?
هەڵبەست: جەگەرخوین
خوەندن: نەشمیل نزامی

? کورمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

?
جان و جانانهنه‌ک ژ بۆ جانانێ دبن جان
هنه‌ک ژ بۆ جانانێ ددن جان
ئه‌همدێ خانی

برخی برای «جانان» خود، «جان» می‌دهند
برخی برای «جانان» خود، «جان» می‌شوند

احمد خانی.
? کورمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

?
کو هه‌زار سال جداتی ژی بکه‌ڤه‌ ناڤبه‌را مه‌

ئه‌مێ دیسان ببن یه‌ک
ئان ب هه‌سره‌ته‌کێ
ئان ژی ب هه‌لبه‌سته‌کێ!

? کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

?
هات بیرێ کو ژنێ کراسێ خوه‌ بریه‌بێیی کو هێستره‌ک ژ چاڤێن وێ بکه‌ڤه‌ خوارێ
هولستیا و
به‌رێ خوه‌ دا جهێ کنجان،
کراسێ خوه‌ هلانی و چوو.

تو دکی* ده‌ستێ خوه‌ درێژ کربه‌ و
هه‌یڤ ژ ئاسمانێ هاڤینێ هلانیبه‌.

مێرکی باوه‌ر نه‌دکر
ژ خه‌فه‌تان خه‌و نه‌که‌ته‌ چاڤان؛
نه‌ وێ شه‌ڤێ
نه‌ شه‌ڤا دن
نه‌ ژی شه‌ڤترا دن.

پشتی دو هه‌فته‌یان هه‌یڤ ڤه‌گه‌ریا
لێ؛ ژنک؟

مێرکی فام کر کو ئه‌وێ ئێدی نه‌یێ
ڤێجا؛ ژ شوونا خوه‌ هولستیا
چوو به‌ر هیلیێ* و ل ڕوویێ خوه‌ ته‌ماشه‌ کر
مینا کو ژ په‌نجه‌ره‌یه‌کی نیڤ‌ڤه‌کری
ئاسمانێ بێ‌هه‌یڤ دیتبه‌.

پاشێ؛
هات بیرێ کو ژنێ کراسێ خوه‌ بریه‌!

یانیس ڕیتسۆس، هه‌لبه‌ستڤانێ یوونانی

ژ پرتووکا «ب زمانه‌کی دن»
وه‌رگه‌را به‌رات قه‌وی‌ئه‌ندامپاییزا ۲۰۲۰ی

*هولستیان: ڕابوون، هلانین: ڕاکرن، تو دکی: دبێ قه‌ی، هیلی: نه‌ینک

? کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

?
«کو مرۆڤ نه‌به‌ ئه‌ڤیندار، ئه‌وێ ژیانا خوه‌ ل دوو تشتێن بێفایده‌ بهه‌ڕمینه‌. ته‌نێ ئه‌ڤین شایانی وێ یه‌ کو ژیان ل به‌ر وێ بهه‌ڕمه‌. نه‌ گرینگه‌ کو ئه‌نجاما ئه‌ڤینێ به‌دبه‌ختی، سه‌رشووری، کین ئان ژی قه‌هرین به‌. یا گرینگ ئه‌ڤه‌ کو کێلینه‌ هه‌بن کو مرۆڤ هه‌ست بکه‌ جیهان ب ته‌ڤاهی نه‌ هێژایی تایه‌کی پۆرێ ماشووقێ یه‌...»

(ژ فارسی) «که‌سه‌را من (ئه‌ندووهێ مه‌ن)»
(موهه‌مه‌د هاشم ئه‌کبه‌ریانی)

? کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

? چگونه به کُردی تایپ کنیم؟

? دانلود و نصب نرم‌افزارهای تایپ و نوشتن به کُردی (لاتینی و آرامی) در تلفن همراه و کامپیوتر

در زیر تعدادی نرم‌افزار برای دسترسی و استفاده از الفبای کُردی لاتینی و همچنین آرامی ذکر شده‌اند.

