.

🔺 مقالۀ پژوهشی
فقرۀ پایانی در زیارت عاشورا،
الحاقی یا اصیل؟

🔹 نشریۀ پژوهش‌های قرآن و حدیث
🔹 دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران
🔹 منتشر شده در مهرماه ۱۴۰۳

✍️ سید مهدی محمودی

🔘 چکیده

🔹 برخی ادعا کرده‌اند لعن‌های پایانی زیارت عاشورای مشهور، در اصل در این زیارت موجود نبوده و از دوران صفویه به بعد به مصباح‌المتهجد، تألیف شیخ طوسی قدس‌سره (م۴۶۰ق) افزوده و در نتیجه زیارت عاشورا تحریف شده است! مهم‌ترین دلایل مدعیان، برای اثبات تحریف در زیارت عاشورای مشهور دو مورد است: نخست: عبارت کهن‌ترین نسخۀ خطیِ مصباح‌المتهجد (نسخۀ نقاش رازی)؛ دوم: عبارت کامل‌الزیارات. در این مقاله با دلایل و شواهد گوناگون نشان خواهیم داد تنها عاملی که باعث شده فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در برخی منابع این زیارت ... مطابق مشهور نقل نشود، این است که کاتبان و عالمان شیعه، به‌ویژه پیش از حکومت صفویان در نقل آن عبارات، تقیه کرده‌اند.

🔹 ... در این نوشتار نشان خواهیم داد فقرۀ پایانی زیارت عاشورا ... از اصالت برخوردار است.

لینک مقاله در پایگاه اینترنتی دانشکدۀ الهیات دانشگاه تهران

.:: Shia idea...دیدگاه شیعه ::.
🌐 telegram.me/shiaidea

.

? نقش محدّثان در نجات مردم
در عصر غیبت کبری✍️ #آیت_الله_صافی_گلپایگانی (ره)

? پس از عصر ائمّه(ع) همواره حاملان حدیث بودند که می‌توانستند سره را از ناسره، و بدعت را از سنّت تشخیص دهند، و مردم را از گمراهی‌هایی که در نتیجه غور در فلسفه، و گرایش به عرفان مصطلح، و مکتب‌های الحادی مطرح می‌گردید نجات دهند، و بالأخره تا این اواخر، یعنی عصر صفویّه - که در آن رسمیت تشیّع تجدید گردید - اعلان می‌شد به‌واسطه عوامل خاصّی که بعد از سلطنت شاه طهماسب اوّل پیش آمد، رفته رفته گرایش به فلسفه، و افکار صوفیانه و مشارب غیر شرعی قوّت گرفت، تا حدی که در اصفهان، خانقاه‌ها برپا شده، و مثل عالم جلیل آقاحسین خوانساری را به جای القاب اسلامی، به عقل حادی‌عشر می‌خواندند، و نهایت ظهور علوم اهل‌بیت(ع) آن بود که محقّق داماد در قالب اصطلاحات فلسفی مطرح می‌کرد، و خلاصه، زبان اهل‌بیت(ع)، و احادیث آنها، در غربت افتاده بود، که به إذن الله تعالی شخصیتی، مثل علامه مجلسی (رحمه الله) ظاهر شد، و حدیث را دوباره چنان احیا و مطرح کرد که احادیث اهل‌بیت(ع) را نه‌فقط در مدارس و در معرض توجّه و دقّت علما قرار داد، بلکه شاید خانه‌ای در بلاد ایران نماند که از خواندن کتاب بهره داشته باشد، مگر آنکه احادیث اهل‌بیت(ع) به صورتی و زیر عنوانی، در آن وارد شد.

? خانقاه‌های اصفهان، همه تعطیل شد و افکار صوفیانه از میان رفت و زبان حدیث و استدلال به ظواهر قرآن و احادیث و زبان ائمّه معصومین(ع)، زبان علما و حوزه‌ها شد.

? بدون شکّ، باید گفت: ظهور علامه مجلسی در آن عصر، موجب بازگشت تشیّع به عصر ائمّه (ع) و اصحاب آنها، امثال زرارة بن اعین‌ها، و محمّد بن مسلم‌ها، و صاحبان اصول گردید.

? نمی‌خواهم بگویم عصر قبل از آن، همانند عصر ائمّه(ع) نبود، ولی این را هم نمی‌توانم بگویم که همانند عصر آنان بود، زیرا اصطلاحات و الفاظ اسلامی کم‌و‌بیش عوض شده بود و بحث درس و تألیف و تصنیف چنان‌که باید، بر محور کتاب و سنّت و احادیث اهل‌بیت(ع) دور نمی‌زد.

