راهنمای کتاب/ این‌جا فقط باد می‌کوبد

دکتر محمدرضا بیات

«آنجا که باد کوبد»
(سفرنامه و عکس‌های باکو، به همراه سفرنامۀ الکساندر دوما در محرم قفقاز)
نویسنده: معصومه صفایی‌راد
ناشر: کتابستان معرفت، چاپ اول 1399
176 صفحه، 90000 تومان
#تاریخ #نشرکتابستان_معرفت

من به کتاب‌های سفرنامه همیشه علاقه‌مند بودم. چون خودم خیلی سفر را دوست داشتم. سفر برای من یعنی کشف جاهای جدید، آدم‌های متفاوت، چشیدن انواع دیگر زندگی. سفر برای من خوش‌گذرانی چندروزه و تفریح تمام و کمال نبوده. سرک کشیدن به فرهنگ‌های دیگر، برایم همیشه جذاب بوده است.
سفرنامه‌ها این لذت را به‌سادگی در اختیار انسان می‌گذارند. گوشۀ خانه می‌نشینی و بخشی از لذت سفر را می‌چشی. از آن سر دنیا چیزهایی به دست می‌آوری و ساعاتی را در کوچه‌های شهری در آن سر دنیا می‌گذرانی.
«خسی در میقات» جلال، و بعد سفرنامه‌های امیرخانی، از جذاب‌ترین نمونه‌هایی بود که خوانده بودم. سفرنامه‌های زیارتی و کارهای رحیم مخدومی و علیرضا قزوه هم حلاوت خودشان را داشتند. منصور ضابطیان هم دیگر برندی در سفرنامه‌نویسی شده است. با قلم و نگاه خوب و سفر به جاهایی که شاید کمتر درباره‌اش می‌شنیدیم.
سفرنامه‌نویس باید یک نگاه دقیق هم داشته باشد. باید ورای اتفاقات روزمره، درکی از شهر و کشوری که رفته به ما بدهد. حالا با سفرنامه‌نویس جدیدی آشنا شده‌ام که چندین کتاب در بازار دارد و به‌طور جدی وارد این عرصه شده است.

این اولین کتابی بود که از خانم معصومه صفایی‌راد خواندم. یک سفرنامه از سفرش به جمهوری آذربایجان، یا به عبارت صحیح‌تر، به باکو. خانم صفایی‌راد، متولد 1372، نویسنده‌ای جوان ولی پرکار است. تاکنون در سه یا چهار زمینۀ کاری از او کتاب منتشر شده است. دستۀ اول آثار او، ترجمه است. ترجمۀ داستان و رمان از زبان فرانسوی. شازده کوچولو را هم ترجمه کرده است. ولی در ترجمه بیشتر سراغ نویسندۀ مورد علاقه‌اش «اریک امانوئل اشمیت» رفته است.
دستۀ دوم آثارش، داستان‌های اوست، که تا الان ضمن چند عنوان به‌صورت مشترک با نویسنده‌هایی دیگر، در یک مجموعه چاپ شده است. دستۀ سوم یادداشت‌ها و مقاله‌هایش در نشریات است. دستۀ چهارم آثار او، سفرنامه‌های اوست. تا الان چهار سفرنامه از او چاپ شده است، و به نظر می‌رسد قرار است این عدد بیشتر و بیشتر شود. کتاب «آنجا که باد کوبد»، گزارش سفر او به شهر باکو است. «به صرف قهوه و پیتا» گزارش سفر او به بوسنی است. «استانبولچی» سفرنامۀ او به شهر استانبول است. «بدو دجله بدو» هم سفرنامۀ عراق است. ما در این نوشته مروری بر کتاب «آنجا که باد کوبد» خواهیم داشت.
پیش از هر چیزی باید اشاره کرد که سفرنامه‌های صفایی‌راد یک ویژگی خاص دارد، و آن زمان سفرها، و احتمالاً نیت اصلی سفر و سفرنامه‌اش است. صفایی‌راد در ایام محرم به این سفرها می‌رود تا بتواند گزارشی از وضعیت عزاداری مردم آن سرزمین بنویسد. این ایده در جای خودش نوآوری خوبی محسوب می‌شود. در کشورهای زیادی، برای امام حسین (ع) مراسم عزاداری برگزار می‌شود، و هر یک هم آداب و رسوم و ویژگی‌های خاص خودش را دارد. توجه به این آداب، جذاب و حتی بسیار آموزنده است. می‌تواند به ما کمک کند از دریچه‌ای متفاوت به خودمان نگاه کنیم. نقاط مثبت و ضعف خودمان را بهتر بشناسیم. راستش شکار این ایده خیلی غبطه‌برانگیز است. جای این ایده در سبد چاپ و نشر خالی بود. خصوصاً الان که انتشار کتاب‌های سفرنامه بازار خوبی پیدا کرده است.

