تاریخ دانشی است منبع‌بنیاد، پس پژوهشگر به هر میزان که بتواند به منابع متنوع دست یابد، می‌تواند تحلیلی چند وجهی از رویدادهای تاریخی ارائه دهد.
از جمله منابع اسنادی مهم در پژوهش‌های تاریخی،  سلطانیات یا مکاتبات سیاسی است.
عصر صفویه به لحاظ تعداد و کیفیت مکاتبات سیاسی یکی از متمایزترین ادوار تاریخ ایران است، اما به دلیل حوادث طبیعی و تغییر سلسله‌ها و پایتخت‌ها، گنجینه متمرکزی از نامه‌ها و اسناد تاریخی تا دوره معاصر در اختیار نداریم. البته بخش عمده‌ای از نامه‌ها را که اکنون سواد آن در دسترس است، مدیون ذوق منشیانی هستیم که نسبت به گردآوری نمونه نامه‌های خود و سایر منشیان بزرگ این دوره اقدام کردند.
پژوهش حاضر فهرستی تحلیلی و کاربردی از بیش از ۸۰۰ نامه سیاسی این دوره است که افزون بر اسناد و مکاتبات سیاسی منتشره، نسبت به استخراج نامه‌هایی که در متون تاریخی این دوره ذکری از آن شده، اقدام کرده است.
امید است پایان‌نامه دیگری در زمینه دیوانیات آغاز شود تا بتوان از منابع متفرق این دوره، به طور کامل آگاه شد و در مطالعات صفوی بهره‌برداری کرد.
روز یکشنبه ۲۵ شهریور ۱۴۰۳، این پایان‌نامه دفاع شد.
https://t.me/bazmavard

