#دەگاو_هەورامانی

📺بنەو چنارە گەورەو دەگاو شەڕەکانی
📩 کەیوان کەریمی

ـــــ
کاناڵەو تاریخوو هەورامانی ↙️
https://t.me/horamanhistory

حەوت سەدێ بێ دەنگی!

🔸ئەگەر پەیتا یاگێو پەرسێنە کە زوانی کوردی( چێگەنە هەورامی)، چەنی دماو ئیسلامی سەرەش هۆرداوە؟ چێش بی کە دمای حەوت سەدا بێ دەنگی و بیەی چیروو هێژێمۆنی عەرەبی و فارسیەنە، هامکات چنی پەرەئەسای جموو یارسانی پاش نیانە حەوزەی کۆمەڵایەتی و ئایینی؟ سەرنجوو چەمکە کرێڵیەکاو شێعرەو سەید ساڵحی ماهیدەشتی دەیدێ: لێسانێ کوردیم کەلامی حەقەن ، عەسرێ عەرەب چی یە دەورەی کوردەن، نورێ کورد عالەم چون شەمس گرتەن وەر ، کورد زبان بیەن وە سەلمان ساف، ماوەروون و نەزم لەفزێ گۆرانی و...

🔸 زوانی کوردی جە حەوزەی کۆمەڵایەتی و ئایینیەنە، ئەوەڵ جار جە لاو کوردە غەیرە موسڵمانەکا و شۆنکەوتاو تەریقەتە ڕادیکاڵا پێسەو یارسانی (گۆرانەکێ)، زەمینەو وێ ئەرمانایش پێڏا کەرد.چون ئێدێ بە پێچەوانەو کوردە موسڵمانەکاوە چیروو کاریگەری سۆننەتی نویسیاری وەڵێ وێشانە نەبێنێ. بە واتێو تەر بڕیای جە سۆننەتە ئەدەبیە وەڵینەکا جە لاو ئی تەریقەتە ڕادیکاڵاوە ، ڕاش پەی سەرهۆردای زوانی کوردی هەورامی و ماڕای حەوت سەدا بێدەنگیش وەشە کەردە. هەر پەوکیچ ئەدەبیاتێو کە پی زوانیە وەش بی بە گۆرانی ئەژناسیا!

✍ مۆدەڕڕێس سەعیدی

https://t.me/horamanhistory

🔸برخلاف نظریه تطابق گوران بر ماچو زبانان که شرقشناسی در طرح و صورت‌بندی آن سهم به سزایی دارد، عنوان گوران و گورانی در سنت خود ماچو زبانان برای اشاره به خود و زبانشان مرسوم نبوده است. بلکه فقط منظومەهای شعری که به زبان آنها سروده شده است، به دلایلی که تشریح کردەایم (اینجا)، گورانی خوانده می‌شد...

🔸در میان مردمان مختلف ماچو زبان، شناسه های مختلفی برای اشاره به زبان خود و بازشناسی آنها از سایر انواع کُردی رایج بودە است. در کلیپ پیوست تعدادی از مردم روستای زرده درباره گویش خود سخن می‌گویند. دو نفری که از این گویش با عنوان زبان زردشت و گورانی نام می‌برند ، آشکارا در حال بیان نظریاتی اند که از سوی شرق‌شناسان و زبان‌شناسان و نخبگان مطرح شده و به نحوی از انحا بر آنان تاثیر گذاشته است. لذا بیانگر سنت این مردمان در نامیدن زبان خود نیست. در سخنان سایرین می‌توان دریافت که مردم ماچوزبان این نواحی زبان خود را چه می‌نامیدند: زردویانه ، دفتری، سَیدانه و البته آنجا که ضرورت بازشناسی آن از سایر انواع کُردی وجود ندارد به طور کلی کُردی!

✍مدرس سعیدی

🔗مطالب مرتبط:
گوران در سنت هورامی زبانان

@horamanhistory

https://tts.bla.iq/static/TTS/630127.mp3

#فایل_پی_دی_اف

?شام:
ناحیەای تاریخی در شرق دریای مدیترانه ، امروزه مشتمل بر کشورهای لبنان ، فلسطین ، اردن، نیمه غربی سوریه و استان هاتای در جنوب ترکیه