ادامه...

https://www.alef.ir/news/4030724045.html

راهنمای کتاب/ راهنمای کتاب/ چگونه یک دانشمند شویم؟

دکتر علی غزالی‌فر

«نامه‌هایی به دانشمند جوان»
نویسنده: ادوارد ویلسون
مترجم: مریم برومندی
ناشر: نشر نو، چاپ اول 1402
223 صفحه، 200000 تومان
#علم #نشرنو

این کتاب به‌خودی خود بسیار خوب و آموزنده است، اما برای ما فایدۀ مضاعف دارد. برای درک ارزش و اهمیت خاص این کتاب برای ما، باید وضعیت آموزشی رایج در به‌اصطلاح مجامع علمی و آموزشی را بشناسیم.

شخص الف را در نظر بگیرید که برای فراگیری علم و حقیقت پا به دانشگاه می‌گذارد. او تقریباً پانزده سال صرف می‌کند تا بشود دکتر و استاد. آن‌گاه این دکتر و استاد چیزهایی را که آموخته، به مدت سی سال برای شاگردانش تکرار می‌کند. آن‌ها نیز به‌نوبۀ خود همان چرخۀ پانزده و سی را تکرار می‌کنند. نتیجه این می‌شود که به‌طور کلی خیلی قشنگ دور خودمان می‌چرخیم. به عبارت دیگر، خیلی عالی درجا می‌زنیم. حال اگر در لابه‌لای آن چرخه‌های قشنگ، دانشجویی به سراغ استاد برود و از او بخواهد که راه و چاه، چم و خم، میان‌برها و فوت‌های کوزه‌گری را به او بیاموزد، با آن روی استاد مواجه می‌شود. معظم‌له با تبختری هولناک به او گوشزد می‌کند که هزار نکتۀ باریک‌تر ز مو این‌جاست و کار بسیار سخت و مردافکن است و زینهار از این بیابان وین راه بی‌نهایت. و آن جوان علاقمند و ساده‌دل را چنان می‌ترساند که علاقه‌اش دود می‌شود و به شکرخوری می‌افتد.

اما روش درست راهی دیگر است. استاد واقعی باید سی سال تجربۀ خود را طوری به شاگردانش منتقل کند که آن را در عرض یکی‌دو سال فرا بگیرند و مابقی عمرشان را صرف پیش بردن علم کنند. بعدها آنان نیز، به‌نوبۀ خود، باید برای شاگردان‌شان چنین کاری انجام دهند. این‌گونه است که علم نسل به نسل جلوتر می‌رود و جامعه و فرهنگ ارتقا پیدا می‌کند. ادوارد ویلسون، زیست‌شناس پرآوازه، در این کتابش همین کار را کرده است.

کتاب از یک پیشگفتار و بیست فصل تشکیل شده است. بیست فصل در پنج بخش جای گرفته‌اند: «مسیری که باید رفت»، «فرایندی خلاقانه»، «زندگی در مسیر علم»، «نظریه و تصویر کلی» و «حقیقت و اخلاق». همۀ فصل‌ها کوتاه‌اند و بیشترشان کمتر از ده صفحه هستند. ویلسون در هر فصل، بدون حاشیه و زیاده‌گویی، مستقیم سر اصل موضوع می‌رود و حرف حسابش را به‌صورت مختصر و مفید می‌گوید.

