🎙قسمت دوم خلاصه نکات مهم خاطرات علینقی عالیخانی در تاریخ شفاهی هاروارد:

(قسمت اول اینجا)

۱۱➖تثبیت قیمت غذا) حسنعلی منصور دنبال تثبیت قیمت محصولات کشاورزی بود، اما عالیخانی تذکر می‌دهد که تثبیت قیمت این کالاها در فرنگ به دلیل مدرن بودن‌ کشاورزی شان شاید توجیه داشته باشد، اما در ایران قیمت‌گذاری دستوری پایین باعث تشویق کشاورزی قدیمی غیربهره‌ور به تداوم این روند می‌شود.

۱۲➖نبود دموکراسی در اتاق بازرگانی) انتخابات روسای اتاق بازرگانی آن زمان در دهه ۴۰ دموکراتیک نبود و اگر هر کسی که کارت بازرگانی داشت حق رای هم ‌می‌داشت، هرگز آن افراد تکراری رای نمی‌آوردند!

۱۳➖فساد گسترده حلقه دور شاه) مثل تلاش امیرهوشنگ دَوَّلو برای دوباره قانونی شدن تریاک و گرفتن حق انحصاری برای واردات کَره که مورد آخر باعث این شد که عالیخانی بفهمد دیگر کار در این دولت فایده‌‌ای ندارد از دیگر نکات جالب و قابل توجه است.

۱۴➖تعارض منافع در شورای پول و اعتبار) عالیخانی توضیح می‌دهد که خداداد فرمانفرمائیان ایده غلطی مبنی بر حذف وزیر اقتصاد از شورای پول و اعتبار (با استدلال اینکه وزیر اقتصاد به دلیل فعالیت‌های صنعتی ذینفع تصمیمات است) داشت که مجددا با کمک ساده‌لوح بودن مهدی سمیعی رئیس بانک مرکزی به واسطه از طرف هویدا به وی ابلاغ شده بود.
(می‌توان چنین برداشت کرد که دیدگاه خداداد فرمانفرمائیان برخلاف عالیخانی به بانکداری رایج آنگلوساکسون نزدیک بوده تا بانکداری توسعه در اروپایی.)

۱۵➖اهمیت سودده بودن شرکت‌ها) برخلاف برخی تصورهای رایج از اقتصاد دهه ۴۰، در فضای ذهنی عالیخانی کار بنگاه خصوصی (و دولتی)، از نوع «خیریه» نیست و بنگاهی که سود نمی‌کند، وجودش فایده‌ای هم ندارد.

۱۶➖فساد دانشکده‌های علوم پزشکی) خاطرات عالیخانی از تجربه ریاست دانشگاه تهران و برخی شباهت‌هایش با فضای علمی برخی از اساتید در امروز ایران و نوع برخورد وی با این حجم از فساد و اسراف هم جالب است.

عالیخانی می‌گوید که مثلا در دانشکده دندانپزشکی هزینه خرید وسایل مطب شخصی اساتید از بودجه دانشگاه بوده،
برخی اساتید از خواندن یک کتاب در رشته خود هم ناتوان بوده‌اند یا مقالات اساتید ترجمه مقالات خارجی با تغییر نام بوده و اگر اساتید جوان‌تر کتابی را چاپ می‌کردند اساتید پیشکسوت وی را مجبور نام آن‌ها را هم درج کند.
یا مثلا در دانشکده پزشکی هم مدارک متقاضیان هیئت علمی جدید در راه رسیدن از دانشکده به دفتر دانشگاه تعمداً گم می‌شد تا همکار جدیدی به آن‌ها اضافه نشود!
➖➖➖➖➖

🔆«علینقی عالیخانی» مهم‌ترین دلایل فروپاشی حکومت و از دست رفتن دستاوردهای اقتصادی دهه ۴۰ در ابتدای دهه ۵۰ را «مداخله شاه در امور بسیار جزئی در عین نپذیرفتن مسئولیت نتیجه»،
«تعزیرات و قیمت‌گذاری دستوری پایین کالاها»،
«ضعف و تملق هویدا و وزرا»،
«نظام انگیزشی مشوق تملق»،
«کنار گذاشتن افرادی مانند اسدالله علم»،
«فساد مالی وزرا و نزدیکان دربار مثل عبدالکریم ایادی، امیرهوشنگ دَوَّلو و اشرف پهلوی» و
و «رشد شدید درآمدهای نفتی از سال ۱۳۵۱» می‌‌داند.

