غلامحسین زرگری‌نژاد نویسندۀ کتاب برآمدن قاجار می‌گوید:

من آقامحمدخان را قاتل، جانی و آدمکش می‌دانستم و حتی هنگامی که کتاب سوم دبیرستان را نوشتم تا می‌توانستم به آقامحمدخان تاختم. اما اکنون توبه می‌کنم؛ به این علت که آقامحمدخان را بر مبنای عوامیّت و شایعه‌هایی که در ذهن من و امثال من وجود داشت، قضاوت کردم. بنابراین هنگامی که کتاب «برآمدن قاجار» را شروع کردم، متوجه شدم داستان در مورد آقامحمدخان قاجار به گونهٔ دیگری است. مثلاً این‌که آقامحمدخان بیست هزار جفت چشم را در کرمان از حدقه در آورد، دروغ محض است. نه او، بلکه لطفعلی زند با کمک عنصری بیگانه به نام تیمورشاه درّانی در کرمان قتل‌عام کرد.

@Kacar

آیا محمدعلی‌شاه مجلس را به توپ بست؟ (۲/۲)

تحلیل شرایط از نگاه معاصران

محمود علامیر احتشام‌السلطنه، رئیس مجلس شورای ملی، در صفحۀ ۶۲۴ خاطراتش، شرایط آن دوره را به تفصیل شرح می‌دهد. او معتقد است که با وجود رفتارهای تندروانۀ برخی نمایندگان و گروه‌های مسلح مزبورکه با اهداف و اغراض مختلف تشکیل شده بودند، هیچ پادشاه ترقی‌خواه و آزادی‌دوستی نمی‌توانست به این وضعیت بی‌تفاوت بماند. وی می‌نویسد: «به عقیدۀ من با شرایطی که وکلای تندرو و انجمن‌هایی که با هزار غرض تشکیل شده و وضعی که جراید هرزه و هتاک پیش آورده بودند، هر پادشاه ترقی‌خواه و عاشق آزادی و حکومت مشروطه‌ای را هم که به جای محمدعلی شاه بود متنفر و عاصی و وادار به دشمنی و جنگ با آن مجلس و آن نوع مشروطه‌خواهی می‌نمود ... افسوس که گوش کسی به این حرف‌ها بدهکار نبود».

مجدالاسلام کرمانی، یکی از شخصیت‌های تاثیرگذار در انقلاب مشروطیت، نیز، در کتاب خود فصلی از تاریخ انقلاب مشروطیت ایران: تاریخ انحطاط مجلس که در سال ۱۳۵۹ توسط دانشگاه اصفهان منتشر شده است، به شرایط بحرانی اشاره کرده و با توجه به تحریکات و تهدیداتی که علیه محمدعلی‌شاه صورت می‌گرفت، خویشتن‌داری او در قبال شرایط را قابل توجه می‌داند. وی در صفحۀ ۸۰ کتابش می‌نویسد: «حالا از روی انصاف می‌گوئیم اگر آن همه فحش که به [محمدعلی] شاه دادند و نوشتند به بنده و غیره داده بودند و زورش می‌رسید، فوراً مجلس را به توپ می‌بست و آحاد اعضای آن را از دم شمشیر می‌گذرانید، باز خیلی باید از این شاه تشکر کرد که بعد از غلبه چندان بر مردم سختگیری نکرد». این دیدگاه نشان می‌دهد که محمدعلی‌شاه، با وجود تمامی تحریکات و تهدیدهایی که علیه او صورت می‌گرفت، در نهایت از خود خویشتن‌داری نشان داد.

نتیجه‌گیری

تحلیل دقیق وقایع نشان می‌دهد که روایت‌های پان‌ایرانیستی و کمونیستی، مبنی بر این‌که محمدعلی‌شاه مخالف مشروطه بود و به عمد مجلس را به توپ بست، با واقعیت‌های تاریخی هم‌خوانی ندارد. اقدامات نیروهای دولتی برای مهار تهدیدات فوری ناشی از حضور گروه‌های تروریستی سوسیالیست، و برای برقراری نظم صورت گرفت. آسیب‌های وارده به ساختمان مجلس ناشی از حمله‌ای عمدی نبوده است، بلکه به عنوان نتیجه‌ای ناخواسته از درگیری‌های میان نیروهای دولتی و گروه‌های مسلح پیش آمده است. روایت‌های پان‌ایرانیستی و کمونیستی، بیش از آن‌که نمایانگر حقیقت تاریخی باشند، ناشی از تفسیرهایی جانبدارانه هستند که بر پایۀ دیدگاه‌های خاص سیاسی شکل گرفته‌اند.

در نهایت، درک صحیح تاریخ نیازمند بررسی جامع و مستند منابع تاریخی مختلف است و باید از تفسیرهای جانبدارانه و یک‌سویه که بر پایۀ دیدگاه‌های خاص سیاسی شکل گرفته‌اند، اجتناب کرد. روایت‌های غیرمؤثق تنها به گمراهی در فهم وقایع تاریخی منجر می‌شوند. منابع تاریخی گوناگون از جمله آثار احتشام‌السلطنه و مجدالاسلام کرمانی نشان می‌دهند که اقدامات محمدعلی‌شاه را باید در بستر آن شرایط بحرانی و پیچیده مورد تحلیل قرار داد.