در بخش اول با مقدمات و پیش‌نیازهای کار علمی آشنا می‌شویم. بخش دوم به خود فعالیت علمی و سازوکار آن اختصاص دارد. ویلسون در بخش سوم به موضوع تعیین شغل و زندگی بر اساس فعالیت علمی می‌پردازد. بخش بعدی دربارۀ چندوچون بینش علمی است. بخش پایانی فقط یک فصل دارد: «اخلاق علمی». در این فصلِ سه‌چهارصفحه‌ای ویلسون به حداقل‌های اخلاق علمی اشاره می‌کند؛ مسائلی که هر دانشمند جوانی با آن‌ها دست به گریبان خواهد شد. چند خطی از این قسمت بخوانیم، چون فایدۀ عام دارد: «شما اشتباه خواهید کرد. بکوشید که اشتباه بزرگی نباشد. ولی وقتی رخ داد به اشتباه‌تان اعتراف کنید و از آن‌ها رد شوید. اشتباهی کوچک در گزارش یا نتیجه‌گیری، اگر به‌طور عمومی اصلاح شود، بخشیدنی است. اگر برای نتایجی که به‌اشتباه گزارش شده، در کمال متانت اصلاحیه‌ای رُک و پوست‌کنده نوشته و منتشر شود، از آسیب‌های دائمی و بعدی آن اشتباه جلوگیری می‌شود. چنین اصلاحیه‌هایی به‌ویژه باید با تشکر از پژوهشگرانی همراه باشد که آن خطاها را با شواهد و استدلال‌های منطقی یافته‌اند و گزارش کرده‌اند. اما متقلب هرگز و هیچ‌وقت بخشیده نمی‌شود. مجازاتش هم مرگ حرفه‌ای است: تبعید و بی‌اعتمادی همیشگی.»

ویلسون به‌قدری سلیس و خوب و مشفقانه راهنمایی می‌کند که آدم هوس می‌کند کار و بارش را زمین بگذارد و برود دانشمند شود، به‌ویژه که او تأکید می‌کند دانشمند شدن نه نبوغ می‌خواهد و نه هوش خاصی. وی علاوه بر این‌که نشان می‌دهد پرداختن به علم کار بسیار سختی نیست، بلکه حسابی هم تشویق می‌کند و انگیزه و انرژی مثبت می‌دهد. برای نمونه، ویلسون در فصل دوم، «ریاضیات»، این نظر جنجالی را مطرح می‌کند که برای دانشمند شدن، در زمینۀ ریاضیات نه نبوغ لازم است، نه استعداد بالا و نه حتی دانش زیاد. اندکی دانش ریاضیات کافی‌ست تا شخص بتواند در بزرگراه علم به‌راحتی بتازد.

ادامه...

https://www.alef.ir/news/4030722061.html

راهنمای کتاب/ آیا حیات یک راز است؟

دکتر علی غزالی‌فر

«حیات چیست؟»
(پنج ایدۀ بزرگ در زیست‌شناسی)
نویسنده: پل نرس
مترجم: کاوه فیض‌اللهی
ناشر: نشر نو، چاپ اول 1402
183 صفحه، 160000 تومان
#علم #نشرنو

هر زمان که در جمعی از اهمیت زیست‌شناسی داد سخن می‌دادم، همیشۀ خدا یکی‌دو نفر پاپیچم می‌شدند که برای آشنایی با این دانش، منبعی به‌شان معرفی کنم. من درجا آچمز می‌شدم. زیست‌شناسی با حوزه‌های گوناگون و دامنۀ وسیعی که دارد چگونه در کتابی کوچک جای بگیرد؟ به همین دلیل، حتی برای آشنایی مقدماتی با زیست‌شناسی مطالعۀ چندین کتاب لازم به نظر می‌رسد. همۀ این‌ها به این معنا بود که یعنی جوابی نداشتم که به علاقمندان بدهم. اما حالا اوضاع تغییر کرده؛ لااقل اوضاعِ من. از این پس هر کس که مرا در این عرصه گیر بیندازد، بی‌بروبرگرد به او «حیات چیست» را پیشنهاد می‌کنم و خودم را خلاص.

