https://m.youtube.com/watch?v=HtgndjBoLUs&fbclid=PAY2xjawHojchleHRuA2FlbQIxMAABpvlnslH6xMJcgq_R-HROqJ3N7vVDxV4poknMdc5GRj1XZ1J_tvann0DzuQ_aem_vGDyrEu0ik3uWrVnQIO7RA#bottom-sheet

Document from B. Zandi

https://m.vkvideo.ru/video-228498519_456239019
لینک سخنرانی امروز مارتین هسپلمت (۱۰ دسامبر ، ۲۰۲۴ ) در اولین کنگره زبانشناسی اروسیا در مسکو با عنوان:
Why are universals of grammar еasier to explain than geographical patterns?

مقایسهٔ زبان زنان و مردانه در داستان های ابراهیم گلستان و منیرو روانی پور از منظر زبانشناسی جنسیت و جامعه شناسی

توانای زبان پارسی
از محمد علی لوایی 1316
(کانال زبان شناسی همگانی)

از ادبیات تا زبانشناسی(معرفی طرح وارهٔ شناختی انسجام) با استفاده از روایت.

به یاد استادم دکتر کورش صفوی
همایش زبانشناسی در دانشگاه علامه طباطبائی در حالی برگزار می شود که ناب¬ترین، فرهیخته¬ترین، سخنور¬ترین و از همه مهمتر همراه ترین استادم یعنی دکتر کورش صفوی دیگر در بین ما حضور ندارد. خوش به حال او که بهترین آثار، بهترین خاطرات و بهترین شاگردان را از خود به یادگار گذاشت.
کورش صفوی معلمی بی نظیر بود که در همان جلسۀ اول دانشجویان را شیفتۀ خود و زبانشناسی می کرد. درست همانطوری که خود من شیفتۀ او و رشتۀ زبانشناسی شدم و راه علمی خود را پیدا کردم. در روابط اجتماعی بی تکلّف بود و بسیار فروتن. کلام سحرآمیز و لحنش دارای شیرینی، لطافت و طنزی بسیار دلنشین بود. سخت ترین و پرچالش ترین مسائل زبانشناسی را می توانست به صورت قابل فهمی حتی برای غیرمتخصصین بیان کند. ساده سازی و شفاف سازی مطالب علمی در واقع هنرش بود. این هنر نه تنها در تدریس بلکه در تألیفات و ترجمه های او منعکس شده است. زندگی پربار خود را تا آخرین لحظات وقف خواندن، تدریس، تألیف و ترجمه کرده بود. معناشناسی درجه یک بود. بسیار تلاش کرد تا میان زبانشناسی و ادبیات پلی بزند و یافته های زبانشناسی را در ادبیات به کار بندد. صفوی شاگردپرور بود. به دغدغه ها و دلمشغولی های علمی و غیر علمی دانشجویان توجه می کرد و با بیان تجارب زندگی علمی و شخصی خود آنها را راهنمایی می کرد و به آنها امید می داد. دکتر صفوی همواره از استادان خود علی رغم بعضی ناملایمات به نیکی یاد می کرد. به خصوص همیشه یاد روانشادان دکتر محمد رضا باطنی و دکتر علی محمد حق شناس را گرامی می داشت. یادم می آید در یکی از سخنرانی هایش به یاد دکتر حق شناس در حالی که سخت متأثر بود، اظهار داشت "کی گفته دکتر حق¬شناس دیگر پیش ما نیست؟ حق شناس همین جاست، درست در همین مجلس". واقعا راست می گفت. خوبان نمی میرند، صفوی نیز همینجاست، درست در همین مجلس، منش او بین دانشجویان تکثیر شده است. صفوی در بین ماست، حتی اگر سفر ابدی اش ما را با کوله باری از اندوه تنها گذاشته باشد.
از توجه شما سپاسگزارم
مهرداد نغزگوی کهن، عضو هیأت علمی گروه زبانشناسی دانشگاه بوعلی سینا