برگوتای ایلتریش
@ilter

آیا محمدعلی‌شاه مجلس را به توپ بست؟ (۱/۲)

زمینه تاریخی و وضعیت سیاسی

عملکرد محمدعلی‌شاه قاجار در قبال مجلس شورای ملی همواره یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در تاریخ‌نگاری معاصر ایران بوده است. در تصویری که روایت‌های پان‌ایرانیستی و کمونیستی از محمدعلی‌شاه ارائه می‌دهند وی شاهی مستبد است که مجلس را به توپ بست تا جلوی آزادی و مشروطه‌خواهی را بگیرد. با این حال، بررسی دقیق‌تر وقایع نشان می‌دهد که شرایط آن دوره بسیار پیچیده‌تر از آن است که بتوان این روایت را به‌سادگی پذیرفت.

پس از تشکیل مجلس شورای ملی در دورۀ مشروطیت، گروه‌های مسلحی متشکل از چندین هزار نفر، عمدتاً سوسیالیست، تحت عنوان «انجمن مشروطه» به وجود آمدند. این گروه‌ها، که از حمایت برخی نمایندگان مجلس از طیف اجتماعیون عامیون (سوسیال دموکرات) نیز برخوردار بودند، در اطراف مجلس مستقر شده بودند و به تهدید و ترور نمایندگان و مقامات دولتی مخالف می‌پرداختند. در این میان، کمونیست‌ها، در زمانی که رابطۀ وی با مجلس بدون تنش بود، در کنشی بی‌معنی به ترور محمدعلی‌شاه اقدام نمودند، و سپس در ساختمان مجلس و اطراف آن پناه گرفتند. این تحولات، فضای سیاسی کشور را به شدت متشنج نموده و به تهدیدی جدی برای امنیت کشور و حاکمیت قانون تبدیل شد.

اقدامات تروریستی و واکنش محمدعلی‌شاه

پس از سوءقصد به جان محمدعلی‌شاه، وی در عملی دموکراتیک درخواست کرد که عاملان این ترور به دادگاه تحویل داده شده و محاکمه شوند. اما پس از گذشت سه ماه، نه تنها هیچ پاسخ مثبتی به این درخواست دموکراتیک شاه داده نشد بلکه هجمه علیه وی شدت بیشتری نیز یافت؛ که در آن حتی مادر محمدعلی‌شاه، ام‌الخاقان، را فاحشه می‌خواندند. در نهایت، محمدعلی‌شاه مجبور شد تا به نیروهای دولتی دستور دهد تروریست‌ها را دستگیر و تحویل دادگاه دهند. اما این نیروها در انجام مأموریت قانونی خود با مانع گروه‌های مسلح سوسیالیست مواجه شدند. در پی درخواست قوای دولتی مبنی بر تحویل تروریست‌ها، گروه‌های مسلح سوسیالیست به سمت آنان تیراندازی کرده و تعدادی از آنها را به شهادت رساندند. تعداد نیروهای دولتی خیلی کمتر از تعداد تروریست‌ها بود و بنابراین، برای متفرق کردن تروریست‌ها و برقراری نظم و امنیت، ناچار به استفاده از توپ سبک شدند. حین درگیری ساختمان مجلس شورای ملی، که تروریست‌ها در داخل و اطراف آن سنگر گرفته بودند، نیز آسیب دید. بررسی این وقایع نشان می‌دهد که اقدامات قوای دولتی برای مهار تهدیدات ناشی از حضور تروریست‌ها در ساختمان مجلس و بازگرداندن نظم به کشور صورت گرفت، نه به عنوان حمله‌ای عمدی علیه مجلس شورای ملی و نهاد قانون‌گذاری.

تصمیمات محمدعلی‌شاه و هدف او

محمدعلی‌شاه، با توجه به این وضعیت بحرانی، تصمیم به انحلال موقت مجلس به مدت سه ماه گرفت. هدف او از این اقدام، فراهم کردن شرایط برای پاکسازی مجلس و اطراف آن از گروه‌های تروریستی، جلوگیری از ترور نمایندگان و مقامات دولتی توسط سوسیالیست‌های مسلح و برقراری نظم و امنیت بود. وی، همان‌طور که در اسناد زیادی آمده است، قصد داشت تا در این دورۀ کوتاه، زمینه‌های لازم را برای برگزاری انتخابات و تشکیل مجدد مجلس شورای ملی فراهم نماید. این تصمیم نشان می‌دهد که هدف شاه سرکوب مشروطه به‌طور کلی نبوده است، بلکه ایجاد شرایطی بوده که در آن امنیت، نظم و دموکراسی بر کشور حاکم شود.

برگوتای ایلتریش
@ilter

بخشی از وصیت خاقان شهید آقامحمدخان قاجار به برادرزاده و ولیعهدش خاقان مغفور باباخان فتحعلی شاه قاجار

وقتی خاقان شهید آقامحمدخان قاجار قصد داشت برای بار دوم جهت مقابله با سپاه متجاوز تزار روس به شمال آذربایجان لشکرکشی کند، هنگامی که هنوز در تهران بود، با توجه به آیه‌ی «كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ» (همه‌ی کسانی که روی آن [زمین‌] هستند فانی می‌شوند)، به فکر فرو رفته و احتمال می‌دهد در این لشکرکشی اتفاقی برایش خواهد افتاد.

پس فوراً فتحعلی‌شاه را که در آن زمان باباخان نام داشت و حاکم فارس بود احضار می‌کند. آقامحمدخان با دیدن فنحعلی‌شاه او را در آغوش گرفته، و روی او را بوسیده و در کنار خود می‌نشاند.