نویسندۀ کتاب نوبلیست است. در سال 2001 جایزۀ نوبل پزشکی-فیزیولوژی را به پل نرس، زیست‌شناس انگلیسی، دادند. دوجین جایزه و منصب دیگر هم دارد. با همۀ این‌ها، در کمال شگفتی، تاکنون هیچ کتابی از او منتشر نشده است الا همین اثر و لاغیر. اما با همین یک اثر کولاک کرده است. محتوای غنی و مطالب پرچگال آن به‌کنار، کتاب به‌قدری خوش‌خوان است که آدم تعجب می‌کند کسی که می‌تواند این‌قدر خوب بنویسد چطور این تنها کتاب اوست و بیش از این کتاب منتشر نکرده!

پل نرس در این کتاب به دل زیست‌شناسی زده و عمیق‌ترین مسئلۀ ممکن را مطرح کرده است؛ حیات چیست؟ حیات از یک تک‌سلولی آغاز می‌شود و به جانداران بزرگ و پیچیده و هوشمند می‌رسد. از باکتری‌ها شروع می‌شود و از گیاهان و حشرات عبور می‌کند و به جانوران عظیم‌الجثه و انسان می‌رسد. علی‌رغم این طیف وسیع و تنوع گسترده، حیات در همۀ مراحل، چیزهایی مشترکی دارد. اگر این اشتراکات خوب بررسی و فهمیده شوند، به شناخت حیات هم نزدیک می‌شویم. پل نرس همین کار را می‌کند و در همین زمینه این وجوه اشتراک را پنج چیز می‌داند که عبارتند از سلول، ژن، انتخاب طبیعی، شیمی حیات، اطلاعات حیات. هر کدام را در یک فصل بررسی می‌کند.

سلول اتم زیست‌شناسی است. زیست‌شناسان، همانند دیگر دانشمندان، به دنبال واحدهای پایه یا بنیادی هستند و در این راستا به سلول رسیده‌اند. اما سلول‌ها در ساخت، بقا، و تولیدمثل‌شان وابسته به ژن هستند. به عبارت دیگر، حیات از ژن به‌عنوان منبع کلیدی اطلاعات مربوط به بقا و تولیدمثل جانداران بهره می‌برد. اما ژن‌ها فقط برای حفظ اطلاعات نیستند. آن‌ها نیازمند تغییر هم هستند. این تغییر تکاملی توسط انتخاب طبیعی رخ می‌دهد. انتخاب طبیعی علت قریب تنوع حیرت‌انگیز شکل‌های حیات است. اما هر گونه‌ای از حیات، صرف‌نظر از علت و منشأ شکل‌گیری و تکاملش، چگونه کار می کند؟ سازوکار درونی‌اش چیست؟ پاسخ سادۀ این مسئله می‌شود شیمی. حیات نوعی شیمی است. تفصیل همین مجمل یک‌عالمه مبحث و مطلب دارد. خلاصۀ این ایده را در فصل چهارم می‌خوانیم. اما حیات با اطلاعات هم سخت گره خورده است. هر موجود زنده‌ای لحظه‌به‌لحظه مشغول گرفتن اطلاعات و پردازش آن‌هاست؛ چه اطلاعات مربوط به درون خود و چه اطلاعات مرتبط با محیط بیرونی. با این ویژگی حیات هم در فصل پنجم خوب آشنا می‌شویم.

پل نرس توضیح می‌دهد که منشأ این ایده‌ها چیست، چطور شکل گرفته‌اند، چه تاریخچه‌ای داشته‌اند، چرا مهم‌اند، و رابطۀ تأثیر و تأثر میان آن‌ها به چه صورت است. همچنین، عالمانه و فروتنانه توضیح می‌دهد که این ایده‌ها نهایی نشده‌اند و همچنان در حال دگرگونی‌اند. یافته‌های جدید علمی باعث بازبینی مداوم آن‌ها می‌شوند. پل نرس در همۀ مباحث علاوه بر دیدگاه‌ها و نظریات علمی، از تجربه‌های شخصی هم کمال استفاده را می‌برد، هم تجربه‌های شخصی خودش و هم تجربه‌های شخصی دیگر دانشمندان.
ادامه...

https://www.alef.ir/news/4030330111.html

راهنمای کتاب/ راهی به کشف فرآیندهای تحولی در وجود انسان

لیلا زارعی

«انسان شدن»
نوشته: گِرِگ بِرِیدن
ترجمه: محمد فؤاد حائری
نشر نیستان، 1402
249 صفحه، 270000 تومان
#علم #نشرنیستان

