Ғалати ишлар бўляпти экан...

Водийнинг айрим жойларида фермерларга "БИОАЗОТ" биоўғити сотишаётган эмиш. Бу бренд ва ўғитнинг муаллифлари, яъни биз ҳеч нарса билмаймиз. Яхшиям, Ўсимликлар карантини ва ҳимояси агентлиги бизнинг МЧЖга шу БРЕНДли биоўғитига сертификат бериб, муаллифлигимизни тасдиқлаб қўйган (суратда).

Эслатиб қўймоқчиман.

"БИОАЗОТ" биоўғити таркибидаги штаммлар молекуляр-генетик паспортизация қилинган ва халқаро NCBI маълумотлар базасига жойланган. Агар бизнинг маҳсулотлар таркибидаги штаммлар кўпайтирилиб сотилаётган бўлса (уларнинг қиёсий таҳлили ўтказилади) тегишли идораларга мурожаат қилинади.

Аввал ҳам шундай ҳолатлар бўлган. Маҳсулотимиз номини қўйиб бозорга чиққанлар кўп бўлди. Уларни билардик, лекин бирортасига "ғинг" деган эмасмиз. Чунки бу ўғитнинг ортида илм ҳам бор-да! Биоўғитни сотган билан илмини айтиб қўймаса фойдаси бўлмайди. Кўплар ўз-ўзидан чиқиб кетди, кўплар уялиб қолди.

Биттаси катта партия сотиб, "ўғити" иш бермаганидан кейин фермерлар келиб бўйнидан олганини ҳам эшитдик. 2013 йиллармиди, прокуратура чақирди, бошқа масалада.

Ўшаларга маслаҳатим... унақа иш қилманглар, ҳаромда барака бўлган эмас. Келган пулидан ташвиши кўп бўлади. Ўғит ишлаб чиқармоқчимисиз, келинг, бошқа таркиблар бор, бемалол иш қилаверасиз.

ILM qadri

Rivojlangan mamlakatlar taraqqiyoti bosh omili – ilmdir! Turlik ilmlardagi peshqadamlik ilmiy ishlanmalar – yuksak texnologiyalarga asos yaratdi, ular esa, sanoatdagi inqiloblarga sababchi bo’ldi. Zamonaviy dunyoda iqtisodlar shu tarzda rivojlandi, rivojlanadi. Iqtisodlari rivojlangan jamiyatlarda esa ILM oliy qadriyatga, birlamchi ehtiyojga aylandi. Zamonaviy fikrlaydigan insonlarning ilmga intilishlari sababi ham shu, aslida.

Biz esa ilmning kerakligini tushunamiz, lekin uning naqadar kuchli qurol ekanini to’liq anglamaganmiz. Jamiyatimiz ilm ortidan boyigan hamyurtlarimizni bilmaydi. Ilm bilan boyish mumkinligini tasavvur ham qila olmaydi.

Qolaversa, ma’lum davrda ilmli insonlarning nisbatan kam haq to’lanadigan ishlarda ishlagani ham jamiyatning keng qatlamida ilm olishga bo’lgan rag’batni yo’qotdi. O’sha rag’bat va ishtiyoqning so’ngani sabab bugun ilm beruvchi ustozlar qadri tushdi.

E’tibor bering – horijda ilm o’rganish uchun katta haq to’lash kerak bo’ladi. Chunki, ilmga intilganlar juda ko’p. Taraqqiy etgan jamiyatlarda insonlar kelajagini ilmsiz tasavvur eta olmaydi.

Bugun ilm har qachongidanda muhim, dolzarb va ahamiyatlidir. Buning uchun, aytaylik, TVdagi ko’ngilochar dasturlar o’rnini jiddiy mavzuli ko’rsatuvlar egallashi, ilm egalariga mikrofonni berish kerak. Gapirganida ega-kesimni bir-biri bilan “urishtirib” qo’yadiganlar jamiyat ijtimoiy fikriga o’ta salbiy ta’sir ko’rsatadi. Jamiyat ulardan o’rnak olishi kerak emas.

