[ هەڵمەخەڵەتێ بە زانست و بەندایەتی ئەهلی بیدەع ]

قال الخطيب البغدادي: توفي إبن الثلجي في صلاة العصر وهو ساجد.

ئیبن ثلجي لە نوێژی عەصر لە سوجدەدا بوو وەفاتی کرد.

[ تاريخ بغداد ].

*ابن الثلجي (جهمی)، ناوی خۆی محمد بن شجاع یەکیک بوو لە فوقەهای حەنەفی لە عێراق، لەگەڵ ئەوەش کە فوقەهایەکی ناودار بوەو خاوەن عیبادەت بوەو لە سوجدەدا مردوە بەڵام کەسێکی جەهمی بوو تەکفیرو تەبدیع کراوە لەسەر مەسەلەی خەلقی قورئان، بۆیە ئامان ئاگاداربە هەرگیز نەکەی بە زانست و کتێب و نوسراوەکانی ئەهلی بیدەع هەڵخەڵەتێی ئامان نەکەی بە تێکۆشانی لە جیهادا و بەندایەتی و عیبادەتی ئەهلی بیدەع هەڵخەڵەتێی و بیکەیە ئیمام و شیخ و مامۆستای خۆت و بە شان و باڵی داهەڵبڵیی و پارێزگاری لێبکەیت و لەسەری بەجواب بێی..

[ دوعاکردن لە کافر و بێباوڕان ]

كان أُبي رضي الله عنه يقنُتُ في الوِترِ بعد النِّصفِ من رمضانَ ويقولُ في دعائِه:

اللَّهُمَّ قَاتِلِ الكَفَرَةَ الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِكَ وَيُكَذِّبُونَ رُسُلَكَ وَلَا يُؤْمِنُونَ بِوَعْدِك، وَخَالِفْ بَيْنَ كَلِمَتِهِمْ وَألْقِ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ وَألْقِ عَلَيْهِمْ رِجْزَكَ وَعَذَابَكَ إلَهَ الحَقِّ.

صحابەی بەڕێ ئوبەی کوڕی کەعب لە دوای نیوەی مانگی ڕەمەزان دوعای قنوتی ئەکرد لە وترداو و لە دوعاکانیدا ئەیفەرموو:

اللَّهُمَّ قَاتِلِ الكَفَرَةَ الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِكَ وَيُكَذِّبُونَ رُسُلَكَ وَلَا يُؤْمِنُونَ بِوَعْدِك، وَخَالِفْ بَيْنَ كَلِمَتِهِمْ وَألْقِ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ وَألْقِ عَلَيْهِمْ رِجْزَكَ وَعَذَابَكَ إلَهَ الحَقِّ

[ صحيح ابن خزيمة ].

قال ابن ابي الدنيا في «الشكر»:-
٦٦- حَدَّثَنِي عِصْمَةُ بْنُ الْفَضْلِ، حَدَّثَنِي يَحْيَى بْنُ يَحْيَى، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ نَشِيطٍ، عَنْ بَكْر بْنَ عَبْدِ اللَّهِ، أَنَّهُ لَحِقَ حَمَّالًا عَلَيْهِ حِمْلُهُ وَهُوَ يَقُولُ: الْحَمْدُ لِلَّهِ، أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ، قَالَ: فَانْتَظَرْتُهُ حَتَّى وَضَعَ مَا عَلَى ظَهْرِهِ، وَقُلْتُ لَهُ: مَا تُحْسِنُ غَيْرَ ذَا؟ قَالَ: بَلَى، أُحْسِنُ خَيْرًا كَثِيرًا: أَقْرَأُ كِتَابَ اللَّهِ، غَيْرَ أَنَّ الْعَبْدَ بَيْنَ نِعْمَةٍ وَذَنْبٍ، فَأَحْمَدُ اللَّهَ عَلَى نَعْمَائِهِ السَّابِقَةِ، وَأَسْتَغْفِرُهُ لِذُنُوبِي، فَقُلْتُ: الْحَمَّالُ أَفْقَهُ مِنْ بَكْرٍ.

بەکر کوڕی عبدالله گەشت بە کرێکارێک کە کاری ئەکرد و کاڵا و شتی هەڵدەگرت و ئەیوت: الحمدلله، استغفرالله، بەکر ئەڵێت: چاوەڕێم کرد تاوەکو ئەوەی هەڵیگرتوو داینا، پێم گووت: ئایە شتێک هەیە لەمە باشتر بێت؟، گوتی: بەڵێ، باشترین و زۆرترین خێر: کە خوێندنەوەی قورئانە، بێجگە لەوەی بەندە لە نێوان نیعمەت و تاواندایە، الحمدلله لەسەر نیعمەتەکانی پێشوو، وە استغفرالله بۆ تاوانەکانم، بەکر گوتی: کرێکار تێگەشتوترە لەمن.