? هر طور بود و هر گونه بود، به ظاهر اگر مجلسی(رحمه الله) ظهور نکرده بود، و وضع حوزه‌ها به آن‌گونه که داشت، جلو می‌رفت، شریعت ارسطویی و اسلام ابن‌سینایی و صدرایی و ابن‌عربی پابرجا می‌شد، و خدا می‌داند که باب تأویل و توجیه آیات و احادیث، و حمل آنها با تکلّف بر بیانی خاصّ تا کجا گسترده می‌گشت!

? این علامة مجلسی بود که حوزه‌ها را به معارف اصیل دین، و تشیّع بازگرداند، و قرآن و سنّت را مافوق همه مکتب‌ها قرار داد. شکر الله سعیه وجزاه الله عن هذا الدّین والکتاب والسنّة خیر جزاء المحسنین.? منبع#علامه_مجلسی
#لطفا_به_اشتراک_بگذارید.

.:: Shia idea...دیدگاه شیعه ::.? telegram.me/shiaidea

.

? نقد مقالۀ
«تحلیل و نقد یکی از فقره‌های
نسخۀ رایج زیارت عاشورا»

*?* قسمت ۸ (پایانی)

✍️** #سید_مهدی_محمودی

?۱۰. معیار سازگاری با سیرۀ معصومین علیهم‌السلام
▫️در صفحۀ ۱۷۳ می‌خوانیم:
۳-۵. معیار سازگاری با سیرۀ معصومین (ع)
... به عنوان یک اصل کلی، می‌توان گفت: اساساً سیرۀ عمومی پیامبر اعظم (ص) و اهل‌بیت (ع)، تصریح به لعن با ذکر نام نیست و اگر موارد نادری یافت شود که از إسناد معتبر برخوردار باشد، استثناء و مربوط به شرایط ویژه است و نباید تعمیم داده شود. ...

*? نقد و بررسی:
▫️در عبارت مورد بحث: «اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی‌‌ وَ ٱبْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ»*، هیچ‌کس صریحاً با ذکر نام، لعن نشده است؛ بنا بر این با سیرۀ معصومین علیهم‌السلام ناسازگاری ندارد.[۱] با این بیان، متن«الف» بر اساس این معیار نیز بر متن «ب» ترجیح ندارد.

*? ۱۱. ندرت عبارت*▫️در صفحۀ ۱۷۵ در زیر عنوان ندرت عبارت «ٱبْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ» آمده است:
«با جستجوی رایانه‌ای با استفاده از نرم‌افزارهای «جامع‌الاحادیث»، «نورالجنان» و «مکتبة اهل‌البیت (ع)» روشن شد که مشابه عبارت مورد بحث (ٱبْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ) جز در نسخۀ ‌مشهور زیارت عاشورا در هیچ زیارت مأثور دیگری نقل نشده است. در واقع، این شیوه که مبتنی بر شماره‌گذاری است با شیوۀ قریب به اتفاق زیارات مأثور متفاوت است. اگر سبک بیانِ قریب به اتفاق زیارات مأثور را سبک اهل‌بیت (ع) بدانیم، صحت انتساب این عبارت به معصوم (ع) تضعیف و احتمال تحریف نسخه یا نقل به معنا از سوی راویان تقویت می‌شود. طبعاً، همگونی با سبکِ شناخته‌شدۀ ائمه (ع) در انشاء زیارات می‌تواند مؤیدی برای ترجیح یک وجه بر وجوه دیگر باشد.
نکتۀ دیگر آن است که بجز زیارت عاشورا، در هیچ زیارتی حتی «معاویه» با ذکر نام لعن نشده است. این بدین معنی است که اهل‌بیت (ع) در انشاء زیارت‌ها، از ذکر نام معاویه نیز پرهیز می‌کردند. ...»

*? نقد و بررسی:
▫️*این‌گونه نیست که همگونی با «سبک بیانیِ شناخته‌شدۀ از سوی ائمه علیهم‌السلام»، معیاری باشد برای ترجیح یک حدیث نسبت به حدیثی که با این سبک ناهمگون است. در میان ملاک‌های اعتبارسنجی حدیث، چنین ملاکی را نمی‌شناسیم. بر مؤلفان ارجمند لازم است پیش از بهره‌مندی از این ملاک، اعتبار آن را اثبات کنند.