انسان در طی تاریخ همیشه در جستجوی پاسخی برای چیستی خود بوده و نظریه‌های بسیاری در این ‌باره ابداع کرده که هرکدام‌شان استدلال‌های منطقی خاص خود را داشته‌اند. اما درعین‌حال همیشه در رد هر نظریه‌ای، شواهدی تازه به دست آمده که به نوبه‌ی خود به اثبات نظریه‌ی جدیدی منجر شده است؛ و به این ترتیب در چرخه‌ای ناتمام، نظریه‌پردازی درباره‌ی منشأ هستی انسان همواره تداوم داشته است. در عرصه‌ی علوم طبیعی نظریات متعددی مطرح شده‌اند که با پیشرفت علم و فن‌آوری نقض شده یا شکل تازه‌ای به خود گرفته‌اند. یکی از این نظریات متعلق به داروین است که چالش‌های بی‌شماری حول آن پدید آمده و موافقان و منتقدان بسیاری داشته است. کتاب «انسان شدن»، نوشته‌ی گِرِگ بِرِیدن در کنار پرداختن به این نظریه‌ی مهم، دیگر تئوری‌های عرصه‌ی تکامل را نیز مورد ارزیابی قرار داده است.

نظریه‌ی تکامل داروین تا مدت‌ها جایگاهی بلامنازع در توجیه تغییراتی داشت که موجودات زنده در طول هزاران سال دستخوش آن شده‌اند. بررسی‌ها درباره‌ی حیوانات و گیاهان در اغلب مواقع آن‌چه را که داروین در اثبات تکامل گفته تأیید می‌کنند. اما آیا این مسأله درباره‌ی ابعاد مختلف عملکرد انسان نیز می‌تواند صادق باشد؟ نویسنده می‌کوشد در سایه‌ی قدرت تفکر بشر این نظریه را به چالش بکشد و جنبه‌های گوناگون آن را زیر سؤال ببرد. بشر در بسیاری از خصوصیات فیزیولوژیک خود دستخوش تحولاتی شگرف شده، اما این قضیه تا چه اندازه درباره‌ی خرد بشری و قوه‌ی تعقلی که دارد می‌تواند قابل قبول باشد؟ نویسنده بر آن است در دو بخش به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

در بخش اول که «روایتی نو از خلقت بشر» نام گرفته به بررسی مهم‌ترین نظریه‌ها درباره‌ی خاستگاه انسان و چگونگی تداوم حیاتش از بدو خلقت تا کنون پرداخته می‌شود. اغلب این نظریه‌ها با علوم طبیعی تبیین می‌شوند و دلایلی کاملاً فیزیولوژیک در پشت خود دارند. نویسنده در آغاز به ایراداتی اشاره می‌کند که ممکن است به نظریه تکامل داروین وارد شوند که بخشی از آن‌ها با پیشرفت علم مشخص شده‌اند. از جمله‌ی این موارد ظهور و گسترش علم ژنتیک است که با آن برخی اصول تکامل را می‌توان تأیید یا نفی کرد.

به نظر می‌رسد پیچیدگی‌هایی که در عملکرد اندام‌ها دیده می‌شود و با علم‌ ژنتیک توضیحات بسیار دقیقی دارد، چندان با تکامل نمی‌تواند همخوانی داشته باشد، زیرا تغییر تدریجی و در طی مدتی طولانی نمی‌تواند چنین نظام پیچیده اما در عین حال هماهنگی را به وجود آورد. به علاوه، این پیچیدگی از بدو پیدایش انسان وجود داشته و بدون آن عملکرد طبیعی او مختل می‌شده است. بنابراین گرچه بسیاری از عناصر حیاتی بدن انسان تحت تئوری تکامل قابل توضیح‌اند و نشان می‌دهند که مرور زمان تغییراتی در عملکرد و شکل آن‌ها پدید آورده، اما چارچوب‌های ساختاری‌شان نمی‌توانسته مؤید این قضیه باشد.