سپس به وی می‌گوید: دلیل احضار تو این است که لازم دانسته‌ام در مورد آینده‌ی این مملکت و دولت قاجار که با سختی و رنج فراوان تأسیس کرده‌ایم، صحبت کنیم. آقامحمدخان، پس از یادآوری خاطرات و سختی‌ها و مشکلات گذشته، می‌گوید:

ای فرزند نامدار و ای نور چشم من، از روزی که متولد شدی و از لحظه‌ای که چشم من به روی بی‌مثال تو افتاد، بزرگی و خوشبختی و بخت بلند و آینده‌ی درخشانی را در تو دیدم. از زمانی که فرصت یافتم تا جایی که امکان داشت و می‌توانستم، تو را برای کارهای مهم انتخاب کردم، در جنگ‌های مختلف شرکت دادم و فرمانده سپاه خود نمودم تا بیازمایم و از لیاقت و کاردانی و تجربه‌ی کشورداری و جنگاوری و سلحشوری تو مطمئن شوم. الحمدلله تو در همه‌ی امور موفق و سربلند شدی و خیال من هم راحت شد که توانسته‌ام شخصی لایق را برای مملکت‌داری تربیت کنم.

اکنون این‌گونه احساس می‌کنم که دوره‌ی من رو به پایان است و در این سفر که به آذربایجان دارم خطرات زیادی مرا تهدید می‌کند و ممکن است زندگی من هم به پایان برسد. پس خواستم به اینجا بیایی تا این کلید سلطنت را که به امانت در دست دارم، به اصالت به تو بسپارم.

از تو می‌خواهم که جانشین لایقی برای من باشی و فساد را از این مملکت دور نمایی. وضع مالیه‌ی مملکت را رونق دهی و برای مردم آن‌چه در توان داری هزینه کنی. در حفاظت از مملکت و رسیدگی به لشکر برای مقابله با دشمنان نهایت تلاش خود را بکنی و البته که این مطالب را تو نیز خوب می‌دانی ... نمی‌گویم چنین کن یا چنان کن. آنچه لایق دانی آن کن، این وداع آخرین است و دیدار بازپسین ...

منبع. میرزا فضل‌الله شریفی ذهبی خاوری شیرازی، [تصحیح ناصر افشارفر] تاریخ ذوالقرنین، جلد اول، صفحه‌ی ۴۲.

@Kacar

خاقان معظم تورک «ناصرالدین شاه قاجار» که بود؟

(قسمت پنجم و پایانی)

تنظیم از: قاجار نویان اؤزتورک

شاه نقاش

یکی دیگر از هنرهایی که خاقان هنردوست قاجار به آن علاقه داشت نقاشی بود و برای هنرمندان نقاش، تسهیلاتی را فراهم می‌کرد. او خود دستی بر آتش داشت و هر از گاهی دست به قلم می‌شد و نقاشی‌هایی می‌کشید که برخی از آنها در موزه‌های ایران موجود است.

سلطان خطاط، شاه خوشنویس

سلطان صاحبقران دستخط زیبایی داشت و برای داشتن مهارت بیشتر در خوشنویسی به آموختن این هنر اهتمام می‌ورزید. خوشنویسی در دوران حکومت او رونق فراوانی داشت و پیوسته چندین خوشنویس در دربار او حضور داشته و دارای جایگاه ارزشمندی بودند.
دوران سلطنت ناصرالدین شاه به دلیل ظهور خوشنویسان بسیار و تجربه‌ی شیوه‌های نو یکی از درخشان‌ترین اعصار خوشنویسی در ایران به‌شمار می‌رود. تشویق و ترغیب به خطاطی از سوی شاه و خط‌شناسی او که باعث می‌شد خوشنویسان آثارشان را به بهترین شکل ممکن به وی ارائه کنند، در شکوفایی خوشنویسی در این دوره مؤثر بود.
ناصرالدین شاه همچنین در جمع‌آوری مرقعات و کتاب‌های خطی اهتمام داشت. او هرجا نسخه‌ای خطی نفیس می‌یافت، برای کتابخانه‌ی سلطنتی خریداری می‌کرد. به دستور او چندین نسخه ارزشمند کتابت و تصویرسازی شدند. از آن جمله نسخه‌ی مصور هزار و یک شب بود که شاه در نخستین سال جلوس خود به کتابتش دستور داد و پس از هفت سال در شش مجلد به دست ۴۲ هنرمند به اتمام رسید و اثری همتای شاهنامه‌ی بایسنقری است.

نوشته‌های ناصرالدین شاه در حاشیه عکس‌ها و نقاشی‌هایش گواه علاقه و مهارتش در هنر خوشنویسی اوست. او از خود آثاری در نستعلیق و شکسته‌ی نستعلیق برجای گذاشته ‌است.

شاه موسیقی‌دوست

ناصرالدین شاه بسیار به موسیقی و نوازندگان سازهای مختلف علاقه داشت و القاب زیادی را در طول دوران سلطنت‌اش به نوازندگان و اهالی موسیقی داد و تسهیلاتی را برای آموزش سازهای مختلف برای خانواده‌ی سلطنتی فراهم کرد، چنان‌که عصمت‌الدوله و تاج‌السلطنه، دختران شاه، نواختن پیانو آموختند. ناصرالدین شاه خود نیز تارزن ماهری بود.

در دوران سلطنت ناصرالدین شاه بود که نخستین دسته‌ی موسیقی سلطنتی قاجار توسط دو موسیقیدان فرانسوی ایجاد شد. همچنین به خواست ناصرالدین شاه موسیقیدانی فرانسوی به نام موسیو لومر به ایران آمد و شعبه‌ی موسیقی دارالفنون را راه‌اندازی کرد.