▫️اگر این ملاک معتبر باشد، بسیاری از روایات معصومین علیهم‌السلام بی‌اعتبار یا کم‌اعتبار خواهند شد؛ زیرا سخنان نغزِ آن امیرانِ کلام، در موارد فراوان دارای سبکی متفاوت با سایر کلمات ایشان است.

▫️به عنوان مثال، آیا درست است بگوییم: خطبۀ بی الف یا بی‌نقطه که از حضرت امیرالمؤمنین علیه‌السلام نقل شده است معتبر نیست؛ زیرا این سبک از بیان را در سایر روایات نقل‌شده از اهل‌بیت علیهم‌السلام سراغ نداریم؟!

▫️البته اگر کلامی که به اهل‌بیت علیهم‌السلام نسبت داده شده است، از دیدگاه مفهوم، با سایر کلمات آن بزرگواران، ناهمگون باشد، نمی‌توان آن کلام را به به ایشان نسبت داد؛ مانند بخش دوم دعای عرفه که علامۀ مجلسی پس از نقل آن در بحارالأنوار می‌نویسد:

*▫️أقول: قد أورد الكفعمي أيضا هذا الدعاء في البلدالأمين و ابن طاووس في مصباح‌الزائر ... و لكن ليس في آخره فيهما ... من قوله «إلهي أنا الفقير في غناي» إلى آخر هذا الدعاء، و كذا لم يوجد ... في بعض النسخ العتيقة من الإقبال أيضا، و عبارات هذه الورقة لا تلائم سياق أدعية السادة المعصومين علیهم‌السلام أيضا و إنما هي على وفق مذاق الصوفية، ...* [۲]

▫️اگر ملاک «ندرت عبارت» را معتبر بدانیم، نه تنها در فقرۀ پایانی زیارت عاشورای مشهور، بلکه لازم است در عبارت‌های متعددی از این زیارت، وقوع تحریف را تقویت کنیم! مانند عبارت: « لَعَنَ اللهُ شِمْراً»، «لَعَنَ اللهُ بَني‌أُمَیَّةَ قاطِبَةً» و نیز: «لَعَنَ اللهُ آلَ زیادٍ وَ آلَ مَرْوانَ» که در هیچ‌یک از زیارات مأثور از اهل‌بیت علیهم‌السلام چنین عباراتی نیافتیم.

▫️جالب است که در این مقاله تصریح شده است:
«نکتۀ دیگر آن است که بجز زیارت عاشورا، در هیچ زیارتی حتی «معاویه» با ذکر نام لعن نشده است».
اگر ملاک «ندرت عبارت» درست باشد، لازم است مؤلفان گرامی احتمال وقوع تحریف در عبارت: «اللّٰهُمَّ الْعَنْ أَباسُفیانَ وَ مُعاویَةَ» در زیارت عاشورا را نیز تقویت کنند؛ در حالی که این عبارت در زیارت عاشورای کامل‌الزیارات نیز آمده است و مؤلفان گرامی این نقل را معتبر می‌دانند!

? پی‌نوشت
[۱] بیان هماهنگی لعن‌های زیارت عاشورا با سیرۀ معصومین (ع) در: میزان تشیع، عندلیب همدانی، ص ۱۹۵ تا ۲۱۱.
[۲] المناقب، ابن شهر آشوب، ج ۱، ص ۳۲۶.
[۳] بحارالأنوار، ج ٩٥، ص ٢٢٩.

*?قسمت ۷:* این‌جا

.:: Shia idea...دیدگاه شیعه ::.
? telegram.me/shiaidea

▫️اکنون با ریزبینی در عبارت «اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ آلَ نَبِيِّكَ بِاللَّعْنِ» _ که عبارت «... ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ، اَللّٰهُمَّ الْعَنْ یَزیدَ خامِساً ...» پس از آن مشاهده نمی‌شود _ این پرسش مطرح می‌شود: نخستین ستمگری که به آل پیامبر علیهم‌السلام جفا کرده است، چه ویژگی‌ای دارد که در زیارت عاشورا درخواست می‌کنیم به شکل خاص، لعنِ الهی او را فراگیرد؟ چه تفاوتی میان او و دیگر ستمگران به آل پیامبر علیهم‌السلام وجود دارد؟