عالیخانی توضیح می‌دهد که هر چه از دوره خوب ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۸ به جلو آمدیم، شایسته‌سالاری در حاکمیت کمرنگ‌تر شد و مریدپروری و تملق جای آن را گرفت و شاه هم هر چقدر سرمایه اجتماعی که با هماهنگی هم ساخته بودیم، به تدریج مستهلک کرد./

@AminKavei

🎙«به مناسبت انتشار خاطرات صوتی علینقلی عالیخانی برای اولین بار»

بعد از ۴۰ سال برای اولین بار فایل صوتی خاطرات علینقی عالیخانی وزیر اقتصاد (از بهمن ۱۳۴۱ تا مرداد ۱۳۴۸) و شاید مهمترین رجل اقتصادی عصر پهلوی، در تاریخ شفاهی دانشگاه هاروارد منتشر شده است.

طبیعتا بی‌وقفه در این چند روز آن را پیوسته و چندین‌باره گوش دادم.
در ادامه نکات مهم و جدیدی از داخل ۱۸ نوار ضبط شده که می‌تواند برای مخاطب امروز جالب باشد را آورده‌ام.

➖➖➖➖➖➖
۱➖خدمت سربازی)
«سربازی» و «پیدا کردن شغل مناسب» برای بعد از بازگشت به کشور از ۱۳۳۰ هم دغدغه نخبگان درس‌خوانده در خارج بوده است.

۲➖پژوهش توسعه در ساواک) بررسی و پژوهش توسعه در سواحل جنوبی خلیج فارس در دوره پهلوی بر عهده نهادهای امنیتی (ساواک) بوده که علینقی عالیخانی مسئول این پژوهش‌ها بوده است!

۳➖شکاف بین ابرقدرت‌های شرق) عالیخانی به ادعای خود برای اولین بار متوجه می‌شود که رابطه چین و شوروی به هم خورده و فرصت مناسبی برای ابتکار سیاسی و اقتصادی است.

۴➖شرکت‌های نفتی جنوب و خرید مایحتاج از تهران) عالیخانی از مهمترین کارهای خود در امور غیرصنعتی شرکت ملی نفت را، تلاش برای تغییر رویه خریدهای ساده شرکت نفت از محلی‌های خوزستان به جای خرید از تهران برمی‌شمرد!
وی همچنین می‌گوید که سعی می‌کرده که برای مناطق جدیدا تعطیل شده یا کم‌فعالیت نفتی، زمینه فعالیت جدیدی برای مردم دست و پا کند.
(جالب اینکه این مسئله تا امروز هم کاملا حل نشده است!)

۵➖رضایت نسبی از اصلاحات ارضی) عالیخانی از همه‌پرسی انقلاب سفید سال ۱۳۴۱ (اصلاحات ارضی، ...) به عنوان نقطه اوج موفقیت‌های محمدرضا شاه یاد می‌کند و تاکید می‌کند که عمده مردم حتی نیروهای چپ‌گرا مثل نجف دریابندری شرکت در آن انتخابات و انجام اصلاحات ارضی را نویدبخش آینده‌ای بهتر می‌دانستند که البته به تعبیر وی با خطاهای شخص شاه در آینده، از بین می‌رود.

۶➖مخالفت با مونتاژ CKD) بر خلاف تصوری که رایج شده است، عالیخانی پدر سیاست صنعتی ایران با مونتاژکاری خودرو پیش از دوره وزارت خود توسط اخوان که توام با ممنوعیت واردات بوده، به شدت مخالف بود.

جالبتر اینکه درست مشابه امروز، بهانه انحصارطلبان داخلی صنعت خودرو نبود ارز برای واردات خودروی آماده خارجی بوده است.