‍ ‍ اینجا چراغی روشن است

تو یکی نه‌ای هزاری تو چراغ خود برافروز
#مولانا
۱۵ اسفند، روز درختکاری است، جالب است بدانیم، سی‌سال پیش، در چنین روز و فردایی نهالی کاشته شد، که اکنون به درختی استوار و سایه‌فکن برای اهل علم و خرد تبدیل شده است.
با همه همراهی‌ها و به‌رغم همه ناهمواری‌ها، موسسه میراث مکتوب، در روز ۱۶ اسفند ۱۴۰۲ خورشیدی، ۳۰ ساله می‌شود.
من در این سی‌سال آشنایی دست‌کم حدود ۲۳ سال از نزدیک و دور با این موسسه همکاری کردم و مایه خوشحالی است که سال‌ها با آنها همکار و به آن موسسه رفت‌وآمد داشتم. این یادداشت را می‌نویسم تا تقدیری باشد از تلاش مدیرعامل و همکاران او که طی این سی‌سال رنج این راه را برده و گنجی از خرد را برای ایران‌پژوهان و اسلام‌شناسان به ارمغان آوردند.
نهادهای پژوهشی - انتشاراتی که با سرمایه‌گذاری دولتی شکل می‌گیرند، عمدتا در جریان رشد خود، با مشکلاتی مواجه می‌شوند، بخشی از مشکلات تغییرات مدیریتی است و بخشی دیگر معطوف به خشک‌سالی مالی است، طوری که اگر تعطیل نشوند، مجبورند با تغییر ماهیت از هدف نخست، البته با زیست حداقلی به کار خود ادامه دهند.
میراث مکتوب در آغازین سال‌های دهه هفتاد برای این شکل گرفت، تا دولت بتواند، در دنیای نشر کتاب، با حمایت از ناشران بخش خصوصی پشتیبان نشر متون کهن باشد؛ اما به تدریج، همچون روند روبه رشد همه نهادها، میراث مکتوب نیز از فعالیت و برنامه‌ریزی در حمایت از نشر، کار خود را گسترش داد و افزون بر برنامه‌ریزی و نشر، پژوهش درباره متون و نسخ خطی را نیز در روند فعالیت‌های خود قرار داد. برای همین پس از گذشت پنج سال از تاسیس این دفتر، از تابستان سال ۱۳۷۷ خورشیدی، ما شاهد تولد نخستین مجله این موسسه، با نام آینه میراث هستیم، مجله‌ای که به صورت فصل‌نا‌مه تخصصی در حوزه نقد کتاب، کتاب‎‌شناسی و اطلاع‌رسانی در حوزه متون آغاز به کار کرد و پژوهش‌های انجام شده درباره و پیرامون نسخه‌های خطی، متون چاپی و فهارس و کتاب‌شناسی نسخه‌ها خطی را - با تنوع موضوعات گوناگونی که دارد - پوشش داد و البته توانست از دهه هفتاد تا اکنون، جای مجله نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران - که در دهه چهل و  پنجاه منتشر می‌شد - به شایستگی پر کند. آینه میراث از ابتدا تا اسفند ۱۳۸۱ در قالب گزارشی و اطلاع‌رسانی در قطع رحلی و از بهار ۸۲ (شماره ۲۳ پیاپی) در قطع وزیری با امتیاز علمی ترویجی و از بهار ۱۳۹۰ به این سو (شماره ۵۰ پیاپی) با امتیاز علمی پژوهشی به انتشار خود ادامه داده است. این مجلّه به اندازه‌ای اثرگذار بوده و هست که توانست نسل جدید و جوانی از نسخه‌پژوهان و متن‌شناسان را به جامعه علمی و دانشگاهی معرفی کند که اکنون بسیاری از آنان از نام‌داران متن‌پژوهی و نسخه‌شناسی و فهرست‌نویسی نسخ خطی هستند.
از کنار همین نشریه دو نشریه گزارش میراث و مجله میراث علمی ایران و اسلام نیز متولّد شد، که هر کدام از این مجلات خود منابعی ارزشمند برای انتشار تازه‌یافته‌های محققان این حوزه بود.
در کنار نشر مجلّات، برگزاری نشست‌های تخصصی و همایش‌های بین‌المللی زمینه‌های فراهم کرد تا موسسه میراث مکتوب، پا از گستره فرهنگی و جغرافیایی ایران فراتر گذارد تا پژوهشگران دانشگاه‌های خارج از ایران نیز در کنار پژوهشگران ایرانی نوآوری‌های خود در زمینه مطالعات نسخ خطّی و متون منتشره را به اشتراک گذارند و همکاری‌های علمی در حوزه نسخه‌های خطّی را در سطح بین‌المللی دو چندان کنند.
موسسه میراث مکتوب در طی سی سال یعنی قریب ۱۰.۹۵۰ روز فعالیت، توانسته است ، ۱۷۱ نشست پژوهشی، ۲۰ همایش‌ داخلی و خارجی، ۲۰ کارگاه و کلاس‌های آموزشی (در حوزه سند، سیاق، تصحیح و ...)، ۹۶ ضیافت ماهانه دیدار اهل فرهنگ ، ۳۹۰ عنوان در ۴۶۰ مجلد کتاب، ۷۲ شماره فصل‌نامه آینه میراث با ۴۰ شماره ضمیمه، ۹۷ شماره گزارش میراث به همراه ۱۲ ضمیمه، مجله میراث علمی ایران و اسلام ۲۲ شماره به همراه ۳ ضمیمه را چاپ، نشر و برگزار کند، طوری که در از ابتدا تاکنون، ۱۰۱۳ فعالیت از سوی این موسسه در طی سی سال انجام شده است که می‌توان گفت، در هر ۱۱ روز، اهالی فرهنگ شاهد یک فعالیت اثرگذار از این موسسه بوده‌‌اند.
همه این تلاش‌ها را مدیون مدیریت خوب و اثرگذار آقای دکتر اکبر ایرانی قمی، مدیرعامل این مجموعه هستیم، این تداوم مدیریت زمینه بالندگی را فراهم کرده است، اما باید توجه داشت، برای همه انسان‌ها، هر آغازی را پایانی است، ان‌شاءالله آقای ایرانی همیشه تندرست و پاینده باشند، اما چنانچه همو به آینده این نهاد اثرگذار فکر نکند، با هر اتفاقی ممکن است چنین دست‌آورد مهم فرهنگی، خدای ناکرده به نهاد سلف خود بنیاد فرهنگ دچار شود و فقط در خاطره‌ها بماند.

سیدسعید میرمحمدصادق

https://t.me/bazmavard