Bugun ertalab, nonushta payti, kanallarni almashtirayotsam (odatda, O’zbekiston tarixi, Madaniyat va ma’rifat kanallarini ko’raman) bir kanalda suhbat bo’layotgan ekan. Boshlovchi yigit mehmonga savol beryapti: “Negadir sizni konsertlarda oldingi qatorlarda ko’rmay qo’ydik, buning sababi nima?” Mehmon javob berdi: “Hozir konsert dasturi bilan band bo’lganim sababli…” Tushundimki, mehmon ham shou-biznes vakili ekan. Shu yerda bir fikr keldi. Konsert dasturlarida ilk qatorlarda yozuvchi, olim… kabi nodir insonlarni ko’rmagan ekanman. Demak, biz ularga ilk qatorlarni ra’vo ko’rmaymiz. Qiziqda!

Xulosa o’rnida aytar so’zim shuki, qadriyatlar o’zgarmas ekan biz o’z salohiyatimizni to’liq ko’rsata olmaymiz. Biz ijtimoiy fikrda ham, aniq fanlarda ham so’z ayta oladigan xalqmiz, shuni unutmasligimiz kerak.

Qadriyat

Qo'shnim, 35 yoshdagi yigitning mashinasida Toshkentga qaytmoqda edik. Qo'shnim shikoyat qilib qoldi: "Baxtiyor aka, o'g'lim hech kitobga qiziqmaydi, o'qishga ham qiziqishi sust. Nima qilsam bo'ladi?"

"Uyda kitob o'qiysizlarmi?"

"Yo'q..."

"Sening kitob o'qiganingni ko'rmagan bola qanday qilib kitob o'qishga qiziqishi mumkin?! O'zing o'ylab ko'r. Qush uyasida ko'rganini qiladi. Otasi kitob o'qimagan bolaning o'zi ham kitob o'qimaydi! Dadam rahmatli uyga gazeta va jurnallarni yig'ardilar. Aniq esimda bor — "Sharq Yulduzi"ning 1990-92 yillar to'plami saqlanardi, kitoblardan tashqari, o'sha jurnallarni ham o'qib chiqqanman. Dadamlar nimani o'qigan bo'lsalar, men ham o'qib chiqardim. Kitob o'qishni juda yaxshi ko'rardim, hozir ham shunday. Uyingda kitob yig'ilmaguncha, o'zing o'qib o'rnak bo'lmaguncha, bolalaringda ham o'qishga qiziqish uyg'onish qiyinroq.

Kitob o'qish bizda tabiiy ehtiyoj, qadriyatga aylanishi kerak. Ana shu qadriyatlarni singdirgan bolalarimiz kitobni sevadigan avlod bo'ladi..."

Qo'shnim jim bo'lib qoldi. Ancha o'tib "to'g'ri" deb qo'ydi. "O'zi, ayb menda ekan..."

Жамиятларни бузишга қаратилган технологиялар кўп. Анъанавий қадриятларни ёмон кўрсатиш, зиёлиларни ёмон отлиқ қилиш... Эътибор берилса, бу ҳуружларни ижтимоий тармоқларда кўп кузатамиз.

Шундайлар орасида бир тоифа борки, зиёлиларни масхара қилади, қадрини ерга уради, ёмонотлиққа чиқаради. Агарки, бу тоифага эргашадиганлар бўлса, оқибатни тасаввур қилаверинг.

Тасаввур қилинг. Фан олими, профессорга қарши бир “профил” қарши фикр айтмоқда. Унинг на исми, на шарифи, на ўша профессордек илми бор. Бундай “профиллар”нинг баҳс маданияти ҳам, аҳлоқи ҳам йўқ. Олимнинг мантиқли илмли аргументларига аҳлоқсиз иддаоларини қарши қўяди. Бу “профиллар”ни ўқиганлар ёки кузатадиганларда қандай тасаввур шаклланади?

