ‌نگاری ادبیات کودک از دوره قاجار تا به امروز را دو صفحه ارایه و توزیع کردم که با استقبال اساتید و دانشجویان حاضر در جلسه روبه‌رو شد.

@shahrzadquotes
شهرزاد؛
نوشته‌هایی از سیدعلی کاشفی خوانساری

در بیست و چهارمین شماره نشریه ادبی توتم مقاله من با عنوان «از نقل تا فهم» و با موضوع تاملی در ترجمه اصطلاح «ادبیات کودک» در زبان فارسی منتشر شده است. در این مقاله که به پیوست تقدیم شده، کوشیده ام با نگاه واژه شناسانه، ساختاری و نحوی در زبانهای انگلیسی و فارسی، مناسب ترین ترجمه ها را برای اصطلاح children 's literatureا به ترتیب اولویت معرفی کنم. ممنون می شوم نظر خود را بفرمایید.
لینک دانلود رایگان نشریه توتم این است.
https://totem-mag.com/dp-34-1554-1

شهرزاد؛
نوشته‌هایی از سیدعلی کاشفی خوانساری
@shahrzadquotes