برای استفاده حروف الفبای کُردی (لاتینی و آرامی) در تلفن همراه می‌توانید علاوه بر صفحه‌کلید کُردی (Textekilîda Kurdî) که لینک دانلود آن در ادامه خواهد آمد، از نرم‌افزار «Gboard» هم استفاده کنید. این نرم‌افزار بیشتر زبان‌ها و از جمله زبان کُردی با هر دو الفبای آرامی و لاتینی را دارا می‌باشد.

برای این کار واژه‌ی «Gboard» را در بازار، مایکت و یا Play Store و همچنین Apple Store جست‌و‌جو کنید و پس از دانلود آن را نصب نمایید.

??

? لینک «Gboard» در Play Store (برای گوشی‌های اندروید):

?https://play.google.com/store/apps/details?id=com.google.android.inputmethod.latin&hl=en&gl=US

??
? لینک «Gboard» در Apple Store (برای گوشی‌های Apple):

?https://apps.apple.com/us/app/gboard-the-google-keyboard/id1091700242

? چگونگی نصب و فعال‌کردن:

پس از نصب این نرم‌افزار به قسمت تنظیمات گوشی خود رفته و از قسمت زبان‌ها، گزینه‌ی صفحه کلید را انتخاب و سپس گزینه «Gboard» را انتخاب کنید.

همچنین در همین قسمت به گزینه‌ی «Gboard» رفته و در گزینه‌ی Kurdish اگر خود Kurdish را انتخاب کنید، صفحه کلید لاتینی و اگر Kurdish (Iran) را انتخاب کنید، صفحه کلید آرامی به کیبورد اضافه می‌شود؛

Kurdish

Kurdish (Iran)

بدیهی است در اینجا می‌توانید، زبان فارسی و انگلیسی و غیره را نیز انتخاب نموده و در هنگام تایپ، هر کدام از آنها را از زبانه‌ی مخصوص فعال نمایید.

?همچنین می توانید از این نرم‌افزار (صفحه‌کلید کُردی) برای تلفن همراه استفاده نمایید: ?

https://t.me/Renivis_U_Reziman/17

? تەختەکلیدا کوردی (Textekilîda Kurdî)

با نصب این نرم‌افزار قابلیت تایپ با هر دو الفبای کُردی (لاتینی و آرامی) و همچنین فارسی و انگلیسی را در گوشی تلفن همراه خواهید داشت.

https://t.me/Renivis_U_Reziman/15

Textekilîda Kurdî:

https://t.me/Renivis_U_Reziman/17

? آموزش تصویری تایپ کُردی با الفبای آرامی بر روی کامپیوتر

♦️ چگونه بدون نیاز به نصب نرم‌افزار، از کیبورد کُردی موجود در ویندوز استفاده کنیم؟

? فایل پی‌دی‌اف: 17 صفحه

https://t.me/Renivis_U_Reziman/16

? کیبورد کُردی (الفبای لاتینی) ویژه‌ی کامپیوتر

Keyborda Kurdî (latînî) ji bo kompiyuterê

https://t.me/Renivis_U_Reziman/215

? کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

?
نتایج جالب یک نظرسنجی در مورد زبان کُردی در ترکیه

اخیراً مرکز پژوهشی «ساها سوسیو پولیتیک» (Saha Sosyo Polîtîk) در ترکیه یک نظرسنجی را در رابطه با کاربرد زبان کُردی (کُرمانجی و زازایی) در 19 شهر کُردنشین انجام داده است. طبق این نظرسنجی بیش از 99.2 درصد از تعداد 2 هزار و 638 فردی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند، با اصل حفظ زبان مادری خود موافق بوده‌اند؛ اما «خطر اصلی» که در این رابطه از سوی شرکت‌کنندگان قلمداد شده است این است که «خانواده‌ها به زبان تُرکی با کودکان خود صحبت می‌کنند.»