▫️در پاسخ به این پرسش، تنها احتمالِ درست، این است که بگوییم: ویژگیِ نخستین ستمگر، بنیان‌گذاریِ ظلم است. او راه ستمگری را برای دیگران گشوده است؛ اما در اینجا یک اشکال در ذهن پیدا می‌شود:

▫️ظهورِ ترکیبِ «أَوَّلَ ظَالِمٍ» نشان می‌دهد که گوینده با بیان این عبارت،
«یک شخصِ معیّن» را اراده کرده است و دلالتِ «أَوَّلَ ظَالِمٍ» بر دو یا چند نفر حتیٰ به شکل بَدَلی صحیح نیست؛ اما از سوی دیگر می‌دانیم که پایه‌گذاران ظلم به آل پیامبر علیهم‌السلام افراد متعددی بوده‌اند و این بنیانِ شوم به یک فرد معیّن اختصاص ندارد. بهترین دلیل برای اثبات این مدعا، عبارت خودِ زیارت عاشوراست که می‌خوانیم: «فَلَعَنَ اللهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَساسَ الظُّلْمَ وَ الْجَورِ عَلَیْکُمْ أَهْلَ‌الْبَیْتِ ...»؛ در این عبارت بنیان‌گذارانِ ظلم با عنوان «امت» و «گروه» معرفی شده‌اند؛ بنا بر این اختصاص دادنِ لعن به یک «فرد معین» به عنوان بنیان‌گذار ظلم _ که از عبارت نقل شده در کامل‌الزیارات فهمیده می‌شود _ با عبارت یادشده در خودِ زیارت عاشورا ناسازگاری دارد و طبعاً نمی‌تواند صحیح باشد.

▫️توجه به این نکته لازم است که این ناسازگاری در عبارتِ زیارت عاشورای مشهور در مصباح‌المتهجد وجود ندارد زیرا در آنجا «أَوَّلَ ظَالِمٍ» به قرینۀ عبارتِ «... ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ، اَللّٰهُمَّ الْعَنْ یَزیدَ خامِساً ...»به معنای بنیان‌گذار ظلم نیست. بنا بر این احتمال وقوع تقیّه در عبارت کامل‌الزیارات تقویت می‌شود و عبارتِ مصباح‌المتهجد ترجیح می‌یابد؛ زیرا کلماتِ اهل‌بیت‌ علیهم‌السلام که امرای کلام هستند، در اوج اتقان و فصاحت و بلاغت است و از چنین اشکال‌هایی مبراست.

▫️افزون بر ناسازگاریِ مفهومی که در عبارت فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات بیان شد، آن عبارت، اشکال دیگری نیز دارد و آن، «اشکالِ بلاغی» است که در زیر به بیان این اشکال می‌پردازیم:

▫️در فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات، در ابتدا نخستین ستمگر به شکل ویژه نفرین شده است: «اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ آلَ نَبِیِّكَ بِاللَّعْنِ»؛ روشن است که در این عبارت، مصداق خاصی قصد شده، گرچه به‌صورت رمزی بیان شده است. پس‌از این نفرین خاص، دشمنانِ آل پیامبر علیهم‌السلام از اولین تا آخرین نفرین شده‌اند: «ثُمَّ الْعَنْ أَعداءَ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ الْأَوَّلینَ وَ الْآخِرینَ»؛ این نفرین عام است و همۀ مصداق‌ها را دربر می‌گیرد. پس‌ازاین لعنِ کاملاً عام و فراگیر، دوباره افرادِ خاصی نفرین شده‌اند: «اَللّٰهُمَّ الْعَنْ یَزِیدَ وَ أَباهُ، وَ الْعَنْ عُبَیْدَاللَّهِ‌بْنَ زِیَادٍ» و سپس دوباره سیاق تغییر یافته و افرادی به شکل طایفه‌ای و عام، نفرین شده‌اند: «وَآلَ مَرْوَانَ وَ بَني‌أُمَیَّةَ قاطِبَةً إِلىٰ یَوْمِ الْقِیَامَةِ».

▫️همان‌گونه که ملاحظه می‌شود، فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات، مشوّش و مضطرب است.
با نگاهی به فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در مصباح‌المتهجد، درمی‌یابیم که آن عبارت‌ها، سیاقی کاملاً موزون دارد؛ در آنجا نخست افراد خاص و سپس طایفه‌ها به شکل عام نفرین شده‌اند. این اشکال بلاغی در فقرۀ پایانیِ زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات نیز موجب می‌شود که احتمال وقوع تغییر به دلیل تقیّه در آن قوّت گیرد و عبارات مصباح‌المتهجد در این فقره‌ بر آن ترجیح یابد.