مارش دولت تورک قاجار و نخستین سرود ملی ایران با عنوان مارش بی‌کلام «سلام شاهی»، در زمان ناصرالدین‌ شاه قاجار و به سفارش وی، توسط موسیو لومر فرانسوی در مدرسه دارالفنون ساخته شد. این مارش برای اولین بار در تیر ۱۲۵۱ ه.ش در مهمانی ملکه ویکتوریا با حضور ناصرالدین شاه نواخته شد و‌ همان سال در فرانسه بر صفحه گرامافون ضبط گردید.

شاه معمار

معماری یکی از هنرهایی بود که در دوران ناصرالدین شاه رونق فراوان یافت. او با گسترش کاخ گلستان و اضافه کردن بناهای شمس‌العماره، تکیه‌ی دولت، تالار سلام، تالار آینه و کاخ ابیض به این مجموعه و همچنین ساخت کاخ‌های عشرت‌آباد، سلطنت‌آباد، صاحبقرانیه، شهرستانک و قصر یاقوت، یادگارهای زیبایی از معماری تورک قاجاری را به جای گذاشته است.

شاه مهندس، شاه شهرساز

شهرسازی در زمان ناصرالدین شاه اهمیت فراوانی پیدا کرد. او در زمان سلطنتش تغییراتی اساسی در شهر ایجاد کرد و با برداشتن دیوارهای قدیمی تهران، وسعتی تازه به گستره‌ی تهران داد. همچنین ساخت خیابان‌های وسیع به سبک خیابان‌های اروپایی یکی دیگر از کارهای او در زمینه‌ی شهرسازی بود. آنگونه که گفته شد، مهمترین یادگارش را می‌توان خیابان لاله‌زار دانست که به دستور و اراده‌ی وی و بر اساس ایده‌ی خیابان شانزه‌لیزه ساخته شد.

منابع:

- «ناصرالدین شاه؛ محبوب یا منفور؟ ناصرالدین شاه که بود؟»، مجید عرفانیان
- ویکی‌پدیا

@Kacar

**خاقان معظم تورک «ناصرالدین شاه قاجار» که بود؟

(قسمت چهارم)**

تنظیم از: قاجار نویان اؤزتورک

ورود صنعت برق به ایران

در سال ۱۲۴۴ شمسی به امر ناصرالدین شاه قاجار، مولدی به قدرت تقریبی ۳ کیلووات به منظور تامین روشنایی بخشی از کاخ سلطنتی برای نخستین بار وارد ایران شد و به بهره برداری رسید.

در دوره‌ی مظفرالدین شاه بود که اولین کارخانه‌ی برق در ایران تأسیس شد. و در دوران سلطنت محمدعلی شاه و احمد شاه قاجار بود که صنعت برق در ایران توسعه یافت.

اصلاح چاپارخانه و تأسیس اداره‌ی پست

پست در ایران تا پیش از سال ۱۲۵۸ شمسی به صورت چاپارخانه بوده و تمامی امور پستی توسط آن انجام می‌شد تا اینکه ناصرالدین شاه قاجار دستور تأسیس وزارت پست را صادر کرد. با اقدامات ترقی‌خواهانه‌ی ناصرالدین شاه تحولات تازه‌ای در پست کشور رخ داد و پست نوین بنیان‌گذاری شد.

با تأسیس اتحادیه پستی جهانی، ایران به عنوان یکی از نخستین کشورهای دنیا به عضویت این اتحادیه درآمد. ایران در سال ۱۲۶۴ دارای هفت خط اصلی و پنج خط فرعی پستی بوده است.

«اصلاح ساختار ارتش»، «اصلاح سیستم مالیاتی و دو برابر کردن عواید مالیاتی ظرف مدت سه سال»، «اعزام دانشجو به اروپا»، «کاهش حقوق پادشاه به دو هزار تومان»، «حذف اوراق بهادار بی‌اعتبار»، «تأسیس اولین رسانه‌ی دولتی (روزنامه‌ی دولت علیه‌ی ایران)»، «ممنوعیت قمه‌کشی و لوطی‌گری»، «ملی کردن جواهرات سلطنتی و قرار دادن آنها به عنوان پشتوانه‌ی پول ملی» و... دیگر اقدامات بی‌نظیری بودند که توسط خاقان کبیر ناصرالدین شاه قاجار برای اولین بار در ایران انجام شدند.

طولانی‌ترین دوران پادشاهی

ناصرالدین شاه از ۲۲ شهریور سال ۱۲۲۷ شمسی (۱۸۴۸ میلادی) تا ۱۲ اردیبهشت سال ۱۲۷۵ شمسی پادشاه ممالک ایران بود که از این بابت عنوان طولانی‌ترین مدت پادشاهی در حکومت قاجار و یکی از طولانی‌ترین دوران‌های حکومت در تاریخ ایران را در اختیار دارد.

بخش دیگری از ویژگی‌های ناصرالدین شاه به ویژگی‌های شخصی و یا توانمندی‌های شخصی او بازمی‌گردد که بخش قابل توجهی از آنها به هنردوستی او مربوط می‌شود. ناصرالدین شاه علاوه بر هنرهایی که خود دستی در آنها داشت، به سایر هنرها نیز اهمیت فراوانی می‌داد.

پادشاه سیاح

اینکه پادشاه باشی و با همه سختی‌های سفر در آن دوران، شال و کلاه کنی و برای چند ماه تاج و تخت را رها کنی و به سفر بروی، روحیه‌ای است که تا پیش از ناصرالدین شاه در سایر پادشاهان قبلی‌اش سراغ نداریم. همین روحیه‌ی «سیاح - جهانگرد» بودن ناصرالدین شاه بود که او را عازم اروپا کرد و مدرنیته را به ایران آورد.