این نظرسنجی طیف وسیعی از سوالات و حوزه‌های کاربرد زبان مادری در خانواده، جامعه، سیستم آموزشی، محل کار و غیره همچنین عوامل مختلف را در بر می‌گیرد و از این رو شامل جزئیات فراوانی است. در صورت تمایل می‌توانید نتایج این نظرسنجی را از این لینک در سایت دیارنامه مطالعه کنید.

? کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

?
برای ٢٥ اردی‌بهشت: «روز زبان کُردی»
سالروز انتشار نشریه‌ی «هاوار» توسط جلادت علی بدرخان

?
«هاوار ندای آگاهی است. آگاهی خودشناسی است. خودشناسی راه رهایی و خوشبختی را بر روی ما می‌گشاید. کسی که خود را بشناسد، می‌تواند خود را به دیگران بشناساند. هاوارِ ما قبل از هر چیزی، بودنِ زبان‌مان را خواهد شناساند. زیراکه زبان شرط اصلی موجودیت است.»

این چند جمله ذیل عنوان «اهداف و شیوه‌ی فعالیت و نوشتن هاوار» در ابتدای نشریه‌ی «هاوار Hawar» (به معنای: فریاد و کمک‌خواهی) آمده است؛ نشریه‌ای که برای اولین بار توسط «جلادت علی بَدرخان» بنیانگذار الفبای کُردی در روز 15 ماه مِی ١٩٣٢ در دمشق (پایتخت سوریه) منتشر شد.

١٥ ماه «می» و ٢٥ اردیبهشت به مناسبت انتشار این نشریه به عنوان «روز زبان کُردی» نامگذاری شده است و امروزه از سوی متکلّمان گونه‌های مختلف کُردی (کُرمانجی، زازایی، سورانی، هورامی و ...) گرامی داشته می‌شود.

هاوار نقش بسیار مهمی در استانداردسازی زبان کُردی (کُرمانجی) داشت و آزمون و تجربه‌ای برای حوزه‌های گوناگون زبان کُردی از شعر و نثر گرفته تا دستورزبان و غیره بود. در روند ١١ ساله‌ی انتشار این نشریه یک تکامل نسبی در شیوه‌ی نوشتن، دستورزبان، قواعد و حتی کاربرد حروف دیده می‌شود.

*?نگاه کوتاهی به ویژگی‌ها و شناسنامه‌ی «هاوار»* نشریه‌ی «هاوار» برای اولین بار در روز یکشنبه، ١٥ می ١٩٣٢ از سوی «جلادت علی بدرخان» و در شهر «دمشق» پایتخت سوریه منتشر شد.
زبان نشریه به کُردی کُرمانجی بود و در این نشریه برای اولین بار الفبای لاتینی برای نوشتن این زبان مورد استفاده قرار گرفت.
این نشریه، نگاهی ادبی، فرهنگی، زبانی و البته سیاسی داشت و هر ماه دو شماره از آن منتشر می‌شد.
تا شماره ٢٣ از این نشریه الفبای لاتین در کنار الفبای «ئارامی» (الفبای عربی‌فارسی) مورد استفاده قرار گرفت و از آن به بعد فقط به لاتینی نوشته منتشر شد.
از شماره‌ی اول تا چهارم این مجله، صفحاتی نیز به زبان فرانسوی وجود داشت.
انتشار این نشریه تا سال ١٩٤٣ ادامه یافت و تا آن زمان ٥٧ شماره از این نشریه به چاپ رسید. گفتنی است شمار صفحات تمام شمارگان این نشریه بالغ بر ٨٠٨ صفحه است.
نویسنده و رمان‌نویس کُرد، «فرات جَوَری» در سال ١٩٩٨ تمام شمارگان این نشریه را جمع‌آوری نموده و در قالب چند جلد از انتشارات «نودَم» منتشر کرد.

در کنار «جلادت علی بدرخان» و «کامران علی بدرخان» افراد زیر نیز مطالبشان را در نشریه‌ی هاوار منتشر می‌کردند:

عثمان صبری، قدری‌جان، جگرخوین، مصطفی بوتی، احمد نامی، حسن هوشیار، بشاری نیروان، رشید کورد، گوران، توفیق وهبی، عبدالخالق اسیری، شاکر فتاح، هفیندی سوری، پیروت، لاوکی کورد، جلال علی بدرخان، روشن بدرخان، نورالدین زازا، لاوی فندی، قدری جمال پاشا و صبحی دیاربکری.

