لغت‌نامه و چند ناسزا (موقت)

می‌خواهم ادعایی کنم که ممکن است عجیب باشد، ولی خواننده این را بعد از آزمودن دیر یا زود در خواهد یافت. کسی که به «مقدار کافی» از درک و شعور برخوردار نباشد نباید در خواندن متون قدیم برای رفع احتیاجات لغوی خود جز به لغت‌نامهٔ دهخدا رجوع کند. تا پیش از آنکه فرهنگ کامل دیگری به فارسی نوشته شود، از میان فرهنگهای لغت هیچ فرهنگی جز لغت‌نامه قابل اتکا نیست. فرهنگهای قدیم فقط به درد کسی می‌خورد که بداند چگونه از آن فرهنگها استفاده کند. نه آنکه بداند تبویب و ترتیب آنها چگونه است، بلکه بداند در درستی هر لغت آن چگونه تحقیق کند. اگر کسی چنین شرطی را ندارد، باید همهٔ آنها را، ولو بهترین آنها را که لغت فرس و صحاح الفرس باشد، در گنجه بگذارد. برهان و جهانگیری و آنندراج و سروری و مانند ایشان که جای خود دارند (مطلبی که آقای راستی‌پور مدتی قبل دربارهٔ لغت فرس نوشته‌اند هشدار خوبی است برای هر کس که با فرهنگهای قدیم سر و کار دارد).
در لغت‌نامه هم هر جا لغتی شاهد نداشت، اول کاری که باید کرد شک کردن در درستی آن لغت است. هر ادایی و اطواری هیچ‌مدانی برهان قاطع را می‌گذارد جلوش و می‌خواهد با آن مشکلات متون قدیم فارسی، و اخیراً پهلوی، را حل کند. آخر، تو پدرت پهلوی‌دان بوده یا پدربزرگت لغوی و ادیب؟ تو که اینها را از روی لغت‌نامه برمی‌داری و جلو آن می‌نویسی از مؤید الفضلاء، اول باید شعور داشته باشی که بدانی مؤلف مؤید الفضلاء چه غلطی کرده و چه مزخرفی گفته یا چه تصحیفی کرده یا اصلاً چه شاهکاری کرده. تو که هر را از بر تشخیص نمی‌دهی، به تو چه که متن فارسی و پهلوی چاپ می‌کنی و در هر صفحه بیست غلط و بیشتر مرتکب می‌شوی و مستندت هم برهان و جهانگیری است؟

این قسمتِ فحش که حاصل خواندن کتابی است در این روزها که از بس کنارش ناسزا نوشتم بدل به فحش‌نامه شد. ضمیر مرجع خود را پیدا می‌کند.

اما قسمت مهربانانه‌تر که در مورد فردی محترم و کوشاست. کار آقای حسن‌دوست را بنده بسیار قدر می‌شناسم. فارغ از تندیها و نقدهایی که کرده‌ام و حاصل نوعی سرخوردگی است، یک موی او را به صد نفر دیگر که این درسها را خوانده‌اند نمی‌دهم. ولی او نیز به عنوان لغوی باید احتیاط بیشتر کند. آخر شما از کجا پی بردید که آبرود که یک لغویی در هند نوشته معنایش سنبل است در ایرانی باستان اصلی داشته و آن āp-rauda بوده است؟ این زبان مفروض هم خود بدل به آفتی شده. گرفتم که آن فرهنگ هندی یک حرف مفتی زده باشد. شما باید عاقل باشید. باز همان فرهنگ هندی یک آبرون در فرهنگ خود وارد کرده و شعورش نرسیده که این همان ابرون است. انتظار هم نباید داشت که او دانسته باشد که ابرون هم خود تصحیف ایزون است. شما چرا به او اعتماد می‌کنید؟ اول کاری که باید بکنید این است که بدانید این ابرون در کدام کتابها آمده. اگر در کتاب ابن بیطار و مانند آن آمده باشد که شما نباید در ایرانی باستان عقب آن بگردید و یک کلمهٔ عجیب و غریب بسازید که دود از کلهٔ هر کس بلند کند که بداند ایرانی باستان چیست یا اجمالاً بداند ایرانی باستان چیست. آخر این
āp-raud-na
چگونه لغتی است؟ شما را به خدا این را به چه مستند و پشتوانه‌ای ساخته‌اید؟ وقتی شما به اصول خود پایبند نباشید، هر نادانی هم گمان می‌کند با پس و پیش کردن جای چند صامت و مصوّت می‌تواند اصل لغات را پیدا کند یا بسازد.

اولین کار و بهترین کار و عاقلانه‌ترین کار این است که تا کامل شدن دو فرهنگی که در دست تدوین است یا تا آن زمان که این دو مقداری از راه خود را رفته باشند و به جای معقولی رسیده باشند، تمام فرهنگها جز لغت‌نامهٔ دهخدا (و چهار پنج فرهنگ عربی به فارسی مانند السامی و مصادر زوزنی) به داخل گنجه منتقل شود، مگر برای راسخان در علم.

آدرس صفحه‌ی تازه‌تاسیس اینستاگرام من:
https://instagram.com/talkhvash.phil