۷➖نفوذ سیاسی خودروسازان) علینقی عالیخانی توضیح می‌دهد که در سال ۱۳۴۱ وقتی واردات خودروی آماده خارجی را آزاد می‌کند، جعفر اخوان مونتاژکار خودروهای فیات، دست به دامن وزرای هیئت دولت می‌شود و آن‌ها هم تلاش خود را برای ممنوعیت دوباره واردات خودرو انجام می‌دهند.

۸➖خطر سرمایه‌گذاری خارجی) عالیخانی برخلاف فکر بقیه اعضا کابینه خصوصا شخص نخست‌وزیر اسدالله علم، لزوما سرمایه‌گذاری خارجی را هم مفید نمی‌داند و نگران بیرون بردن اصل یا سود سرمایه‌گذاری خارجی است.

۹➖ضعف تصمیم‌گیری شاه) عالیخانی میگوید تجربه ۱۵ خرداد و تجربیات مشابه، به من ثابت کرد که برخلاف روحیه جنگندگی اسدالله علم، تزلزل و ضعف شاه در تصمیم در بحران انقلاب به خاطر بیماری نبود و شخصیت وی همیشه همینطور بود.

۱۰➖وابستگی منصور به آمریکا) حسنعلی منصور وقتی در انتخابات مجلس تهران ۱۳۴۲، رفته رفته به عبدالله ریاضی باخت و هر چه شمارش آرا بیشتر می‌شد رتبه‌اش به دهم و دوازدهم هم بدتر می‌شد، به شکل باورنکردنی راک‌ول سفیر آمریکا در تهران رو زده بود و اون هم به اسدالله علم زنگ می‌زند که لطفا ترتیبی اتخاذ کنید که ایشان که در آینده شخص مهمی در ایران قرار است بشود، رتبه چنین بدی نداشته باشد که با مخالفت شدید علم برخورد می‌کند. در ادامه وقتی مادر شاه واسطه می‌شود و تقاضای رتبه هفتم می‌کند که در عمل هم نتیجه می‌دهد!

(ادامه در پست بعد)
@AminKavei

مصاحبه با علینقی عالیخانی، نوار ۱

مصاحبه‌کننده: حبیب لاجوردی
تاریخ مصاحبه: ۱۷ مهر ۱۳۶۳
پروژه تاریخ شفاهی هاروارد
https://t.me/tarikh_shafahi_iran_project

«در باب اندازه اقتصاد ایران و سرمایه لازم»

این روزها ویدئوهایی از افراد در فضای مجازی منتشر و پخش می‌شود که نشان می‌دهد تا چه حد درک از مقیاس و اعداد و ارقام حتی بین کارشناسان اقتصادی هم خطا و نادرست است.

❌در این گفتگو آقای یزدی‌زاده می‌گوید:

«چرا باید ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای رشد ۸٪ یک اقتصاد ۱۶۰ میلیارد دلاری نیاز داشته باشیم؟ (این عدد خیلی زیاد است)
چون تولید ناخالص داخلی ما ۱۶۰ میلیارد دلار است.»

➖اول) اندازه اسمی-دلاری اقتصاد ما در سال ۱۴۰۲ با دلار غیررسمی آن سال هم که حساب بکنیم، ۴۰۰ میلیارد دلار است نه ۱۶۰ میلیارد دلار!

➖دوم) سوای سوال لازم بودن یا نبودن سرمایه‌گذاری خارجی برای ما، استفاده از «نسبت سرمایه‌گذاری خارجی به GDP»، زمانی مفید است که خود اندازه «اسمی-دلاری» اقتصاد یک کشور با اندازه «حقیقی-PPP»‌اش فاصله زیادی نداشته باشد.
بخش مهمی از GDP ما به خاطر قلّت تجارت و جریان سرمایه بین‌المللی کمتر ارزش‌گذاری می‌شود، اما سرمایه‌گذاری خارجی چون با تأسیسات و ماشین‌آلات تجارت‌پذیر همراه است ارزش داخلی و بین‌المللی آن خیلی متفاوت نیست.

➖سوم) حتی با وجود مورد بالا اندازه اسمی موجودی سرمایه اقتصاد در دهه اخیر حدود «۱۳۰۰ میلیارد دلار» بوده است، پس لزوم سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیارد دلاری در آن، آن هم در طی ۵ سال خیلی هم عجیب محسوب نمی‌شود.