برات قوی‌اندام? کرمانجی‌زان
?*© @Kurmancizan

?
ئارمانج و ئاوایێ خه‌بات و نڤیساندنا هاوارێ«هاوار ده‌نگێ زانینێ یه‌. زانین خوه‌ناسینه‌. خوه‌ناسین ژ مه‌ ڕه‌ ڕێیا فه‌لات و خوه‌شیێ ڤه‌دکه‌. هه‌ر که‌سێ کو خوه‌ ناس دکه‌؛ دکاره‌ خوه‌ بده‌ ناسکرن. هاوارا مه‌ به‌ری هه‌ر تشتی هه‌یینا زمانێ مه‌ دێ بده‌ ناسکرن. له‌وما کۆ زمان شه‌رتا هه‌ینێ ئا پێشنه‌.»

(جه‌لاده‌ت ئەلی به‌درخان، هاوار هه‌ژ ۱، ۱۹۳۲)

Bo pêşwaziya 15ê Gulanê
Roja Zimanê Kurdî? کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan

? حروف اضافه‌ی پَسین در کُردی: دو شکل رایج با تلفظ متفاوتحرف اضافه در مباحث دستورزبان کُرمانجی به عنوان «داچَک» Daçek شناخته می‌شود. در گونه‌های مختلف زبان کُردی حروف اضافه‌ی حلقه‌ای که متشکل از حرف اضافه‌ی پیشین (پێشداچەک) و حرف اضافه‌ی پَسین (پاشداچەک) می‌باشند به اشکال متفاوت استفاده می‌شوند.

در کُردی کُرمانجی نوشتاری و استاندارد برای حرف اضافه‌ی پیشین یک فرم ثابت و کلی وجود دارد که متشکل از چهار حرف «di, bi, ji, li» (د، ب، ژ، ل) می‌باشد. این در حالی است که حرف اضافه‌ی پَسین در میان متکلّمان کُرمانجی به دو شکل متفاوت «da, ra, va» (دا، را، ڤا) و «de, re, ve» (دە، رە، ڤە) تلفظ می‌شود و هر دو نیز درست‌اند و هیچ کدام ارجحیتی بر دیگری ندارد. نمونه:

?با من بیا:

✅Bi min ra were:
✅Bi min re were
✅ب من «را» وه‌ره‌:
✅ب من «ره» وه‌ره‌

?در آنجا هست:

✅Di wir da heye:
✅Di wir de heye
✅د ور «دا» هه‌یه‌:
✅د ور «ده‌» هه‌یه‌

?من از پریروز در اینجا هستم:

✅Ez ji pêr va li vir im
✅Ez ji pêr ve li vir im
✅ئه‌ز ژ پێر «ڤا» ل ڤرم
✅ئه‌ز ژ پێر «ڤه‌» ل ڤرم

همانطور که می‌دانیم حالات مختلفی از قرارگیری هر یک از چهار حروف اضافه‌ی پیشین با سه حرف اضافه‌ی پَسین وجود دارد که یک یا چند واژه، ترکیب اضافه یا عبارت را به صورت حلقه‌ای در برگرفته و برای معانی و مفاهیم گوناگون استفاده می‌شوند.