قال الثعلبي في تفسيره وأخبرني أبو الحسن محمد بن القاسم بن أحمد، قال: حدثني أبو الطيب محمد بن أحمد ابن حمدون، قال: حدثنا عبد الرحمن بن الحسين، قال: حدثنا محمد بن إدريس، قال: حدثنا أحمد بن أبي الحواري، قال: قال أبو أحمد- يعني عباس الهمداني- وأبو سليمان الداراني في قوله سبحانه: { وَالَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا } قال: الذين يعملون بما يعلمون يهديهم ربّهم إلى ما لا يعلمون.

ئەبو سولەیمانی دارانی لەم ئایەتەی پەروەردگار { وَالَّذِينَ جاهَدُوا فِينا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنا } دەفەرمووێت: ئەوانەی کارو کردەوە دەکەن بەوەی ئەیزانن ئەوا پەروەردگار هیدایەتیان ئەدات بۆ ئەو کارو کردەوانەی کە نەیزانن.

قال ابن أبي حاتم في تفسيره ٥٧٢٨- كَتَبَ إِلَيَّ مُحَمَّدُ بْنُ حَمَالٍ الْقُهَنْدُزِيُّ، ثنا عُمَرُ بْنُ عَبْدِ الْغَفَّارِ قَالَ: قَالَ سُفْيَانُ- يَعْنِي ابْنَ عُيَيْنَةَ- فِي قَوْلِهِ: { وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا } قَالَ: تَرَوْنَ هَذَا فِي السَّلامِ وَحْدِهِ؟، هَذَا فِي كُلِّ شَيْءٍ مَنْ أَحْسَنَ إِلَيْكَ فَأَحْسِنْ إِلَيْهِ وَكَافِئْهُ فَإِنْ لَمْ تَجِدْ فَادْعُ لَهُ وَأَثْنِ عَلَيْهِ عِنْدَ إِخْوَانِهِ.

عومەر دەڵێت: سوفیانی کوڕی عویەینە لەم ئایەتەی پەروەردگار { وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا } فەرمووی: ئایە وادەبینن ئەمە بەس لە سەلام کردن بێت؟، بەڵکو ئەمە لە هەموو شتێکە ئەوەی چاکەی لەگەڵ کردی ئەوا چاکەی لەگەڵ بکەوە، وە پاداشتی بکە گەر نەتوانی ئەوا دوعای بۆ بکە، وە مەدح و سەنای بکە لەلای هاوڕێ و دۆستەکانی.

جاء في تفسير ابن أبي حاتم ١٢٨١٥- عَنْ مطرف قَالَ: كَانَ مالك إِذَا دَخَلَ بيته قَالَ: مَا شَاءَ اللَّهُ، قلت لمالك: لَمْ تقول هَذَا؟ قَالَ: ألا تسمع الله يَقُولُ: { وَلَوْلا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاءَ اللَّهُ }.

موطەریف دەڵێت: ئیمام مالیک کاتێک ئەگەڕایەوە ماڵەوە دەیوت: ماشاءالله، گوتم بە ئیمام مالیک: بۆچی وادەڵێی؟، فەرمووی: ئەی گوێت لە وتەی پەروەردگار نەبووە کە ئەفەرمووێت: { وَلَوْلا إِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَاءَ اللَّهُ }.

قال الإمام الشافعيّ (ت: ٢٠٤ هـ):
أَخْبَرَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ، عَنِ الْأَسْوَدِ بْنِ قَيْسٍ، عَنْ أَبِيهِ قَالَ:أَبْصَرَ عُمَرُ بْنُ الْخَطَّابِ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ رَجُلًا عَلَيْهِ هَيْئَةَ السَّفَرِ فَسَمِعَهُ يَقُولُ: لَوْلَا أَنَّ الْيَوْمَ يَوْمُ الْجُمُعَةِ لَخَرَجْتُ، فَقَالَ عُمَرُ: اخْرُجْ، فَإِنَّ الْجُمُعَةَ لَا تَحْبِسُ عَنْ سَفَرٍ.

ئیمام عومەر پیاوێکی بینی شێوەو ڕواڵەتی سەفەری لێ دەرەکەوێ گوێی لێبوو ئەیگوت: گەر ئەمڕۆ ڕۆژی هەینی نەبوایە دەرەچووم بۆ سەفەر، عومەر فەرمووی: برۆ بۆ سەفەر، چونکە ڕۆژی هەینی ڕێگر نیە لەسەفەر کردن.

[ مُسند الشافعيّ، وأخرجه عبدالرزّاق في مصنفه (٥٥٣٧) ].