Биз қадрлайдиган қадриятлар – илм, аҳлоқ, одоб, маънавият... Биз шу қадриятларни маҳкам тутиб нимагадир эришдик. Бу қадриятларнинг акси нима бўлади?! Биз буларни фарзандларимизга – кейинги авлодга раво кўрамизми?

Биз кимларни ҳурмат қилсак болаларимиз ҳам шуларни икром қиладиган бўлади. Кимларга эргашсак, биздан қоладиганлар ҳам шуларга эргашади. Кимни ҳимоя қилсак, болаларимиз ҳам ўшани ҳимоя қилади. Энди жиддий ўйлаб кўринг: фарзандингизнинг келажакдаги мақоми сизнинг ҳозир қандайлигингизга боғлиқ эканми? Агар бугун биз енгилмасак, болаларимиз – авлодларимиз ҳам енгилмайди.

Ҳавода РМ2.5 чанг зарраларини ошишига кўмир ёнишининг ҳам таъсири катта. Бекорга бизда қиш фаслида ҳаво ўта ифлосланиб кетмайди. Нафас олишнинг оғирлашиши, бош айланиши... сабаблари шу. Бундай шароитларда имкон қадар кўчага чиқмаслик тавсия этилади. Зарур ҳолларда, ниқоб тақиб чиқиш тавсия этилади.

Twitter'да: "1863 йилда Қўқон яқинида порох заводи ишлаган..." деган маънода твит ёзсам буни мазах қилганлар-у ишонмаганлар чиқди. Бир киши: "Ўша вақтда порох ишлаб чиқарганмиз дейиш ҳозир GM машиналарини ишлаб чиқарганмиз, дейишдек гап..." деган маънода изоҳ ёзди.

Гап бу кесатиқларда эмас, масала бошқа томонда. Халқимизнинг айрим тоифаси яқин тарихда ота-боболарининг ҳам анча ютуқлари бўлганини тан олишни хоҳламайди. Чунки, бу даврда "муллалар — диндорлар кўп бўлган" деган стереотип онгу тафаккурига ўрнашиб олган. Яна шундай тоифаси борки, ўтмишни фақат ва фақат қора рангларда кўради, ўзининг тарихидан, миллатидан уялади.

Бундай тоифаларга тарихни рўйи-рост кўрсатиш керак, айниқса, твиттердаги қатламга. Мен тарихни идеаллаштириш тарафдори эмасман, лекин унинг улуғ мураббий эканини ҳеч эсдан чиқармаслик лозим.

Осиёга Европа нафасини олиб кирган жамоа

Бундан 30 йил аввал, 16 октябр Ўзбекистон терма жамоаси Осиё ўйинлари чемпиони бўлганди. Ўша ўйинларда терма жамоамиз Осиё грандларини бирма-бир ютганди. Гуруҳ босқичида ЖЧ-94 да катта шов-шув кўтарган Саудия Арабистони 4:1, ярим финалда эса Жанубий Корея 1:0 ҳисобида мағлуб этилганди.

Терма жамоамиз ўйинлари ҳақида Япония матбуоти: "Ўзбекистон Осиёга Европа нафасини олиб кирди..." деб ёзганди. Гарчи ўша вақтларда Осиёнинг айрим жамоаларида европалик мутахассислар мураббийлик қилишсада замонавий футбол фалсафаси тўлиқ ўзлаштирилмаган эди. Бизнинг таркибдаги барча футболчилар бевосита Европа футболи вакиллари эди. Сабаби, собиқ Иттифоқ футбол тизими, фалсафаси ва мактаби кўп жиҳатдан Европа футболи андозалари асосида эди.

Ўша терманинг аксарият вакиллари чин маънода Европа футболи талаблари асосида тарбияланган эдилар. Ана ўша футболчиларимиз Осиёда анча шов-шув кўтаришган эди.