ماده‌ی وراثتی یا دی ان ای در توجیه اغلب مباحث مرتبط با تکامل و نیز سایر تغییرات ماهیتی و عملکردی زیستی نقشی اساسی را ایفا می‌کند. نویسنده‌ی کتاب از این مطلب در بخش‌های مختلف کتاب بهره می‌برد تا نظریات خود را بسط دهد و به اثبات برساند. دی ان ای به عنوان ابزار راستی‌آزمایی بسیاری از نظریات علمی می‌تواند کاربرد داشته باشد و بنابراین مطالعات بی‌شماری وجود دارند که از آن برای دفاع از فرضیات خود استفاده کرده‌اند. دی ان ای می‌تواند در قبول یا رد موضوعات تکاملی هم کمک شایانی کند، همان‌گونه که در مطالعات اشاره شده در این کتاب می‌توان شاهدش بود.
ادامه....

https://www.alef.ir/news/4030329144.html

راهنمای کتاب/ عارفی از همدان

دکتر علی غزالی‌فر

«آینۀ جانان»
(شرح احوال و آثار و اندیشه‌های شمس‌الدین دیلمی)
نویسنده: سعید کریمی
ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول 1402
354 صفحه، 285000 تومان
#ادبیات_کهن #نشرنو

«و من سخت این طایفۀ صوفیه را انکار می‌کردم، تا آن‌جا که بر ایشان لعن می‌فرستادم و در کتاب‌ها و آثارم نیز این لعن‌ها را می‌نوشتم و حتی در این انکار احساس غرور می‌کردم. ولی حواسّم با آن‌چه در این سال‌ها احساس کردم موافق نبود. پس چون این انکار به درازا کشید و دارویی بر دفع آن نیافتم، به معالجه روی آوردم و به نزد طبیبان رفتم، چه گمان می‌کردم که از غلبۀ سودا بدین حال افتاده‌ام. پس این حال در من فزونی می‌گرفت تا آن‌که گاه در اعلی علیین سیر می‌کردم و گاه به اسفل السافلین فرو می‌رفتم و گاه به عوالم ملکوت و جبروت فرا می‌رفتم... پس از سخنان عرفا و احوال اولیا پیروی کردم و دریافتم که احوالم همچون احوال ایشان و مواجیدم مانند مواجید آنان است.»

این اتفاق، این تنبّه و تغییر، به اعتراف خود شمس‌الدین دیلمی در سال 549 هجری قمری برای او رخ داد. او که اهل درس و بحث رسمی بود و از عارفان بیزار، در بیست‌وچهار سالگی دچار انقلاب روحی می‌شود و به عرصۀ عرفان پا می‌گذارد. در این مسیر جدی و ثابت‌قدم پیش می‌رود. شاگردی بزرگان را می‌کند و خود استاد می‌شود. شاگردانش هم نه کم بودند و نه کم‌کسانی. نجم‌الدین کبری یکی از آنان است. آثار فراوانی به رشتۀ تحریر درمی‌آورد که بعضی از آن‌ها مطوّل‌اند. برخی هم مفقودند یا از بین رفته‌اند. نظریات خاصی هم دارد که گسترۀ عرفان را پوشش می‌دهند؛ هم در زمینۀ عرفان نظری و هم در ساحت عرفان عملی. با همۀ این اوصاف و احوال، شمس‌الدین دیلمی یکی از عارفان گمنام قرن ششم هجری است. این کتاب اولین اثری است که به او اختصاص دارد. و البته می‌توان گفت تاحدی جبران همۀ کاستی‌هاست، زیرا به‌نحو جامع به معرفی او می‌پردازد، طوری که هیچ‌کدام از امور مهم مربوط به او را از قلم نینداخته است.