شاهنشاه عکاس

نصرالدین شاه پیش از آنکه شاه شود، با دوربین عکاسی آشنا شده بود. عکس‌هایی که از او به جای مانده، گنجینه‌ای بسیار ارزشمند و ماندگار است.

شاه شاعر

روحیه‌ی لطیف ناصرالدین شاه را از عاشق‌پیشگی او به سادگی می‌شد تشخیص داد. او که چند بار در طول زندگی‌اش عاشق شد، دستی به سرودن شعر هم داشت و با شعر گفتن، بخشی از هیجانات احساسی‌اش را بروز می‌داد. از ناصرالدین شاه یک دیوان شعر به جا مانده است. آهنگ‌های بسیاری از اشعار و تصنیف‌های ناصرالدین شاه ساخته شده است. شعر ترانه مشهور تورکی «مارال» و ترانه «عقرب زلف کج» معروف به «کیه کیه در میزنه» متعلق ناصرالدین شاه است. البته گفته می‌شود که آهنگساز ترانه اخیر نیز شخص ناصرالدین شاه بوده است

ناصرالدین شاه اشعاری تورکی درباره‌ی وقایع کربلا، روز عاشورا و شهادت امام حسین (ع) نیز سروده است.

شاه داستانسرا

ناصرالدین شاه به نوشتن بسیار علاقه داشت و گاهی با نوشتن داستان‌، این علاقه را پیگیری می‌کرد. یکی از داستان‌هایی که به او منسوب است، حکایت پیر و جوان است که به سبک داستان‌های رایج قرن نوزدهمی اروپا نگارش شده است.

شاه سفرنامه‌نویس

سفرنامه‌نویس بودن از آن دسته علاقه‌مندی‌هایی است که در کمتر پادشاهی در تاریخ سراغ داریم. ناصرالدین شاه به زیبایی سفرنامه می‌نوشت و توصیفاتش از تجربه‌های سفر به قدری جذاب و ملموس است که گاهی در هنگام خواندنش فراموش می‌کنیم که اینها را یک پادشاه نوشته است، نه یک سفرنامه‌نویس حرفه‌ای!

شاه خاطره‌نویس

ناصرالدین شاه جدای از ثبت ماجراهای سفرهایش، در زمان حضور در کاخ نیز عادت به نوشتن وقایع روزانه و یا به عبارتی خاطره‌نویسی داشت. او خاطره‌نویسی را خود شخصا انجام می‌داد و برای این منظور، دفترهایی را داشت که در آن یادداشت‌های روزانه‌اش را می‌نوشت.

ادامه دارد...

@Kacar

**خاقان معظم تورک «ناصرالدین شاه قاجار» که بود؟

(قسمت سوم)**

تنظیم از: قاجار نویان اؤزتورک

نخستین مجسمه‌ی شهری ایران

در تاریخ ۲۵ مهر ماه سال ۱۲۶۷ شمسی، نخستین مجسمه‌ی شهری ایران در تهران نصب شد. این مجسمه ناصرالدین شاه را سوار بر اسب نشان می‌داد و بسیار شبیه به مجسمه‌هایی بود که او در سفرش به فرنگ در میدان‌ها و خیابان‌ها دیده بود. این مجسمه در لاله‌زار نصب شد و سپس به باغ‌شاه منتقل گردید. مجسمه‌ی ناصرالدین شاه بعد از به روی کار آورده شدن رژیم ضد تورک پهلوی توسط انگلیس، مانند بسیاری دیگر از آثار تاریخی، فرهنگی و معماری تورک به‌دستور رضاخان نابود شد.

نخستین کارخانه‌ی صنعتی ایران

یکی از وزرای ناصرالدین شاه، وزیر قورخانه‌ی مبارکه بود که همان اسلحه‌خانه یا زرادخانه است. سلطان صاحبقران کارخانه‌ای به همین منظور با عنوان قورخانه تاسیس کرد که نخستین کارخانه‌ی صنعتی ایران و نخستین کارخانه‌ی اسلحه‌سازی تاریخ ایران بود.

علاوه بر تأسیسات و کارخانجاتی که در دست دولت بود مثل ضرابخانه، باروت‌کوبی و تفنگ‌سازی و غیره، در سایه‌ی اقدامات ناصرالدین شاه و به پیشنهاد شخص شاه، جمعی از رجال و تجار نیز عده‌ای کارخانجات برای راه بردن مصالح عمومی به ایران آوردند. به عنوان مثال: کارخانه‌ی چراغ گاز، کارخانه‌ی قندسازی، کارخانه‌ی بلورسازی و چینی‌سازی و ابریشم‌تابی، کارخانه‌ی کبریت سازی، کارخانه‌ی نساجی و غیره.

راه‌اندازی اولین خط تلفن در ایران

تلفن نخستین‌بار در ایران در عصر ناصری (ناصرالدین شاه) به راه افتاد و در عصر مظفری (مظفرالدین شاه) توسعه یافت.

در سال ۱۲۶۵ شمسی مصادف با ۱۸۸۶ میلادی، برای اولین بار در ایران، یک رشته سیم تلفن بین تهران و شاهزاده عبدالعظیم به طول ۷/۸ کیلومتر توسط بلژیکی‌ها کشیده شد. در مرحله‌ی دوم در سال ۱۲۶۸ شمسی یعنی ۱۳ سال پس از اختراع تلفن، ارتباط تلفنی بین دو ایستگاه ماشین دودی تهران و شهر ری برقرار شد. پس از آن بین کامرانیه در منطقه‌ی شمیران و عمارت وزارت جنگ در تهران و سپس بین مقر ییلاقی شاه قاجار در سلطنت‌آباد و عمارت سلطنتی تهران ارتباط تلفنی دایر شد.

