سوفیا لورن:
من با دوتا مزیت بزرگ به دنیا آمدم: عقل داشتم و فقیر بودم

سوفیا لورن در عکسی از chiara Samugheo در سال ۱۹۶۵

@readingCinema

بازاندیشی مفاهیم فرهنگی پرفروش‌ها حتماً شنیده‌اید که می‌گویند تمام آثار هنری یا کالاهای فرهنگیِ به اصطلاح پرفروش یا مبتذلند یا از آن هم بدتر، یعنی فاسد. به عنوان شخصی که کمترین آشنایی و علاقه‌ای به رمان عامه‌پسند، موسیقی پاپ، هالیوود و... ندارد، قاعدتاً…

بازاندیشی مفاهیم فرهنگی

پرفروش‌ها

حتماً شنیده‌اید که می‌گویند تمام آثار هنری یا کالاهای فرهنگیِ به اصطلاح پرفروش یا مبتذلند یا از آن هم بدتر، یعنی فاسد. به عنوان شخصی که کمترین آشنایی و علاقه‌ای به رمان عامه‌پسند، موسیقی پاپ، هالیوود و... ندارد، قاعدتاً باید این گفته را مثل وحی منزل دربست می‌پذیرفتم. ولی همیشه اشکال بزرگی در آن یافته‌ام.

پرفروش‌ها مفهوم بسیار ناهمگونی است. کتاب مقدس و آثار شکسپیر، شاهنامه‌ی فردوسی و دیوان حافظ و هزار نظیر اینها هم «پرفروش» محسوبند. اما چه عقل سالمی جرات دارد آنها را هم تخطئه کند و بگوید چیزهایی از قبیل خزعبلات عامه‌پسند هستند؟ پس شاید پرفروش اصطلاح خیلی راهگشایی نباشد.

در واقع هم نیست. پرفروش دلالتی مشخصاً اقتصادی دارد. اگرچه اقتصادگرایان (اکونومیست‌های) خودداناپندار، پیروان مارکس و هایک و...، هر یک به علت خود ممکن است ناراحت شوند، باید گفت عوامل اقتصادی اصطلاحاً زیربنایی و یا نظم بازار در مسائل فرهنگ اگرچه دخیلند، تعیین‌کننده‌ی نهایی نیستند.

از این رو پرفروش بودن یک کتاب، موسیقی یا فیلم در حوزه‌ی نقد هنری و از منظر فنّی هیچ معنایی ندارد. نمی‌توان گفت که کیفیت فنّی و هنری و ادبی شاهنامه و فلان رمان دوزاری یکی است، چون فروششان در بازار یکی است، یعنی افراد آزادانه از جیب خودشان برای این دو پول داده‌اند.

برای اینکه تماز میان این دو روشن شود، لازم است اصلی را لحاظ کنیم که ادموند برک، فیلسوف محافظه‌کار بریتانیایی، آن را در قرن هجده، در حوزه‌ی سیاست طرح کرد، ولی می‌توان آن را در موضوعاتی که جنبه‌ی اجتماعی دارند (اقتصاد، فرهنگ و...) هم لحاظ کرد و به خوبی به کار برد، یعنی اصل پایداری وجاهت قرارداد اجتماعی.

فرق است میان آنچه یک سال پرفروش است، با آنچه ده سال، صد سال یا هزار سال پرفروش است. چرا؟ چون فرق است بین چیزی که یک نسل از مردم بر سر خوبی آن توافق کرده (و برایش پول داده‌اند) با چیزی که نسل‌های متعدد از مردم بر سر کیفیتش توافق کرده‌اند. این دو در دو جامعه‌ی آماری مختلف محبوب شده‌اند.

اگر شما جامعه‌ی آماری خود را به پسران پانزده‌ساله‌‌ی دبیرستان فلان محدود کنید، ممکن است محبوب‌ترین فیلم، فیلم پرن باشد! ولی اگر جامعه‌ی آماری خود را به کل یک ملت تعمیم بدهید، نتیجه دیگر آن نخواهد بود. یک نسل در قیاس با نسل‌های متعدد در یک فرهنگ همینقدر محبوب است.

اگر اثری شروع کند و به مدت طولانی و طی نسل‌های متمادی محبوب بماند، از رده‌ی پرفروش‌ها خارج و به رده‌ی دیگری می‌رود که آن را اصطلاحاً کلاسیک (یعنی اشرف = متعلق به بهترین طبقه = اشراف) می‌نامند. پس فرق است بین محبوبیت امروز با محبوبیت در طی زمان طولانی که یعنی محبوبیت بین نسل‌های متمادی.

پس هر گاه درباره‌ی کیفیت آثار هنری بحث می‌شود، تشبث محبوبیت و پرفروشی مغالطه است. چون ممکن است اثری فعلاً و برای گروه یا نسل فعلی جالب باشد. اما تشبث به محبوبیت در طی تاریخ مغالطه نیست، چون اگر من و جد سی نسل پیشم با همه‌ی تفاوت‌هایمان مجذوب یک کتابیم، باید پرسید آن چیز چیست.

اگر کتابی موفق شده مدت هزار سال در یک فرهنگ مهم باقی بماند، حتماً دارد درباره‌ی مسائلی صحبت می‌کند که به رغم همه‌ی نوسانات تاریخ و تفاوت‌های زمانه و روزگار و نسل‌ها باقی مانده‌اند. از این روست که شاهنامه مهم است، ولی گروه موسیقی مورد علاقه‌ی امروز شما نیست، چون شما گروه موسیقی مورد علاقه‌ی پدرتان را نمی‌شناسید.

پی‌نوشت: درباره‌ی ترجمه‌ی کلاسیک به اشرف: کلاسیکوس در لاتینی یعنی متعلق به یک طبقه/گروه خاص. بعداً این واژه دلالت می‌یابد به چیزی که متعلق به بهترین طبقه است. از این رو، وقتی ما به اثری می‌گوییم کلاسیک، یعنی جزو اشرف آثار است، به همان معنی که انسان را اشرف مخلوقات می‌نامند.

#بازاندیشی_مفاهیم_فرهنگی
سپاس ریوندی

Summer Evening, 1947
Artist: Edward Hopper

Two or three things I know about Edward Hopper
Dir. Wim Wenders

@readingCinema

Morning Sun, 1952
Artist: Edward Hopper

Two or three things I know about Edward Hopper
Dir. Wim wenders

@readingCinema

Nighthawks (1942)
Artist: Edward Hopper

The End of Violence (1997)
Dir: Wim Wenders

@readingCinema

«سبک خودت را خلق کن، منحصر به فرد برای خودت و قابل شناسایی برای دیگران!»

اورسون ولز

@readingCinema