کتاب از دو بخش کلی تشکیل شده است: بخش اول به «احوال و آثار» شمس‌الدین دیلمی می‌پردازد و بخش دوم به «اندیشه‌های عرفانی» او. بخش اول با گزارشی مشروح از سنت تصوف در همدان آغاز می‌شود. فصل دوم به زندگی شمس‌الدین دیلمی اختصاص دارد که از ولادت تا وفات او را در بر می‌گیرد. فصل سوم معرفی مبسوط آثار اوست. چهار فصل بخش دوم به ترتیب به این حوزه‌ها می‌پردازند: معرفت‌شناسی، خداشناسی، انسان‌شناسی، و سیروسلوک. کتاب با یک نتیجه‌گیری به پایان می‌رسد. اما چه سود از آشنایی با این مباحث؟

عرفان با اصالت و نوآوری و حتی چه‌بسا خلاقیت گره خورده است. به همین دلیل، هر عارفی ابداعاتی خاص خود دارد. در باغ عرفان نیز هر گلی بویی دارد. دیلمی نیز چنین است. شناخت او نکات آموزنده‌ای در پی دارد که در جاهای دیگر نیست. برای نمونه، در حوزۀ عرفان نظری، می‌توان دیدگاه بدیع او، نظریۀ زمان و مکان الهی، را نام برد. از نظر این عارف همان‌گونه که مخلوقات زمان و مکان دارند، خالق‌شان نیز چنین است. خداوند نیز زمان و مکان دارد، اما زمان و مکان او خاص خود اوست و با زمان و مکان دیگر موجودات تفاوت دارد. زمان خداوند آزال و آباد (جمع ازل و ابد) و مکان او عرش و کرسی است. ریزبینی‌های جزئی دیلمی نیز کم نیستند.

ولی آشنایی با شمس‌الدین دیلمی کار ساده‌ای نیست. برای عموم افراد که یک کار نشدنی به شمار می‌آید. به سه دلیل: اولاً، آثار دیلمی زیادند؛ ثانیاً، این آثار زیاد در دسترس نیستند و هنوز – جز دو سه مورد – به صورت نسخۀ خطی هستند؛ ثالثاً، آثارش به زبان عربی‌اند، که این هم به‌شکلی دیگر آن‌ها را از دسترس خارج می‌سازد. این کتاب کار خواننده را آسان کرده است.

البته این اثر تحقیقی صرفاً جنبۀ گزارشی و توصیفی ندارد، بلکه سویۀ نقدی آن هم پررنگ است. نویسنده در هر موردی همۀ جوانب را بررسی، و نقادانه سبک و سنگین می‌کند. چراکه گزارش‌ها نادقیق است. گاهی خالی از ناسازگاری هم نیست. در بخش مربوط به اندیشه‌های عرفانی شمس‌الدین دیلمی هم انتقاد ادامه می‌یابد. نویسنده دیدگاه‌های دیلمی را صرفاً بازگو نمی‌کند. در مواردی که دیلمی تند می‌شود، نویسنده حتی موضع مخالف می‌گیرد. در کل، این کتاب یک اثر تحقیقی خیلی خوب است. به‌علاوه، ارزش عملی هم دارد و برای امروز نیز حرف برای گفتن دارد، به‌ویژه آن‌جا که با مسائل اخلاقی و عملی سروکار داریم.
ادامه....

https://www.alef.ir/news/4030323131.html

راهنمای کتاب/ ذهن چگونه کار می‌کند؟

دکتر علی غزالی‌فر

«ذهن مکانیکی»
(مقدمه‌ای فلسفی بر ذهن، ماشین و بازنمایی ذهنی)
نویسنده: تیم کرِین
مترجمان: مینو زمانیفر – احمد لطفی
ناشر: نشر نو، چاپ اول 1402
448 صفحه، 200000 تومان
#فلسفه #نشرنو

در ایام خوش و لَشِ دانشجویی، از میان واحدهای درسی تخصصی، فلسفۀ ذهن جایگاه اول را در زیبایی و جذابیت داشت، البته از آخر. سه‌چهار جلسه کافی بود تا از این درس زده شوم. نتیجه‌ای که تا میان‌ترم از آن دو واحد گرفتم هم این بود که فلسفۀ ذهن از میان همۀ شاخه‌های فلسفه، خشک‌ترین و بی‌مزه‌ترین و حتی بدترین فلسفۀ مضاف است. دیگران نیز همین عقیده را داشتند. هیچ‌کدام رغبت نکردیم کتاب‌های مربوطه را برای کیف و لذت بخوانیم. اما چرا فلسفۀ ذهن آن‌قدر ناخوشایند بود؟ حالا که دقت می‌کنم، می‌بینم آن معضل ریشه در کتاب‌های فلسفۀ ذهن داشت. کتاب‌هایش حقیقتاً نچسب بودند؛ نثر و سبک خشکی داشتند، مثال‌ها تصنعی یا پیچیده بودند، و مباحث ربط اندکی به زندگی متعارف داشتند، طوری که به علوم آزمایشگاهی نزدیک‌تر بودند تا زندگی عادی یک دانشجوی مفلوک فلسفه. در کل، فلسفۀ ذهن سوهان ذهن بود.