ضمیر و ارتباط آن با فرهنگ
در بسیاری از زبانها، آن دسته از اسامی که ناظر بر مفهوم اولیۀ «مرد/آدم» هستند، به صورت ضمیر (نامعین) در آمده اند و برای اشاره به زن یا مرد و حتی یک گروه به کار می روند، مانند ضمیر نامعین man در زبان آلمانی. تا آنجا که می دانیم این نوع به اصطلاح «دستوری شدگی» برای کلماتی با مفهوم «زن» در زبانها رخ نداده است، زیرا دستوری شدگی بر کلماتی عمل می کند که در زبان بسامد وقوع بالا دارند. در جوامع اولیه حضور زنان در جامعه معمولاً پر رنگ نبوده است، بنابر این طبیعی است که کاربرد کلمۀ «زن» در جامعه برای اشاره به افراد کمتر بوده باشد. همین امر باعث شده کلمات با معنی «زن» به صورت ضمیر در نیایند و همان ضمیر «مرد» را برای اشاره به زن نیز به کار ببرند. یعنی به لحاظ تاریخی استعمال یک کلمۀ هم برای زنان و هم مردان، نشانۀ برابری حقوق زنان و مردان در آن جامعه نیست و به کاربردهای اولیه و بسامد وقوع صورت زبانی بستگی دارد.
یکی دیگر از مفاهیم اولیه ای که در زبانها برای ساخت ضمیر به کار گرفته می شود، اشاری ها (با معنای «دور» و «نزدیک») است. مثلاً در زبان لاتینی ille به معنای «آن» (اشاره به دور) است. این ضمیر در فرانسوی به صورت il او (مذکر) و elle او (مؤنث) در آمده است. ضمیر «او» در فارسی نیز چنین است و از منبع اولیۀ اشاره به دور (ava) به وجود آمده است. «او» در سیر تحول خود، در آغاز هم برای اشاره به مرد و هم زن و هم اشیاء به کار می رفته است. کم کم این کاربرد خاص تر شده و در حال حاضر «او» تنها برای انسان (چه زن و چه مرد) به کار می رود. این خاص شدگی specialization از اصول دستوری شدگی است و ربطی به تساوی یا عدم تساوی حقوق زن و مرد ندارد. درست همین سیر تحول را در اشاری دور «آن» در فارسی امروز مشاهده می کنیم. اشاری «آن» (مثلاً در جملۀ «آن مرد آنجاست») به عنوان ضمیر آن/اون هم برای اشیاء و هم انسان کاربرد دارد. البته کاربرد ضمیر «اون» برای اشاره به انسان بی ادبانه و تحقیر آمیز تلقی می شود. شاید خاص شدگی ضمیر «او»، یعنی حذف کاربرد آن برای اشیاء و حیوانات، به همین دلیل بوده باشد. بعید نیست در آینده همین اتفاق برای آن/اون هم رخ دهد و این ضمیر با خاص شدگی تنها برای انسان و یا فقط برای اشیاء به کار رود (برای توضیحات فنی تر لطفاً به منابعی رجوع کنید که در انتهای این پست آورده ام).
با توجه به این ملاحظات سخنان آقای دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه تهران در بارۀ ضمیر سوم شخص بیشتر شبیه به شوخی می شود. ایشان در مصاحبه ای قدم در حوزۀ زبانشناسی گذاشتند و فرمودند: "در تمام زبانهای دنیا بین مذکر و مؤنث تفاوت قائل می شوند و ضمیر مؤنث غیر ضمیر مذکر است... فارسی یگانه زبانی است که برای ضمیر مذکر و مؤنث تمایزی قائل نمی شود. این استعمال و عدم تفاوت زبانی بین زن و مرد ناشی از فرهنگ ایرانی است" (نقل به مضمون)
اولاً چنین ادعای بزرگی نیاز به این دارد که شما تمام زبانهای جهان را مورد بررسی قرار دهید. مطمئنأ استاد فلسفه محترم ما چنین کاری را خود انجام نداده است و صد البته با منابع مرتبط آشنا نیستند. پس اینطور با قاطعیت صحبت کردن کلاً اشتباه است. دومأ در تعدادی از زبانهای جهان جزء دستوری مستقل به نام ضمیر سوم شخص نداریم، چه برسد به اینکه بخواهیم بین مذکر و مؤنث تمایز قائل بشویم یا نشویم و سرانجام اینکه همانطور که گفتیم کاربرد «او» امروزی برای مذکر و مؤنث به سیر تحول زبانشناختی آن باز می گردد و ربطی به برابری و نابرابری زن و مرد ندارد.
به نظر بنده فرهنگ و تاریخ ایرانی و نیز زبان فارسی آنقدر نکات مثبت بی نظیر دارد که نیاز به این داستان پردازی های غیر علمی نیست.
منابع
نغزگوی کهن، مهرداد (1392). بررسی شیوۀ تکوین بعضی از ضمایر در فارسی نو. رنج و گنج، ارج نامه دکتر زهره زرشناس، به کوشش ویدا نداف، فرزانه گشتاسب و محمد شکری فومشی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. 481-489.
نغزگوی کهن، مهرداد (1395). زبان فارسی در گذر زمان. تهران: کتاب بهار.
نغزگوی کهن، مهرداد (1396) شکل گیری ضمایر اول و دوم شخص جدید فارسی نو از منظر دستوری شدگی، نامه فرهنگستان، دستور: 13: 3-45.
نغزگوی کهن، مهرداد (1399). چگونگی شکل‌گیری ضمایر سوم شخص در فارسی‌نو. واژه واژه زندگی، جشن نامه دکتر ویدا شقاقی، به اهتمام شهرام مدرس خیابانی و فریبا قطره. 450-425. تهران: نشر نویسه پارسی.
Bhatt, D. N. S. (2004). Pronouns. Oxford: Oxford University Press.
Heine, B., and Song, K. A. (2011). On the grammaticalization of personal pronouns. Journal of Linguistics, 47(03); 587-630.