✍ مدرس سعیدی

? دانشنامه جهان اسلام ، ج ۲۶, بنیاد دایرةالمعارف اسلامی ، تهران ۱۳۹۸ش

♦️پ.ن: این روزها به واسطه تحولات منطقه و جنگهای جاری در سوریه و نیز لبنان و فلسطین، نام شام بسیار به گوش می‌خورد. به ویژه که بسیاری از گروههای اسلامگرای مخالف دولت سوریه وسیعا از نام شام در ادبیات خود و حتی نام گروه خود مانند تحریر الشام ، احرار الشام و...استفاده می‌کنند. در مقاله شام علاوه بر پرداختن به تحولات مفهومی، مصداقی و اداری شام، نگاهی هم به تاریخ پرماجرای این سرزمین در دورە اسلامی انداخته شده است.
____
کاناڵەو تاریخوو هەورامانی ↙️
https://t.me/horamanhistory

‍ شەڕەکان جە دەفتەرە دەوڵەتیەکاو عوسمانیەنە ?هەر پاسە جە پۆستی وەڵینەنە واتما (?ئیگە)، دمای وڕای دەوڵەتوو سەفەوی مەحاڵەو هەورامانیچ پێسە باقیو مەحاڵەکاو وەرهۆرزوو کوردستانی کەوت چیروو دەسەڵاتوو عوسمانیەکا. دەفتەرە دەوڵەتیەکێو عوسمانی چا ماوەنە کە ئی مەحاڵێ…

زوانی هەورامی یا زوانوو هەورامی
(بەشوو ۲ێ )

?بە باوەڕوو ئێمە باسوو « زوانی هەورامی و زوانوو هەورامی» بۆنەو ئانەیۆ تا ئیسە نەلانۆ پەڕ، چوون فەرقوو ئا دوە حاڵەتوو سەریە بەیان نەکریان. هەر پاسە کە مزانمێ جە زوانی فارسیەنە سێفەت و مەوسووف ، هەر پاسە مۆزاف و مۆزاف ئێلەی بە دەنگداری کوڵ « ِ»( کەسرە) ملکا یۆیەرە. پەوکی جە هەردوە حاڵەتەکەو سەریەنە کەسرە ئامان ، بەڵام جە زوانی هەورامیەنە هەرپاسە سەرتەرۆ واتما پەی سێفەت و مەوسووفی « ی» و پەی مۆزاف و مۆزاف ئێلەی جە «وو» ئێستفادە کریۆ....

?حاڵەتی ئەوەڵ یانێو وەختێو گەرەکمانە نامێو زوانێوی ( حەر زوانێو) دەیمێ ، جە ڕاسیەنە تەرکیبی وەسفیا. بەشوو دوەموو ئی جۆرە عێبارەتا هەمیشە سێفەتی نێسبیا. هەورامی سێفەتوو نێسبەت بە مەحاڵوو هەورامانیا، فارسی سێفەتوو نێسبەت بە وەڵات یا قەومێو بە نامێو فارسیا ، عەرەبی سێفەتوو نێسبەت بە قەومێو بە نامێو عەرەبیا ، ئینگلیسی سێفەتوو نێسبەت بە وەڵاتێو بە نامێو ئێنگلیسیا ، گۆرانی( ئەگەر گۆرانی بە چەمکێوی قەومی بزانمێ) سێفەتوو نێسبەت بە خەڵک یا قەومێو بە نامێو گۆرانیا. پەوکی وەختێو گەرەکما نامێو ئی زوانا بە شێوازی مۆستەقیم موجەڕڕەد دەیمێ، سەروو بنەماو قاعێدەو سێفەت و مەوسووفی مشۆ واچمێ زوانی هەورامی ، زوانی فارسی ، زوانی عەرەبی ، زوانی ئینگلیسی و ( ئەگەر قایل بە زوانێو پی نامێ بیمێ)، زوانی گۆرانی...

?بەڵام حاڵەتی دووەم ( یانێو وەختێو جیاتی زوانەکەی نامێو وەڵات یا قەوم خەڵکەکەی ،ئینا کانونوو عێبارەتەکەیەنە ), تەرکیبی ئێزافیا. هەورامیچەنە تەرکیبی ئێزافی بە « وو» ملکۆ یۆیەرە. پەوکی زوانوو هەورامی جە ڕاسیەنە کوڵکریاو عێبارەتوو « زوانوو ( خەڵکوو) هەورامان»یا، زوانوو ئینگلیسی کوڵکریاو عێبارەتوو « زوانوو ( خەڵکوو) ئێنگلیسی»، زوانوو فارسی کوڵکریاو عێبارەتوو « زوانوو ( خەڵک/ مەحاڵوو) فارسی»یا، زوانوو عەرەبیچ کوڵکریاو عێبارەتوو « زوانوو ( قەوموو) عەرەب»یا. پەوکی پەی نموونەی مۆعادێڵی فارسی زوانی هەورامی ، زوانی فارسی ، زوانی عەرەبی کەرۆ زبان هورامی ، زبان فارسی ، زبان عربی و... بەڵام مۆعادێڵی فارسی زوانوو هەورامی ، زوانوو فارسی ،زوانوو عەرەبی بۆ بە « زبان مردم هورامان»، « زبان قوم یا منطقه فارس» « زبان قوم عرب»!!. ئانەنە کە متاومێ واچمێ زوانی ئینگلیسی زوانوو(خەڵکوو) ئینگلیسی ، هەرپاسە زوانوو ( وەڵاتوو) ئۆسترالیا و ئامریکایا. یا زوانی عەرەبی زوانوو مێسر و عێراق و سوریەیا و....