➖چهارم) همین حالا هم «تشکیل سرمایه ثابت» در یک سال کلا حدود ۱۷٪ از تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد اما «موجودی سرمایه» بین ۳ تا ۴ برابر تولید ناخالص داخلی است. (بسته به منبع مرکز آمار یا بانک مرکزی)
اشتباه دیگر آقای یزدی‌زاده این است که «تشکیل سرمایه در یکسال» را با «مانده موجودی سرمایه» اشتباه گرفته است‌.

@AminKavei

ادامه:

〰اردوگاه زیربنا بودن اقتصاد:
نظریه‌های بر پایه اقتصاد مارکسی بیشتر به اصالت اقتصاد با نظر به مناسبات تولید اشاره دارند که بقیه عوامل توسعه را ذیل خود قرار می‌دهد.
به این صورت که فناوری، شیوه تولید و طبقات اجتماعی مخصوص به آن مناسبات را به تناسب می‌سازد و در نتیجه آن درگیری بین طبقات حادث شده و در ادامه رخدادهای بعدی اجتماعی اتفاق خواهد افتاد.

۲➖خاصیت نوین عجم‌اوغلو و همکاران چه بود؟ آیا آن‌ها اولین نهادگراها بودند؟

پاسخ منفی است!
آن‌ها فقط اولین کسانی بودند که اقتصادسنجی و نظریه بازی‌ها را هم به کمک نظریات تاریخی و کیفی موجود مثل نظریات «اولسون» آوردند و حتی باعث شدند جغرافیایی‌ها هم به دنبال بررسی عددی ادعاهای خود بروند.

۳➖حرف حساب عجم‌اوغلو و دیگران در مقاله مهم‌شان «اثر استعمار در روند توسعه» چیست؟

آن‌ها معتقدند تفاوت نتیجه متفاوت استعمار مثلا در کنگو، هند یا آمریکا میزان حضور استعمارگر در آن کشورها بود که رابطه تصادفی‌ای هم با تعداد نفرات و مدت اقامت داشت.
مثلا در کنگو به دلیل بیماری‌های واگیر، افراد زیادی آنجا مستقر نشدند و صرفا به چپاول منابع طبیعی کشور میزبان مشغول شدند و رفتند.
در هند، چون تعداد بیشتری مشغول شدند نیاز به نهادهای اجتماعی مثل پلیس، ارتش، حسابدار و امثالهم برای اداره آنجا وجود داشت و تا حد زیادی اینها بعد از رفتن استعمارگر به ارث گذاشته شد.
اما در مثال نهایی مثل آمریکا تعداد زیادی از استعمارگران به صورت کامل در آمریکا ساکن شدند و تمام نهادهای مدنی‌شان مثل پارلمان، حاکمیت قانون، حق مالکیت یا شوراها که دستاورد نهایی قرن‌ها سر و کله‌زدن و بالا و پایین تمدن اروپا بود، حاضر و آماده برای آمریکا به ارث رسید.

@AminKavei

▫️فرق عجم‌اوغلو و همکاران چه بود؟

✍ امین کاوئی

-پاسخی به سوالات رایج درباره راه عجم‌اوغلو و جمع‌بندی بحث‌های مهم درباره ارزش عجم‌اوغلو، رابینسون و جانسون که منجر به جایزه نوبل ۲۰۲۴ شد-

➖➖➖➖➖➖
۱➖اردوگاه‌های مخالف پاسخ به سوال «چرا برخی کشورها موفق شدند، برخی نه؟» معمولا چه می‌گویند؟:

〰اردوگاه اصالت فرهنگ:
ملل برخی کشورها به صورت تاریخی فرهنگ بهتری برای توسعه دارند.
مثلا بیشتر کار می‌کنند یا بیشتر می‌آموزند. پس سریعتر توسعه پیدا می‌کنند.

