Namangan viloyati tuman (şahar) hokimlarining órinbosarlari, taşkiliy-kadrlar guruhi rahbarlari hamda milliy kadrlar zaxirasiga kiritilgan nomzodlar uçun óquv-amaliy seminar ôz ishini boşladi.

“Ишқилиб, ўқ тегмаган бўлсин-да...” ёхуд фарзандкушлик драмаси

Фарғонада бўлганимда вилоят туман ва шаҳарлари раҳбар ходимлари билан бирга Фарғона драма театрида Ўзбекистон халқ ёзувчиси Саид Аҳмаднинг “Уфқ” романи асосида саҳналаштирилган спектаклни томоша қилдик.
Саҳна асарининг сюжети жуда оддий: бир қишлоқда Икром ака кампири билан истиқомат қилади. Уларнинг гўдаклигидаёқ бирин-кетин нобуд бўлган 8 нафар фарзанларидан сўнг тирик қолган ягона ўғиллари – Турсунбой жуда эркатой ва танбал бўлиб вояга етади.
Бу орада 2-жаҳон уруши бошланиб кетади. Оила бошлиғи Икромжон ака
биринчилар қатори Ватан ҳимоясига отланади. Бироқ тез орада оғир ярадор бўлиб, протез оёқ билан қайтиб келади.
Ноқобил фарзанд Турсунбой ҳам армияга чақирилади. Бироқ фронтга жўнатилаётган пайтда поезддан сакраб қочиб кетади. Номард йигит узоқ вақт қишлоқдан унча узоқ бўлмаган тўқайзорда яшириниб юради. Қишлоқда Турсунбойнинг қочгани ҳақида хабар тарқалгач, унаштирилган қизи Зеби ундан юз ўгиради.
Турсунбойнинг онаси унинг тўқайзорда яшириниб юрганини билиб, унинг ҳолидан хабар олишга боради. Уни айбини тан олишга, бўйин эгиб ўзини ҳукуматга топширишга ундайди. Бироқ қўрқоқ Турсунбойга онаизорининг ялиниб-ёлвориши кор қилмайди ва у тўқайзорда яшириниб юришни афзал кўради. Онаизор унинг қилмишидан қаттиқ изтироб чекади, оғир дардга чалиниб тез орада вафот этади. Шундан сўнг
Икромжон ака излаб-излаб охири ўғлини топади. Ғазабнок ота ўғлини олдига солиб, олиб кетмоқчи ва ҳукуматга топширмоқчи бўлади. Бироқ бадбахт Турсунбой отасига ҳам қулоқ солмай қочишга уринади. Шунда Икромжон ота унга қарата ўқ узади. Отишга жазм қилар экан, “ишқилиб ўқ тегмаган бўлсин-да...” деб хитоб қилади. Афсуски, ўқ нишонга аниқ теккан эди. Турсунбой хору зорликда ўлади.
Гарчи жаҳон адабиётида ҳам фарзандкушлик мавзусида қатор асарлар яратилган бўлса-да, ушбу спектаклдаги сюжет бошқаларга умуман ўхшамайди. Масалан, инглиз ёзувчиси Эдвард Бульвер-Литтон “Ўғил” номли асарида ҳам ота ўз ўғлини қасддан ўлдиради. Бошқа бир мисол - рус ёзувчиси Николай Гоголнинг “Тарас Бульба” асарида бош қаҳрамон душманга хоинлик қилгани учун ўз ўғлини “сени ўзим дунёга келтирдим, ўзим ўлдираман” - дея отиб ташлайди.
Ўғилкушлик мавзуси кўтарилган мумтоз бадиий асарлардан яна бири француз адиби Проспер Мерименинг “Матео Фалконе” новелласидир. Ушбу асар ахлоқий дилемма билан чуқур суғорилган бўлиб, бу ерда ҳам ота образи оилавий фожианинг бош сабабчиси ўлароқ гавдаланади.
Асарнинг сюжети қуйидагича: корсикалик Маттео Фалконе деган киши ўзининг яккаю ягона норасида ўғлини (қочоқ жиноятчини кумуш соат эвазига яширгани ва сўнгра ҳукуматга топшириб юборгани учун) шавқатсизларча отиб ўлдиради. Ўзини ҳақиқий корсикалик деб билган Маттео учун ўғлининг бундай қилмиши, гарчи у ҳали вояга етмаган бўлса-да, ҳақиқий шармандалик, хиёнат, номуссизлик белгиси эди. Маттео ўз ўғлини ўлдирар экан, бундан заррача ҳам афсусланмайди. Чунки Маттеодек мағрур инсон учун “хоиннинг отаси” деган номни кўтариб юриш ҳақиқий шармандалик билан баравар эди.
Албатта, хатога йўл қўйган ўсмир йигитга нисбатан бундай ўта кескин чора кўриш биз учун ғайриинсоний ҳаракат бўлиб туюлиши мумкин, аммо асарда мағрур корсикаликлар учун бу одатий ҳолат ўлароқ талқин этилган.
Жаҳон адабиётидан мисоллар келтирар эканмиз, барча ҳолларда ўғилкушлик қилган оталар учун ўз ҳатти-ҳаракатидан ачиниш туйғуси ёт эканини кўрамиз. Уларнинг бирортаси ўз ўғлини ўлдирганидан асло пушаймон эмас. Аксинча, бундан ғурурланади ва ҳатто ҳузурланади ҳам.
Улардан фарқли ўлароқ, “Уфқ”даги Икром ака образида оталик инстинкти барибир ғолиб чиққанини кўрамиз. Ота ўз қўрқоқ ва дезертир ўғлига қарата ўқ узар экан, барибир унинг тирик қолишига умид қилади: “ишқилиб, ўқ тегмаган бўлсин-да...”. Менимча, ўзбек миллий характерининг бошқалардан фарқли жиҳати ҳам айнан ана шу кескин нуқтада яққол намоён бўлади: Икромжон ота ўз ўғлини ўлдирар экан, бундан бениҳоя қаттиқ изтироб чекади. Чунки нима бўлган-да ҳам у фарзанд, ахир!