نخستین عکاسخانه‌ی ایران

تاسیس نخستین عکاسخانه در ایران توسط ناصرالدین شاه رقم خورد که بخشی از کاخ گلستان را به این منظور اختصاص داد. او با آموزش آقا رضا خان اقبال السلطنه توسط یک عکاس فرانسوی، به او لقب عکاس‌باشی را داد و از آن پس عکاس‌باشی در اکثر مواقع همراه پادشاه بود و تصاویر همایونی را ثبت می‌کرد. هرچند تاسیس عکاسخانه حاصل یک علاقه‌ی شخصی ناصرالدین شاه بود، اما با توجه به آنکه امروز عکس و عکاسی تبدیل به یکی از بخش‌های جداناشدنی زندگی مدرن شده است، بسیار جالب است که ناصرالدین شاه پیش از بسیاری دیگر از کشورها چنین امکاناتی را در ایران ایجاد کرده بود.

اولین عکس از پادشاه؛ اولین پادشاه عکاس

ناصرالدین شاه اولین پادشاه تاریخ ایران است که تصویرش به‌صورت عکس ثبت شده است. برای دیدن تصاویر پادشاه‌های قبل از او ناگزیریم که به نقاشی‌هایی که از آنها کشیده شده است رجوع کنیم. همچنین او اولین پادشاهِ عکاس تاریخ ایران است. او یک عکاس فرانسوی را برای آموزش اصول عکاسی به ایران فراخواند و همواره یک عکاس را همراه خود داشت. او شخصا دست به دوربین می‌شد و بسیاری از عکس‌های آن دوران توسط خود او ثبت شده است. در بسیاری از این عکس‌ها، او خود نیز در تصویر حضور دارد.

تأسیس «نظمیه»، «سازمان خفیه»، «قراول‌خانه (شهربانی)»، «اداره‌ی پلیس»

شکل‌گيری نظميه به شيوه‌ی نوين در ايران، به‌دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط ميرزا تقی خان فراهانی (اميرکبير) آغاز شد. او افزون بر تأسيس «سازمان خفيه» که فعاليت‌های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی را توأمان انجام می‌داد، تعدادی قراول‌خانه در تهران تأسيس کرد و مأمورانی را برای برقراری امنيت در مناطق مختلف اين شهر، در آنها گمارد.

ناصرالدین شاه در سفر دوم خود به فرنگ، یک نظامی اتریشی به نام «کنت دو مونت فرت» را برای تأسیس اداره‌ی پلیس در ایران، با خود به تهران آورد.

«مونت فرت» نخستین نظامنامه‌ی پلیس ایران را تهیه کرد و به امضای شاه رساند. او تعهد داده بود با تربیت ۴۰۰ پلیس پیاده و ۶۰ پلیس سوار، امنیت شهر تهران را تأمین کند. ناصرالدین شاه فرمان اجرای نظامنامه‌ی «مونت فرت» را به کامران میرزا، حاکم تهران، داد و به این ترتیب، نخستین اداره‌ی پلیس شهر تهران، با نام «اداره‌ی جلیله پلیس دارالخلافه و احتسابیه» تأسیس شد و مردم ایران با واژه پلیس آشنا شدند.

ادامه دارد...

@Kacar

**خاقان معظم تورک «ناصرالدین شاه قاجار» که بود؟

(قسمت دوم)**

تنظیم از: قاجار نویان اؤزتورک

تاسیس عدلیه‌ی اعظم و دیوان مظالم

شاهنشاه عدالت‌گستر ناصرالدین شاه به پیروی از نظام‌های اروپایی، برای سامان دادن امور قضایی وزارتخانه‌ای با نام عدلیه تاسیس کرد که هم امور قضایی را سر و سامان داد و هم به این ترتیب از دخالت روحانیون در امور دادرسی کاست. سپس در سال ۱۲۴۰ شمسی با تشکیل دیوان مظالم، مرجعی برای رسیدگی به شکایات بر علیه ماموران دولتی ایجاد کرد. فعالیت‌های ناصرالدین شاه در امور قضایی را با عنوان اصلاح سیستم قضا در ایران یاد می‌کنند.

ضرب نخستین سکه‌ی نوین

با اینکه ضرب سکه در ایران قدمتی تاریخی دارد، اما ناصرالدین شاه در سال ۱۲۴۴ شمسی با خریداری یک ضرابخانه جدید از فرانسه، نوع جدید و مدرنی از سکه را برای نخستین بار در ایران ضرب کرد و در واقع ضرب سکه در ایران در زمان او متحول شد.

تاسیس نخستین بانک در ایران

نخستین بانک در ایران در ۱۲۶۸ شمسی و به دستور ناصرالدین شاه تاسیس شد. این بانک با عنوان بانک شاهی در ایران فعالیت می‌کرد.

چاپ اولین اسکناس

آغاز به کار بانک شاهی به عنوان نخستین بانک در ایران، باعث شد تا حق انحصاری انتشار اسکناس در ایران به این بانک واگذار شود و نخستین اسکناس‌های ایران تحت امتیاز بانک شاهی و توسط بانک جدید شرق در انگستان منتشر شود. این اسکناس در سال ۱۲۶۸ شمسی و با تصویر ناصرالدین شاه و با علامت شیر و خورشید (یکی از نمادهای اساطیری تورک) منتشر شد.