قال ابن أبي الدنيا في «الخمول والتواضع»:-
٥١- حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ الْمَجِيدِ التَّمِيمِيُّ، حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ عَيَّاشٍ، عَنْ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ، عَنْ خَالِدِ بْنِ مَعْدَانَ أَنَّهُ كَانَ إِذَا كَثُرَتْ حَلَقَتُهُ قَامَ مَخَافَةَ الشُّهْرَةِ.

٥٢- حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ، حَدَّثَنَا جَرِيرٌ، عَنْ لَيْثٍ، عَنْ أَبِي الْعَالِيَةِ أَنَّهُ كَانَ إِذَا جَلَسَ إِلَيْهِ أَكْثَرُ مِنْ ثَلَاثَةٍ قَامَ.

٥٣- حَدَّثَنَا هَاشِمُ بْنُ الْوَلِيدِ، حَدَّثَنَا أَبُو بَكْرِ بْنُ عَيَّاشٍ، قَالَ: سَأَلْتُ الْأَعْمَشَ، كَمْ رَأَيْتَ أَكْثَرَ مَا رَأَيْتَ عِنْدَ إِبْرَاهِيمَ؟، قَالَ: أَرْبَعَةً خَمْسَةً.

گەر لە کۆڕ و مەجلیسی تابعی خالیدی کوڕی مەعدان خەڵکی زۆر کۆببانەوە ئەوا خالید هەڵدەستا لەبەر ترسی بەناوبانگی.

گەر لەلای تابعی ئەبو عالیە زیاتر لە سێ کەس دابنیشبوان و کۆببانەوە ئەوا هەڵدەستا.

ئەبو بەکر کوڕی عەییاش دەڵێت: پسیارم لە ئەعمەش کرد، چەند کەست ئەبینی لەلای ئیبراهیم؟، ئەعمەش گوتی: چوار، پێنج کەس

[ تاوان و سەرپێچی بەریدی کوفرە ]

قيل لحذيفة - رضي الله عنه -:في يوم واحد تركت بنو إسرائيل دينهم؟، قال: لا، ولكنهم كانوا إذا أمروا بشيء تركوه، وإذا نهوا عن شيء ركبوه، حتى انسلخوا من دينهم كما ينسلخ الرجل من قميصه.

وترا بە صحابەی بەڕێز حوزەیفە: ئایە بەنو ئیسرائیل لە یەک ڕۆژدا وازیان لە دینەکەیان هێنا؟، فەرمووی: نەخێر، بەڵکو ئەوان گەر فەرمانیان پێبکرابوایە بە شتێک ئەوا نەیاندەکرد و وازیان لێدەهێنا، وە گەر ڕێگریان لێبکرابوایە ئەوا ئەنجامیان دەدا و سەرپێچیان ئەکرد، تاوەکو دینیان لەبەر داماڵا و لێی دەرچوون وەک چۆن پیاو جلەکەی لەبەر دادەکەنێ.

[ أخرجه ابن بطّة في الإبانة الكبرى (٧) وأبو نعيم في الحلية (٢٧٨/١) وغيرهم ].

قال الإمام أحمد في مسنده (١٧٦٥٠):
حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ إِسْحَاقَ، حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ يَعْنِي ابْنَ الْمُبَارَكِ، حَدَّثَنَا ثَوْرُ بْنُ يَزِيدَ، عَنْ خَالِدِ بْنِ مَعْدَانَ، عَنْ جُبَيْرِ بْنِ نُفَيْرٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرَةَ، وَكَانَ مِنْ أَصْحَابِ النِّبِيِّ ﷺ قَالَ: لَوْ أَنَّ عَبْدًا خَرَّ عَلَى وَجْهِهِ مِنْ يَوْمِ وُلِدَ، إِلَى أَنْ يَمُوتَ هَرَمًا فِي طَاعَةِ اللهِ، لَحَقَّرَهُ ذَلِكَ الْيَوْمَ (يعني يوم القيامة)، وَلَوَدَّ أَنَّهُ رُدَّ إِلَى الدُّنْيَا كَيْمَا يَزْدَادَ مِنَ الْأَجْرِ وَالثَّوَابِ.

ھاوەڵی بەڕێز موحەممەدی كوڕی ئەبی عومەیرە فەرموویەتی: ئەگەر بەندە دەموچاوی بخاتە سەر زەوی لەو ڕۆژەوەی لەدایك بوووە تا ئەو ڕۆژەی دەمرێت بەپیری لەبەندایەتی كردنی پەروەردگاردا، ئەوا لەڕۆژی دوایی بەكەمی دەزانێت، وە ئاوات دەخوازێت بگەڕێندرێتەوە دونیا تاوەکو ئەوەی پاداشتی زۆرتر بەدەست بهێنێت.

[ وهو في "الزهد" لابن المبارك (٣٤) ، ومن طريقه أخرجه البخاري في "التاريخ الكبير" (١٥/١) ].