? پی‌نوشت
[۱] کامل‌الزيارات، ابن قولويه، ص ۳۳۲.

☑️ **ادامه دارد ...

?قسمت ۶: این‌جا ? متن کامل مقاله (PDF) در:** این‌جا

#زیارت_عاشورا
#امام_حسین علیه‌السلام

.:: Shia idea...دیدگاه شیعه ::.
? telegram.me/shiaidea

.

? نقد مقالۀ
«تحلیل و نقد یکی از فقره‌های
نسخۀ رایج زیارت عاشورا»

*?* قسمت ۷

✍️** #سید_مهدی_محمودی

? ۹. معیار سازگاری عبارت مورد نظر با بقیۀ متن
▫️در صفحۀ ۱۶۶ می‌خوانیم:
▫️۳-۴. معیار سازگاری عبارت مورد نظر با بقیۀ متن
در صورت مقایسۀ هریک از وجوه سه‌گانه‌ای که برای عبارت «اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَنْتَ ...» نقل شده با بقیه عبارات زیارت عاشورا در نسخۀ متأخر (متن ب) متوجه این ناسازگاری خواهیم شد که در عبارت «اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی‌‌ وَ ٱبْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ، اَللّٰهُمَّ الْعَنْ یَزِیدَ خامِساً» وجه درستی برای واژۀ «الرابع» نمی‌توان یافت؛ زیرا مراد از آن یا _طبق تصور عموم شیعیان _ معاویه است یا _ طبق وجهی بعید _ عبدالرحمن‌بن ملجم (قاتل امام علی) است و هرکدام باشد دلیلی برای ذکر عدد «الرابع» به جای تصریح به نامِ شخص وجود ندارد؛ زیرا معاویه در بخش دیگری از همین زیارت، به صراحت نام برده شده و ابن ملجم نیز از شخصیت‌های مقدس نزد مخالفان نیست که به دلیل تقیه، نامش برده نشود و در نتیجه، کلمۀ «الرابع» با بقیۀ این زیارت تناسب ندارد. گویا کسی که این کلمه را ذکر کرده فراموش کرده که چند سطر پیش نام معاویه بدون هیچگونه پرده‌پوشی آمده بود. این ناسازگاری در نسخۀ کهن‌تر متن «ب» و نیز در متن «الف» وجود ندارد؛ زیرا در آنها اساساً شماره‌های متوالی دیده نمی‌شود ...
طبق این معیار، متن «الف» و نسخۀ کهن‌ترِ متن «ب» در مورد این عبارت از ناسازگاری و اضطراب عاری هستند. از این رو، بر نسخه‌های متأخّر متن «ب» (نسخۀ رایج) رجحان دارند.

*? نقد و بررسی:
▫️در متن زیارت عاشورای مشهور هیچ‌گونه ناسازگاری وجود ندارد. درست است که پیش از کلمۀ «الرابع»* در زیارت عاشورا «معاویه» بی‌پرده لعن شده است؛ اما این احتمال کاملاً موجه است که در کنار سه نامِ رمزی دیگر، برای ایجادِ تقیۀ بیشتر در مورد آن‌سه نامِ رمزی، نام معاویه نیز به صورت رمزی یاد شده باشد.

▫️با این احتمال، بر اساس «معیار سازگاری عبارت مورد نظر با بقیۀ متن» هم ترجیحی برای متن«الف» و متن «ب» ایجاد نمی‌شود.

▫️بر خلاف آن‌چه در این بخش از مقالۀ مورد نقد مطرح شده، حق این است که فقرۀ پایانی زیارت عاشورا در کامل‌الزیارات با سایر عبارات در این زیارت ناسازگاری دارد؛ این فقره در کامل‌الزیارات دارای «اشکال مفهومی» است؛ زیرا:

