🦹 اسطوره همواره و حتما به حماسه بدل نمی شود. این جابجایی و دگرگونی را در «مهابهاراتا» و «شاهنامه» می توان دید. دگرگونی یاد شده شاید علت طبقاتی داشته باشد. طبقه ارتشتاران و آزادگان با دید دیگری به اساطیر که جزو باورهای دینی طبقات دیگر بودند، می نگریستند و بیش از ایزدان به پهلوانان، که که اشخاصی نظیر خودشان یا نمونه آرمانی آنها بودند، دلبستگی داشتند؛ مثلاً اسطوره مربوط به آفرینش عالم و نبرد اهریمن و اهرمزد و آمدن سوشیانت توسط گوسانان و رامشگران حرفه ای که در خدمت آزادگان و طبقه ارتشتاران بودند به صورت حماسه درآمد که شکل نهایی آن را در شاهنامه از زمان کیومرث تا کیخسرو مشاهده می کنیم.
علت دیگر تبدیل اسطوره به حماسه شاید این باشد که یک روایت اسطوره ای در جامعه در اثر عوامل مختلف اعتبار و ارزش اعتقادی را از دست بدهد و با تبدیل آن اسطوره به حماسه پیام اساطیری به نحو زیرکانه ای حفظ می شود و آزردگی اذهان عمومی را که دیگر به آن اسطوره باور ندارند، از میان ببرد. در این حال عمل پیام رسانی که قبلاً توسط اسطوره انجام می گرفت، از طریق حماسه صورت می گیرد؛مثلاً در شاهنامه جم نقشی را دارد که در اسطوره بندهشنی، اهرمزد عهده دار است و ضحاک صورت حماسی اهریمن است.
#اسطوره
#شاهنامه
بن مایه: آفتابی در میان سایه ای، گفتگو با دکتر بهمن سرکاراتی، به کوشش دکتر مظفری و دکتر آیدنلو، ص۲۹
https://t.me/bagduxt

شعر سعدی را با صدای امیر شیخ بشنوید.

‍ *✔️هویت ایرانی، از سوگ سیاوش تا تعزیت عاشوراء
گردآوری: سهند ایرانمهر*

?برگزاری باشکوه سالروز رویدادهای تاریخی و فرهنگی هم در جوامع پیشامدرن و هم در دوران جدید از ابزارهای عمده برای تداوم و زنده نگاه داشتن خاطرات جمعی یا هویت قومی و ملی پیشامدرن در گذشته و هویت ملی در دوره ی جدید بوده است. در ایران برگزاری نوروز باستانی و مراسم دهه عاشورا، که هر دو از تقدس خاصی برای ایرانیان شیعه برخوردارند، ملاط عمده ی هویت ایرانی شیعه یا، به زبان دیگر، دو ستون اصلی آن را تشکیل می‌دهند. ظاهرا مراسم دهه عاشورا، که به طور رسمی و علنی به فرمان معزالدوله دیلمی بویه‌ای در سال ۳۵۲ ق. در بغداد آغاز شده بود، با نشیب و فرازهایی تا دوره ی صفوی ادامه یافته و همراه با مراسم عید نوروز، که برای آن احادیثی پرداخته شده بود، به منزله پراهمیت‌ترین مراسم سالانه ایرانی شیعی نهادینه شده و تا به امروز تداوم یافته است.

?البته در آن زمان در بغداد دو جشن ایرانی پراهمیت نوروز و مهرگان برپا می‌شد. هنگامی که در سال ۳۹۸ ق.، عاشورا و مهرگان در یک روز همزمان شدند، به فرمان شاهنشاه بویه‌ای ابتدا مراسم عاشورا را برگزار کردند و روز بعد جشن های مهرگان را در زمان شاه عباس که نوروز و عاشورا در سال ۱۰۲۱ ق. همزمان شدند، او هم رویه آل بویه را به کار بست.