〰اردوگاه اصالت جغرافیا:
از دوره مونتسکیو تا دوره جدید افرادی مثل دایموند یا گالور معتقدند که برخی کشورها در مدارهای خاص یا مناطق ویژه دارای آب فراوان یا هوای مناسب و خاک خاصل‌خیزی بوده‌اند یا به دلیل موقعیت ژئوپلتیکی از گزند دشمنان در امان بوده‌اند یا کمتر دچار بیماری‌های مسری خطرناک می‌شده‌اند، پس دچار انباشت سرمایه و نهادهای خوب شده‌اند.
مثلا مونتسکیو می‌گفت در آب و هوای بد آدم‌ها فکر کار توسعه نمی‌افتند!
(مثلا وقتی هوا خیلی شرجی و گرم است، بیشتر باید به خانه پناه برد و در حد بقا زندگی کرد و مجالی برای ساخت خانه و انباشت بیشتر نمی‌مانده است.)

در ادامه...
@AminKavei

*▫️* ۱۰ نکته درباره معادن زغال‌سنگ ایران

✍️ بررسی و پژوهش: پیریت**

1. قیمتِ تمام شدهِ استخراجِ هر تن زغال‌سنگ در ایران ۷ میلیون تومان است، قیمت دستوری دولت ۵ میلیون و ۹۰۰ هزار تومان تعیین شده و قیمت هر تن زغال‌سنگ وارداتی با ارز نیمایی ۱۶ میلیون تومان تعیین شده است.

2. حکمرانی نادرست، سیاست‌گذاری اشتباه و قیمت‌گذاری دستوری زغال‌سنگ سبب شده تا بهره‌برداران نتوانند در جهت ارتقای ایمنی اقدامات لازم را انجام دهند.

3. مصرف داخلی زغال‌سنگ در ایران سالانه ۴ میلیون تن است و تولید این ماده معدنی ۳ میلیون تن. سالانه حدود یک میلیون تن وارداتِ زغال‌سنگ با ارز دولتی صورت می‌گیرد. در صورت آزادسازیِ قیمت زغال‌سنگ معادن داخلی قادرند تا کل نیاز کشور به این ماده معدنی را تامین کنند.

4. ذخیره زمین‌شناسیِ زغال‌سنگ در ایران ۱۲ میلیارد تن تخمین زده شده که بخشی از آن زغال‌سنگ حرارتی برای استفاده نیروگاه‌ها و سیستم گرمایش زغال‌سنگی و بخشی دیگر زغال‌سنگ کک شو برای استفاده در ذوب‌آهن و صنایع فولادی کوره بلند است.

5. حدود ۱۰ هزار نفر در معادن زغال‌سنگ ایران مشغول به‌کار هستند. در ایران از ابتدای امسال تاکنون (شش ماهه نخست) حدود ۶۰ نفر در معادن زغال‌سنگ جان خود را از دست داده‌اند. به عبارت دیگر به ازای تولید هر ۲۲ هزار تن زغال‌سنگ در ایران یک نفر جان می‌دهد. این در حالیست که در چین به ازای تولید هر ۲۰۰ میلیون تولید، یک نفر کشته می‌شود.

6. ذخایر زغال‌سنگ ایران در استان‌های مازندران، گلستان، کرمان، سمنان و خراسان جنوبی متمرکز شده‌اند.

7. عمق معادن زغال‌سنگ در ایران حداکثر ۶۰۰ متر (معدن پابدانا در کرمان) است که در کشورهای زغال‌خیز این عمق به بیش از هزار متر نیز می‌رسد. ساختار زمین‌شناسیِ معادن زغال‌سنگ در ایرانِ به‌گونه‌ایست که سنگ‌های بالای ذخایر سخت و محکم (کمربالا) و سنگ‌های زیر آن سست و ناپایدار (کمر پایین) است که نیاز به صرف هزینه‌های بالای نگهداری از سقف دارد.

8. ضخامت رگه‌های زغال‌سنگ در ایران به‌طور متوسط ۴۰ سانتی متر است و به همین دلیل به روش زیرزمینی استخراج می‌شوند. این ضخامت در کشورهای زغال‌خیز به چندین متر می‌رسد و روش استخراج آنها به روش روباز است.

9. طبس به عسلویه زغال‌سنگ ایران معروف است چرا که بخش بزرگی از ذخایرِ زغال‌سنگِ کُک‌شو و حرارتی در این منطقه واقع شده و قادر است به‌شرط سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های زغال‌سنگی، بخشی از نیاز کشور به برق را تأمین کند.