▫️فقرۀ پایانی در کامل‌الزیارات چنین است:
اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ آلَ نَبِيِّكَ بِاللَّعْنِ، ثُمَّ الْعَنْ أَعْداءَ آلِ مُحَمَّدٍ مِنَ الْأَوَّلینَ وَ الْآخِرینَ. اَللّٰهُمَّ الْعَنْ يَزِيدَ وَ أَباهُ، وَ الْعَنْ عُبَيْدَاللَّهِ‌بْنَ زِيَادٍ وَآلَ مَرْوَانَ وَ بَني‌أُمَیَّةَ قاطِبَةً إِلىٰ يَوْمِ الْقِيَامَةِ. [۱]
خداوندا! نخستین ستمگری که به آل پیامبرت ستم کرده است را به لعن اختصاص ده! سپس دشمنان آل محمد را از نخست تا پایان از رحمت خویش دور کن! خداوندا! یزید و پدرش را از رحمتت دور کن و عبیدالله‌بن زیاد و آل مروان و بنی‌امیه را تا روز قیامت از رحمتِ خود دور فرما!

▫️در این فقره در آغاز از خداوند متعال درخواست شده است که نخستین ستم‌کننده به خاندان پیامبر علیهم‌السلام را به شکل خاص از رحمت خویش دور کند. سپس دشمنان آل پیامبر علیهم‌السلام به شکل فراگیر لعن شده‌اند.
.

.

? نقد مقالۀ
«تحلیل و نقد یکی از فقره‌های
نسخۀ رایج زیارت عاشورا»

*?* قسمت ۶

✍️** #سید_مهدی_محمودی

*? ۷. معیار اعتبار منبع
▫️در صفحۀ ۱۶۴ در زیر عنوان «معیار اعتبارِ منبع» می‌خوانیم:
▫️*...بعید نیست شیخ طوسی (ره) در مصباح‌المتهجد، از همان شیوۀ معمول علما مبنی بر «آسان‌گیری در ادلۀ سنن و مستحبات» استفاده کرده باشد؛ اما دربارۀ کتاب کامل‌الزیارات، این احتمال ضعیف یا منتفی است؛ زیرا ابن قولویه در مقدمه کتابش، صریحاً، خود را ملتزم به پرهیز از تسامح نموده است. بنابراین، می‌توان احتمال داد که هرگاه بین زیارت‌های مشترک بین کامل‌الزیارات و مصباح‌المتهجد اختلاف نسخه وجود داشته باشد، متن و سندی که ابن قولویه برگزیده و نقل کرده از دقت بیشتری برخودار باشد _ مگر آن که شواهد دیگری بر خلاف آن موجود باشد.

*?نقد و بررسی:*▫️این سخن، به خصوص دربارۀ زیارت عاشورا صحیح نیست؛ زیرا عالمان رجالی تصریح کرده‌اند که شیخ طوسی در نقل زیارت عاشورا دستِ کم دو طریق متصل دارد. آیت‌الله‌العظمیٰ شبیری زنجانی از میان چهار سند برای زیارت عاشورا که دو سند آن در کامل‌الزیارات و دو سند دیگر آن در مصباح‌المتهجد آمداست، تنها طریق دوم شیخ طوسی در مصباح‌المتهجد را بر اساس سخت‌گیرانه‌ترین رویکرد رجالی صحیح می‌دانند. [۱]

▫️با این رویکرد رجالی (روش توثیق سندی) دو سند یادشده در کامل‌الزیارات به اندازۀ سند دوم شیخ طوسی در مصباح‌المتهجد معتبر نیست؛ بنا بر این بر اساس «معیار اعتبار منبع» نیز، زیارت عاشورای مشهور که در مصباح‌المتهجد نقل شده است، ترجیح می‌یابد؛ گرچه بر اساس «روش توثیق صدوری»، زیارت عاشورا در نقل‌های مختلف، از معتبرترین زیارت‌هاست.

*?۸. وجود دو نگارش از زیارت عاشورا در عصر شیخ طوسی
▫️در ادامه می‌خوانیم:
▫️دربارۀ زیارت عاشورا نیز در عصر ابن قولویه و شیخ طوسی، دست ‌کم دو نگارش روایت می‌شده که هریک از این دو مؤلف، یک نگارش را طبق ذوق خود برگزیده‌اند و احتمالاً، انتخاب ابن قولویه باید از سختگیری بیشتری برخوردار بوده باشد. بنا بر این، بر پایۀ معیارهای ارزیابی منبع، نسخۀ منقول در کامل‌الزیارات در خصوص عبارت «اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَنْتَ ...»* رجحان می‌یابد.