اما اگر در آن روزها «ذهن مکانیکی» را داشتیم، حتماً به نتیجه‌ای معکوس می‌رسیدیم، از بس که خوب و جالب است. این کتاب نه‌فقط آن مشکلات را ندارد، بلکه برعکسِ آن‌ها عمل می‌کند. بیان ساده، روشن و شیوایی دارد. مثال‌ها ملموس و مفهوم‌اند. مباحث مربوط به زندگی‌اند؛ حتی زندگی همان دانشجوی مفلوک فلسفه. البته علم نادیده گرفته نشده است. یافته‌های علوم گوناگون مرتبط با ذهن همه‌جا محل توجه‌اند، هرچند نقادانه بررسی می‌شوند. چراکه استبداد علمی این خاصیت را دارد که زود و به‌زور ذهن را مصادره کند.

برای نمونه، جان سرل، یکی از فیلسوفان ذهن نامدار، می‌نویسد: «از آن‌جا که مغز را خوب نمی‌شناسیم، همواره وسوسه می‌شویم که آخرین فناوری را به‌عنوان مدلی برای فهم آن به کار گیریم. وقتی من کودک بودم همیشه گفته می‌شد که مغز یک صفحه‌کلید تلفن است. شرینگتون، دانشمند برجستۀ علوم اعصاب بریتانیایی، فکر می‌کرد مغز مثل یک سیستم تلگرافی کار می‌کند، فروید معمولاً مغز را با سیستم‌های هیدرولیک و الکترومغناطیسی مقایسه می‌کرد، لایب‌نیتس آن را با آسیاب مقایسه می‌کرد و گفته می‌شود که در یونان باستان این اعتقاد وجود داشته است که مغز مانند منجنیق کار می‌کند. واضح است که در حال‌حاضر از استعارۀ کامپیوتر دیجیتالی استفاده می‌شود.» تیم کرین هم می‌افزاید: «با این نگاه، عجیب است که باور داشته باشیم مغز (یا ذهن) انسان که در طول میلیون‌ها سال تکامل یافته است باید رازهایش را بر حسب نظراتی تبیین کند که در حدود شصت یا هفتاد سال پیش در خلال گمانه‌زنی‌های شاذّ دربارۀ مبانی ریاضیات مطرح شدند.»

کتاب از سیزده فصل تشکیل شده که این مقدار برای این نوع کتاب‌ها غالباً زیاد است. این تعداد به دلیل تنوع مباحث است و نشان می‌دهد که نویسنده به حداکثر مسائل مربوط به ذهن پرداخته است؛ برای نمونه، روان‌شناسی متعارف، کامپیوتر، هوش مصنوعی، زیست‌شناسی و بدن‌مندی.

اما مقصود اصلی نویسنده این نیست که گزارشی کلی از مباحث عام فلسفۀ ذهن ارائه کند؛ همان چیزی که در عموم کتاب‌های مقدماتی فلسفۀ ذهن رایج است. شیوۀ این کتاب با آن آثار تفاوت دارد. این کتاب مسئله‌محور است. مقصود اصلی تیم کرین پاسخ به یک مسئلۀ اساسی است: «تبیین بازنمایی ذهنی». آن‌گاه بر محور همین مسئله سایر مباحث و بخش‌ها را کنار هم می‌چیند؛ برای مثال، رابطۀ نفس و بدن. همۀ مباحث مقدمات یا راه‌هایی هستند برای رسیدن به پاسخ آن مسئلۀ اصلی. به عبارت دیگر، این کتاب از یک جنبۀ خاص به ذهن می‌نگرد. یک راه ورود خاص به فلسفۀ ذهن. که البته سلیقه‌ای یا دلبخواهی نیست.
ادامه...
https://mail.google.com/mail/u/0/?hl=en#inbox