Лекин, ўзбек футболида ўтиш даври оғриқли кечди ва бу узоқ муддатга чўзилди. Лекин кейинги йилларда Ўзбекистон терма жамоалари анча ўсишга эришди. Ўсмирлар ва ёшлар Жаҳон чемпионатларида ўйнашди, U-20 ва U-23ларимиз Осиё чемпиони бўлишди. Худо хоҳласа, катта термамиз ҳам ЖЧга чиқади. Футболдаги ғалабаларимиз ҳали олдинда.

Бир тадқиқотчининг илмий иши муҳокамаси институтимизда ўтибди. Институтимиз етакчи ташкилот қилиб белгиланган.

Расмий ҳимоядан аввалги бир расмиятчилик. Аслида, умуман кераги бўлмаган босқич, оворагарчилик, қоғозбозлик. Бу босқичдан ўн кунлар ўтиб асосий ҳимоя бўлади. Лекин, гап бунда эмас.

Илмий иш муҳокамага қўйилган. Тадқиқотчининг маърузасидан кейин саволлар берилган. Тадқиқотчи бирорта саволга жавоб бера олмаган. Савол берган олимлар ҳам жавобдан қониқишмаганини очиқ айтишган. Бундай ҳолат камдан-кам бўлади. Лекин, истайсизми-йўқми, тадқиқотчи бу босқичдан ўтказиб юборилади. Саволларга жавоб беролмаса ҳам. Иши талабга жавоб бермаса ҳам. Юқорида айтиб ўтилганидек, бу бир расмиятчилик. Бу босқичнинг ҳамма ҳужжатлари тўпланади, расмий ҳимояга берилади, у ерда ҳам шу "театр" давом этади.

Масала шуки, саволларга жавоб бера оладими-йўқми, бу муаммо эмас. Илмий даража олишни ният қилган шу босқичга етибдими, демак, у илмий даражасини олади. Бу ҳам ҳозирги аҳволни кўрсатадиган бир кўрсаткич.

Бир ҳамкасбим яқинда айтиб қолувди. Бошқа соҳа олими билан суҳбатлашиб қолишибди. Ўша олим: "сизларда ҳам илмий даражаларни олиш шунақами?" деб сўраганда ҳамкасбимиз: "худди шундай" деса ҳалиги олим: "хайрият, бу иш фақат бизнинг соҳада эмас экан" деярмиш.

Балки бу ҳам узоққа чўзилган ўтиш даврининг бир белгисидир. Насиб қилса, бу ишлар ҳам ортда қолар. Кейин, шу йўлда илмий унвонларга эга бўлганлар қарорлар қабул қиладиган шахсларга айланиши мумкин. Мана шу нарса жамият ва фан учун ўта хавфли ҳолатдир.

Унинг оқибат ва кўлами тасаввуримиздан ташқаридадир.

Агрозаҳарлар қўлланиши ҳақида FACEBOOK'даги постим (телеграмга ҳам қўйган эдим: https://t.me/Baxtiyor_Abdugafur/384) муҳокамаси давом этяпти. Дўстимиз Адҳам Тиллоқўзиев ҳам фикрларини ёзибдилар:

"Жуда ахвол чатоқ Олтиариқда шом пайтида шунақаги захарни хиди босади-ки! Шунинг учун бўлса керак жигар касалликлари тобора авж оляпти.
СССР пайтида куз пайтида ёки бахорда самалётдан дори сепиларди халос. Одамлар узумга олтингургут сепса сепарди.Узумлар зўр бўлар эди. Хозирчи захар масканига айланди хаммаёқ!"

"Шу сабаб Олтиариқ анкологик касалликлари бўйича аввалги қаторда туради. Менимча муаммо химикатни ўзида. Ишлаб чиқарувчи касални уни ичига жойлаб қўйса керак."

Изоҳларни ўқиш учун: https://www.facebook.com/share/p/ZajJVh6C2dMZoJRb/