?تعزیه ی شهادت شاه شهیدان امام حسین (ع) از بسیاری جاری شباهت به سوگ سیاوش داشت که سالروز آن در دوران پیش از اسلام برگزار می‌شد و اشاره به آن در آثار گوناگون نظم و نثر فارسی دیده می‌شود. سوگ سیاوش چنان ریشه در اسطوره های پیش از اسلام داشت که تا اوایل دوران اسلامی نیز در سغد و خوارزم برگزار می شد. چنان که در تاریخ بخارا آمده است:

?و اهل بخارا را بر کشتن سیاوش سرودهای عجب است و مطربان آن .. سرودها را «کین سیاوش» گویند. و محمدبن‌جعفر گوید که از این - تاریخ سه هزار سال است و الله اعلم.

?شاهرخ‌مسکوب در تحلیل ماندنی خود از سوگ سیاوش می‌گوید: «حتی هنوز در پاره ای از گوشه های دور، سیاوش شهید کامل و سرنوشت او نشان ظلمی است که انسان عرصه ی آن است». آن‌گاه به نقل قول از صادق هدایت می‌گوید: «در مراسم سوگواری نیز در کهکیلویه زن‌هایی هستند که تصنیف‌های خیلی قدیمی را با آهنگ غمناکی به مناسبت مجلس عزا می‌خوانند و ندبه و مویه می کنند. این عمل را سوسيوش (سوگ سیاوش) می نامند»(نوشته‌های پراکنده هدایت، با مقدمه حسن قائمیان، امیرکبیر).

سوگ سیاوش که در عهد اساطیری تاریخ سنتی ایران در اواخر عهد ساسانی در خدای نامک ها تدوین شده و به ثبت رسیده بود، در دست پرتوان فردوسی در شاهنامه حماسه ای جاودانه شد. 

?به نوشته ی شاهرخ مسکوب :
سلسله سیاوشان تاریخ در سرودهای یارسان، که اهل حق بدانها پایبندند، و روح عالی قلندر از هابیل به جمشید و از وی به ایرج و یحیی و سیاوش و امام حسین در گردش آمده است. آنان برگزیدگان و پاکان و مظلومان تاریخ‌اند. گردش روح شهیدان بزرگ تاریخ، که سالار شهیدان حسین (ع) بر تارک آنان می‌درخشد، نشانه ی تداوم تاریخی شهادت در هر دوره ی تاریخی است، چنان که گویی زمین هیچ گاه از شهید خالی نیست. در تشیع ایران، سیاوش، که اسطوره‌ای بود، جای خود را به شهید کربلا، که وجود تاریخی داشت واگذاشت و بدین‌گونه تعزیه جای سوگ سیاوش را گرفت. در واقع شباهت‌های دو مراسم ممکن است تا حدی گسترده محبوبیت عاشورا را در میان ایرانیان تبیین کند؛ همان طور که احسان یارشاطر در مقایسه خود از دو مراسم نتیجه می‌گیرد: «شهادت امام حسین (ع) و اهل بیت او یک زمینه واقعی در سنت ایرانی پیدا کرد تا به یک نمایش سوگواری الهام دهنده و سنجیده تبدیل شود. این مراسم وارث ویژگی عمده مراسم بسیار کهنی بود که ریشه‌های عمیقی در روح ایرانی داشت».

✔️هویت ایرانی، احمد اشرف،(دو مقاله از جراردو نیولی و شاپور شهبازی)، ترجمه دکتر حمید احمدی، نشرنی

?نقل قول از مسکوب: سوگ سیاوش در مرگ و رستاخیز تهران، نشر خوارزمی
?نقل قول از احسان یارشاطر :
Yarshater, Ehsan, "Ta'zia and Pre-Islamic Mourning Rics in Iran", in Peter Chelkowski..
ed., Ta'sieh Ritual and Drama in Iran, New York: New York University Press, New York University Studies in Near East Civilization, Number 7, 1979), pp. 88.94.

#دیدار_نیوز
@didarnews1| @didarnewsir
@zananepazhoheshgartarikh1396

Telegram

attach 📎

شعر بالا را با صدای علیرضا قربانی بشنوید.