*?نقد و بررسی:*▫️با توضیحی که دربارۀ احتمال تقیۀ ابن قولویه و همچین احتمال تقیۀ کاتبان در کامل‌الزیارات گذشت و نیز اینکه کهن‌ترین نسخۀ خطی شناخته شده از کامل‌الزیارات در قرن نهم قمری کتابت شده است؛ همچنین با توجه به «وحدت صدور» در نقل زیارت عاشورا در دو کتاب، چگونه می‌توانیم با قاطعیت ادعا کنیم که در عصر ابن قولویه و شیخ طوسی دست کم دو نگارش از زیارت عاشورا روایت می‌شده که هریک از دو مؤلف، یک نگارش را طبق ذوق خود برگزیده‌اند؟!

? پی‌نوشت
[۱] جرعه‌ای از دریا، شبیری زنجانی، ج ۱، ص ۲۵۲.

☑️ **ادامه دارد ...

?قسمت ۵: این‌جا ? متن کامل مقاله (PDF) در:** این‌جا

#زیارت_عاشورا
#امام_حسین علیه‌السلام

.:: Shia idea...دیدگاه شیعه ::.
? telegram.me/shiaidea

▫️ج:
▫️در مقالۀ مورد نقد، عبارت مشهور فقرۀ پایانی چنین معرفی شده است:
گونۀ مربوط به نسخه‌های متأخّر مصباح‌المتهجد:
«اَللّٰهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّی‌‌ وَ ٱبْدَأْ بِهِ أَوَّلاً ثُمَّ الثّٰانیَ وَ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ، اَللّٰهُمَّ الْعَنْ یَزِیدَ خامِساً و الْعًنْ عُبَیدَالله ...». کهن‌ترین نسخۀ این گونه که مورد استفادۀ مصحح قرار گرفته مربوط به سال ۱۰۸۲ ق. است. شگفت است! نویسندگان ارجمند با چه مستندی فقرۀ پایانی زیارت عاشورای مشهور را به نسخه‌های متأخر نسبت داده‌اند؟! آیا همین مقدار که مصحّحِ مصباح‌المتهجد، فقره پایانیِ زیارت عاشورای مشهور را بر اساس نسخۀ کتابت شده در سال ۱۰۸۲ در متن تصحیح‌شدۀ خود آورده است ، نشان می‌دهد که این نقل در نسخۀ کهن‌تری موجود نیست؟! آیا لازم نیست برای چنین ادعایی، نسخه‌های فراون خطی مصباح‌المتهجد را بررسی کنیم؟

▫️در کتاب زیارت عاشورا از آغاز تا امروز ، از قرن ششم تا سال ۱۰۸۲ قمری، ۵۵ نسخۀ خطی و در مجموع تا قرن سیزدهم قمری، ۱۱۰ نسخۀ خطی مصباح‌المتهجد و مختصر مصباح‌المتهجد ارائه شده که در همۀ آن‌ها فقرۀ پایانی زیارت عاشورا مطابق مشهور کتابت شده است. مهمترین آن‌ها، نسخۀ خطی بسیار کهن و معتبرِ مختصر مصباح‌المتهجد به خط عالم بزرگوار شیعه در قرن ششم قمری: علی‌بن سَکون حلی رحمه‌الله است. این نسخۀ کتابت‌شده به وسیلۀ ابن سَکون از چنان اهمیتی برخوردار است که به تنهایی برای اثبات اعتبار فقرۀ پایانی زیارت عاشورای مشهور کافی است.
(تصویر ضمیمۀ شمارۀ ۳)

? پی‌نوشت
[۱] بنگرید به: الكامل في التاريخ، ابن الأثير، ج ۸، ص ۶۳۲؛ تاريخ الإسلام، الذهبي، ج ۲۷، ص ۱۱ و ۱۲؛ تجارب‌الأمم، ابوعلي مسكويه الرازي، ج ۷، ص ۴۰۱؛ المنتظم في تاريخ الملوك و الأمم، ابن الجوزي، ج ۱۵، ص ۱۲۵؛ العبر في خبر من غبر، الذهبي، ج ۳، ص ۱۲۴.
[۲] توضیح این دو اشکال در نقد و بررسی مورد ۹ (معیار سازگاری عبارت مورد نظر با بقیۀ متن) خواهد آمد.

☑️ **ادامه دارد ...

?قسمت ۴: این‌جا ? متن کامل مقاله (PDF) در:** این‌جا

#زیارت_عاشورا
#امام_حسین علیه‌السلام

.:: Shia idea...دیدگاه شیعه ::.
? telegram.me/shiaidea