تخمین و برآورد دقیقی وجود ندارد که کدام شکل از حروف اضافه‌ی پَسین در میان تمام متکلّمان کُرمانجی بیشتر استفاده می‌شود. اما در کُرمانجی کنونی هر منطقه‌ای صرفاً یک شکل آنها رایج است. به عنوان مثال در کُرمانجی خراسان و بسیاری از مناطق دیگر فرم اول یعنی «da, ra, va» (دا، را، ڤا) رایج است. به همین ترتیب شکل دوم نیز در خیلی از مناطق رایج است و در کتاب‌های آموزشی گام‌به‌گام مانند HÎNKER مربوط به انستیتوی کُردی استانبول نیز همین فرم استفاده شده است. همچنین در محیط‌های نوشتاری مانند آژانس‌های خبری، سایت‌ها، روزنامه‌ها، نشریات و کتاب‌ها نیز برخی فرم اول و برخی فرم دوم را استفاده می‌کنند. در برخی از محیط‌های نوشتاری مانند سایت‌ها نیز هر دو شکل در مطالب گوناگون دیده می‌شود.

از سوی دیگر، در کُردی میانی یا سورانی نیز این حروف گرچه به وسعت و گستردگی کُرمانجی وجود ندارد، لیکن برخی از آنها استفاده می‌شوند. در اینجا هم فرم اول استفاده می‌شود:

?Le Taranda, Le Hewlêrda, Lenêw şarda ?له‌ تاراندا، له‌ هه‌ولێردا، له‌نێو شارداتفاوتی که در سورانی -به غیر از نوع تلفظ حرف اضافه‌ی پیشین (له le)- وجود دارد، این است که عمدتاً این حروف و واژه‌ی قبل یا بعد از آنها با هم نوشته می‌شوند. یعنی حرف اضافه‌ی پیشین به صورت سرهم با واژه‌ی بعد از خود و حرف اضافه‌ی پَسین با واژه‌ی قبل از خود نوشته می‌شود. در حالی که طبق قواعد کُرمانجی، حرف اضافه عنصری مستقل است و به هیچ وجه نباید با واژه‌های قبل و بعد از خود سرهم نوشته شود؛ مگر اینکه خود همراه با واژه‌ی دیگری، یک واژه‌ی جدید ایجاد کرده باشد (Sipasiya jidil) و یا در قالب فعل اصطلاحی و در حالت مصدری (Lidarxistin, Jikarketin) بیاید.

برخی از این حروف اضافه با تفاوت‌هایی در میان دیگر گونه‌های زبان کُردی از جمله زازایی، هورامی، فیلی و ... نیز وجود دارند که نیاز به بررسی بیشتری دارد و موضوع این نوشته نیست.

نکته‌ی دیگر اینکه، حروف اضافه‌ی پیشین در کُرمانجی شفاهی (غیرنوشتاری) برخی مناطق از جمله خراسان غیر از شکل نوشتاری و اصلی خود، به اشکال گوناگون و بعضاً آوایی غیرنوشتاری تلفظ می‌شوند:

*?Li: Le
*?Ji: Je
?Bi: We/wi/pe...
?Di: De/e/ye...
?ل: له‌
?ژ: ژه‌
?ب: وه‌/و/په‌...
?د:** ده‌/ئه‌/یه‌...

در کُرمانجی واژه‌ای (اسم) که بعد از حرف اضافه قرار می‌گیرد، بر اساس جنسیت خود (مذکر یا مونث) صرف می‌شود و شناسه‌ی مربوطه را می‌گیرد. در حالی که در کُردی سورانی اینچنین نیست. به عنوان مثال عبارت «در کُردستان»:

*?*سورانی:

?Le Kurdistan لە کوردستان

?کرمانجی:

?Le/Li Kurdistanê لە/ل کوردستانێ**این موضوع را در نوشته‌ای دیگر بررسی خواهیم کرد.

توجه: در اینگونه مطالب به صورت اجمالی و موردی به برخی از موضوعات مربوط به دستورزبان و درست‌نویسی می‌پردازیم. طبیعتاً نمی‌توان مقدمات، تعاریف و تمام جنبه‌های هر موضوع را در یک نوشته گنجاند. در صورت نیاز به مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب «ڕێنڤیس و ڕێزمان؛ آموزش رسم‌الخط و دستورزبان کُرمانجی» مراجعه نمایید تا به طور مفصل و جزئی مباحث مختلف را مرور کنید.

*برات قوی‌اندام

?کرمانجی‌زان
?© @Kurmancizan