چاپ اولین تمبر

نخستین تمبر در ایران در سال ۱۲۴۷ شمسی در زمان ناصرالدین شاه به چاپ رسید. نقش روی این تمبر، یکی از نمادهای اساطیری تورک یعنی شیر و خورشید بود. بعدها به دستور ناصرالدین شاه، تمبرهایی مزین به تصویر خود ناصرالدین شاه و نادرشاه آفشار نیز در دوران سلطنت وی چاپ گردید.

ارسال نخستین تلگراف در ایران

ناصرالدین شاه اولین پیام تلگراف تاریخ ایران را در کاخ گلستان از مدرسه‌ی دارالفنون دریافت کرد. این رویداد مهم در سال ۱۲۳۴ شمسی و پس از سفر وی به اروپا اتفاق افتاد که دستور داد خطی برای تلگراف در ایران راه‌اندازی شود.

ایجاد اولین خیابان مدرن

وقتی که ناصرالدین شاه از نخستین سفرش به فرنگ بازگشت، عزمش را جزم کرد تا خیابانی شبیه به شانزه‌لیزه در تهران ایجاد کند. علی‌رغم مخالفت‌های برخی از اطرافیانش، او تصمیم گرفت در میان باغ بزرگ لاله‌زار، خیابانی مدرن با الهام از شانزه‌لیزه ایجاد کند و چنین کرد. این خیابان یکی از نمادهای نوگرانی و مدرنیسم در تهران بود.

تاسیس اولین موزه‌ی ملی ایران

ناصرالدین شاه پس از بازدید از کشورهای اروپایی و بازدید از چند موزه‌ی معروف، تصمیم گرفت که فضایی را در کاخ گلستان برای نمایش آثار ارزشمند خود که دارایی‌های ملی محسوب می‌شدند، ایجاد کند. به همین منظور در بخش شمال کاخ گلستان فضایی را با عنوان کاخ موزه‌ی ناصرالدین شاه ایجاد کرد که نخستین موزه‌ی ملی در ایران محسوب می‌شود.

تاسیس اولین باغ وحش

نخستین مجمع‌الوحوش یا باغ ‌وحش در ایران توسط ناصرالدین شاه در تهران تاسیس شد. او که در سفرهایش به اروپا با باغ ‌وحش آشنا شده بود، علاقمند شد تا مجموعه‌ای برای نگهداری حیوانات و نمایش عمومی آنها در تهران درست کند. او نخستین باغ ‌وحش را در خیابان واگن‌خانه تاسیس کرد و سپس مجموعه‌ی وسیع‌تری را در دوشان‌تپه ایجاد کرد.

ساخت اولین عمارت ۵ طبقه

بلندترین عمارت در ایران با ارتفاع ۳۵ متر در ۵ طبقه، به دستور ناصرالدین شاه در بخشی از کاخ گلستان ساخته شد. این عمارت که نخستین ساختمان در ایران بود که در آن از فلز استفاده شد، ساختمانی است که لقب کاخ شاهنشاه را داشت و امروز آن را با نام شمس‌العماره می‌شناسیم. او با دیدن تصاویری از ساختمان‌های مرتفع فرنگی و با هدف داشتن عمارت بلندتر از آلاقاپی در اصفهان، دستور ساخت این کاخ را صادر کرد تا بتواند از بالاترین نقطه به مناظر اطراف مقر حکومتی‌اش نگاه کند.

اولین ساعت شهری ایران

ناصرالدین شاه دیده بود که در شهرهای اروپایی وجود برج‌های ساعت و یا ساعت‌های بزرگ در بخش‌هایی از شهر مرسوم است، اما در ایران نمونه‌ای از این ساعت‌ها وجود نداشت. با اهدای یک ساعت بزرگ از سوی ملکه ویکتوریا به ناصرالدین شاه، این ساعت در قسمتی از کاخ او (شمس‌العماره) نصب شد تا نخستین ساعت شهری در ایران توسط او افتتاح شود.

اولین قطار در ایران

نخستین راه‌آهن موفق ایران در زمان ناصرالدین شاه افتتاح شده است. او بعدتر برای پیشرفت پروژه‌ی راه‌آهن در ایران تلاش‌های فراوانی انجام داد و اصطلاح ماشین دودی به دوران او بازمی‌گردد که راه‌آهن میان تهران و شهرری را دایر کرد و به‌واسطه‌ی بخاری که از دودکش قطار خارج می‌شد، مردم به آن ماشین دودی می‌گفتند.

ادامه دارد...

@Kacar

خاقان معظم تورک «ناصرالدین شاه قاجار» که بود؟

(قسمت اول)

تنظیم از: قاجار نویان اؤزتورک

سلطان عدالت‌گستر، سیاح، عکاس، شاعر، داستانسرا، سفرنامه‌نویس، نقاش، ترانه‌سرا، خطاط، موسیقی‌دان و…

ناصرالدین شاه، فرزند محمدشاه قاجار (نوه‌ی فتحعلی‌شاه قاجار و سومین پادشاه قاجار)، چهارمین پادشاه سلسله‌ی تورک قاجاریه بود. محمدشاه در ۱۸۱۹ به دستور فتحعلی‌شاه با ملک جهان ازدواج کرد. این ازدواج به قصد از بین بردن تفرقه بین شاخه‌های قوانلو و دَوَلویِ ایل تورک قاجار صورت می‌گرفت. در منابع عصر قاجار، طرح این ازدواج را جزئی از توصیه‌های آغامحمدخان به فتحعلی‌شاه و یاسای قاجار دانسته‌اند.