10. دلیل ایمنی پایینِ معادنِ زغال‌سنگ در ایران، دخالت‌های دولت در امر قیمت‌گذاری، بها ندادن به وارداتِ تجهیزات ایمنی و نبود زیرساخت‌های امداد و نجات و پیشگیری از حوادث است که دولت باید از طریق دریافت حقوق دولتی معادن آن‌ها اجرا کند، اما تاکنون اقدامی در این راستا نکرده است.

*▫️ پی‌نوشت: "پیریت" pirit، نام یک کانی‌ست که آن‌را "سنگِ سلامتی" می‌نامند. سنگِ پیریت کمک می‌کند تا با رویی گشاده‌ و صادقانه‌ ارتباط برقرار کنید. با چنین فلسفه‌ای که در نهادِ پیریت وجود دارد، در این رسانه "حکمرانی خوب" را در بخش صنعت و معدن مورد بررسی قرار می‌دهیم.*

▫️پیریت را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید:

واتساپ:
https://chat.whatsapp.com/DD6IO2LRhyY6MLzAgU6K45

تلگرام:
https://t.me/piritchannel

اینستاگرام:
Instagram.com/piritchannel

▫️ پیریت؛ رسانه‌ای برای "حکمرانی خوب"

(ادامه).../ملاک قرار دادن ۱۰ یا ۳۰ نفر در یک مجموعه ۸۰۰ هزارتایی از داوطلبان خصوصا وقتی که در انتهای جلویی «زنگوله» منحنی توزیع نمرات باشند تنها باعث خطای زیادی «چولگی» در تحلیل می‌شود. بهتر است که سهم انواع مدارس در مثلا یا ۲۰۰۰ یا ۵۰۰۰ نفر برتر بررسی شود.
نتیجه آنکه نه آن «تحسین و کف‌زدن» هرساله رسانه‌ها برای «تک‌رقمی‌ها»ی شهرهای کوچک به دردبخور است نه «هیاهو»ی امسال برای «تک‌رقمی‌ها»ی تهران و غیردولتی‌ها.

➖سوم - اگر دنبال مدرسه‌ای برای فرزند خود هستید دقت کنید که مدارس (خصوصا غیردولتی‌ها) با دانستن بررسی شهرت و مقبولیت براساس تعداد «تک‌رقمی‌ها» توان خود را بیشتر بر دانش‌آموزان برتر دارای شانس «تک‌رقمی» شدن متمرکز می‌کنند و اگر فرزند شما در بین آن‌ دسته نباشد، احتمالا مدرسه علاقه‌ای به صرف انرژی برای فرزند شما نخواهد داشت.

پس اینکه لزوما چه مدرسه‌ای یا چه «نوع» مدرسه‌ای بیشترین «تک‌رقمی» را داشته، ملاک خوبی برای انتخاب مدرسه نیست.
به عنوان جایگزین، می‌توان بررسی کرد که از دانش‌آموزان کنکوری آن سال مدرسه «چند درصد» رتبه مثلا زیر ۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰ داشته‌اند تا کمی مقایسه تعدیل شود که این نوع مقایسه هم همچنان خطای «ورودی قوی/ورودی ضعیف» را در خود دارد.

#مدارس
#کنکور
@AminKavei

?«آیا دامنه نوسان درمان درد است؟»

چندین سال قبل از دامنه نوسان نوشتم، به مناسبت تصمیم اخیر، بد نیست دوباره بازخوانی شود.

جالب اینجاست که سوتفاهم‌های ما همیشه پابرجا هستند و به شکل ثابت مدام تکرار می‌شوند.
@AminKavei

نسخه کامل:

https://t.me/ecoiran_webtv/30255
@AminKavei

Telegram

اکوایران

***📹*** اقتصاد سیاسی در دولت اینده نسخه صوتی ***▫️***اولویت اقتصاد سیاسی دولت آینده کدام بحران فوری ایران است؟ صندوق‌های بازنشستگی، ناترازی انرژی، تورم یا رشد اقتصادی؟ ***▫️***آیا با حذف قیمت‌گذاری دستوری کالاها به دهک‌های پایین فشار وارد می‌شود؟ ***▫️***چرا سیاست صنعتی برای…