ناصرالدین در ششم صفر ۱۲۴۷ (۱۶ جولای ۱۸۳۱) در دهکده‌ی کهنمو از توابع اسکو در نزدیکی تبریز به دنیا آمد. فرمان ولیعهدی ناصرالدین در سال ۱۲۵۱ هـ ق در تبریز خوانده شد. محمدشاه در تابستان ۱۲۵۵ هـ ق ناصرالدین را به پایتخت (تهران) فراخواند و در ۱۲۶۳ هـ ق وی را حاکم آذربایجان کرد.

پس از مرگ محمدشاه (۱۴ شهریور ۱۲۲۷)، مهد علیا، همسر قدرتمند وی و مادر ناصرالدین، اداره‌ی امور کشور را به‌دست گرفت و شورش‌ها را آرام و تمامی خائنان را مجازات نمود. مهد علیا به مدت ۴۵ روز تا آمدن ناصرالدین به تهران پادشاه ایرانِ قاجار بود. ناصرالدین شاه در ۲۲ شهریور ۱۲۲۷ (۱۴ شوال ۱۲۶۴) بر تخت نشست و به مدت پنجاه سال تا زمان مرگش (ترورش) در جمعه ۱۲ اردیبهشت ۱۲۷۵ (۱۷ ذی‌القعده ۱۳۱۳)، پادشاه ایران بود. (ناصرالدین شاه در آستانه‌ی مراسم پنجاهمین سال تاجگذاری‌اش به دست میرزا رضای کرمانی از تروریست‌های فرقه‌ی بابی-ازلی، یکی از شاگردان فراماسون و جاسوس انگلیس سید جمال‌الدین اسدآبادی در حرم شاه عبدالعظیم در شهر ری ترور شد. وی در زیارتگاه شاه عبدالعظیم در شهر ری در نزدیکی تهران دفن است.)

ناصرالدین شاه علاوه بر زبان تورکی، به زبان‌های فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی مسلط بود و صحبت می‌کرد. شرح مسابقات او در باب زبان در کتاب تاریخی خاطرات اعتمادالسلطنه موجود است.

خدمات ناصرالدین شاه به ایران

سلطان معظم تورک ناصرالدین شاه خدمات بزرگی به ایران کرد. علم، صنعت، فرهنگ، هنر و ادبیات را در ایران گسترش داد و ایران را به آستانه‌ی دنیای مدرن رساند (ناصرالدین شاه را سردمدار مدرنیزاسیون ایران نیز می‌دانند). اصلاحات چشمگیری در دوران سلطنت وی صورت گرفت، امور اداری کشور متحول شد و گرایش به حکومت قانون و قانون‌مداری در سایه‌ی اقدامات ایشان شکل گرفت.

برخی از خدماتی که شاهِ شهید ناصرالدین شاه به ایران ارائه کرده و یا ویژگی‌های ارزنده‌ای که به عنوان یک پادشاه داشته است:

پادشاهِ اولین‌ها

ناصرالدین شاه در دوران پادشاهی‌اش کارهایی را انجام داد که برای اولین بار در ایران انجام می‌شد. بسیاری از این موارد، اقدامات مهمی بودند که در بهبود کیفیت زندگی و یا پیشرفت کشور تاثیر مثبت داشتند. بسیاری از این اقدامات، حاصل سفر او به فرنگ و بازدید از امکاناتی بود که در آنجا در اختیار حاکمان و مردم قرار داشت و پس از بازگشت به ایران تلاش کرد تا برخی از این امکانات را به ایران بیاورد.

اولین پادشاه سفر کرده‌ی مُلک تورک (ایران) به اروپا

در ۳۰ فروردین ۱۲۵۲ شمسی (۱۸۷۳ میلادی) سلطان صاحب‌قران ناصرالدین شاه به عنوان نخستین پادشاه مُلک ایران به سرزمین اروپا سفر کرد و در مسیر سفرش از کشورهای روسیه، آلمان، بلژیک، انگلستان، فرانسه، سوئیس، ایتالیا، اتریش و عثمانی بازدید کرد. او همچنین در سال‌های ۱۸۷۸ و ۱۸۸۹ میلادی دو بار دیگر نیز به اروپا سفر کرد.

ساخت اولین مدرسه در ایران

در ششم دی ماه ۱۲۳۰ شمسی نخستین مدرسه‌ی مدرن در ایران توسط خاقان کبیر ناصرالدین شاه تاسیس شد. در واقع دارالفنون نخستین دانشگاه نوین تاریخ ایران است که با دراختیار داشتن معلمینی از اروپا و ایران، آموزش به سبک نوین را در ایران آغاز کرد. در کنار زبان‌های دیگر زبان و ادبیات تورکی نیز در این مدارس تدریس می‌شد و در برخی از مدارس دروس به تورکی آموزش داده می‌شد.

تاسیس شورای دولت و شش وزارتخانه

در شهریور ۱۲۳۷ شمسی شاهنشاه کل ممالک ایران ناصرالدین شاه با صدور فرمانی، کارهای دولت را به سبک دولت‌های اروپایی به وزارتخانه‌ها سپرد و شش وزارتخانه شامل «وزارت داخله»، «وزارت امور خارجه»، «وزارت جنگ»، «وزارت مالیه»، «وزارت عدلیه» و «فوائد عامه» را مسئول رسیدگی به امور کرد. همچنین شورایی با نام شورای دولت و شورایی با نام شورای مصلحت‌خانه تاسیس کرد که در موارد ضروری برای مشورت تشکیل شوند.

ادامه دارد...

@Kacar