?چێوێوتەر کە بیەن بە هۆکاروو ئانەیە کە فرەو کەسی جیاتی « زوانی هەورامی» ، «زوانی فارسی » و... بە هەڵە واچۆ زوانوو هەورامی ، زوانوو فارسی و... ئانەنە کە جە تایبەتمەندی ئەرگاتێڤوو زوانی هەورامیەنە پیتوو «ی» گنۆ دمای مۆزاف ئێلەی( پەی نموونەی خەڵکوو ئێرانی). چەولایچۆ چوون سێفەتی نێسبیچ هەر بە « ی» وەش کریۆ ، ئانە بۆ بە هۆو ئانەیە کە تەرکیبوو « زوانوو هەورامی» (یا زوانوو فارسی،زوانوو عەرەبی و...) ڕواڵەتش درۆس بۆ( چوون تەرکیبی ئێزافی پێسنەیچما هەن)، بەڵام یاگێو بە کار ئاردەکەیش چیگەنە هەڵەن. جە ڕاسیەنە وەختێو بە شێوازی مۆستەقیم و مۆجەڕڕەد گەرکما بۆ نامێو ( حەر) زوانێوی دەیمێ ، تەرکیبی وەسفی بە کار مارمێ و ئی جۆرە تەرکیبە جە زوانی هەورامیەنە مشۆ بە «ی» وەش کریۆ. پەوکی چی  حاڵەتەنە واچەو هەورامی( کە سێفەتوو نێسبەت بە هەورامانیا) مشۆ بە «ی »بلکۆ مەوسووفەکەو وێش یانێ واچەو «زوان »یەرە. پەوکی درۆس ئانەنە واچمێ زوانی هەورامی و...

✍ مۆدەڕڕێس سەعیدی

#زوانی_هەورانی

کاناڵەو تاریخوو هەورامانی ↙️
https://t.me/horamanhistory

کەلاسەو فێر کەردەی زوانی هەورامی ؟

?جە ڕاسیەنە ئا بەرنامێ  چیلا و چەولاوە چیروو نامێو کەلاسوو فێرکەردەی زوانی هەورامی ملا ڕاوە ، کەلاسێو فێرکەردەی ڕانویسی کوردیەنێ. کەلاسەو فێر کەردەی زوانی هەورامی وەختێو مانا پێڏا کەرۆ کە گەرەکما بۆ زوانی هەورامی فێروو غەیرە هەورامی زوانا کەرمێ . بێ مانان پەی هەورامی زوانا و کەسانێو کە هەورامی پێسەو بوڵبوڵی قسێ کەرا، کەلاسەو فێر کەردەی زوانی هەورامی بنریۆ!

?بڕێو جە ئەنجومەنا ماوێو چێوەڵ ئی کەلاسا چیروو نامێو «فێرکاری ڕانویسی هەورامی»یەنە بەرێنێ ڕاوە. دیارا ئینەیچه هەڵە بێ، چوون ئا ڕانویسە کەلاسەکێش پنە ملا ڕاوە ، خۆ ڕانویسی تایبەت بە هەورامی نیا تا بتاومێ واچمێش کەلاسەو ڕانویسی هەورامی. ئانەبێ فرەو کەسا چانیشا ئێمەیچ، ڕەخنەما ڕووبەڕوو کەردێوە. دمای ئانەیە پێسەو چێوی بڕێو جە عۆقەلاو دلێو ئی ئەنجوومەنا ڕەخنەکەشا قبوڵ کەرد و ئاگاداریەکەشا فاڕا و کەردشا بە « کەلاسەو ڕانویسی کوردی». بەڵام زۆروو ئی عوقەلایچە تەنیا سەعاتێو بڕش کەرد. فرەش پنە نەشی ئاگاداریەکەشا ئیدیت کەرد و کەردشا « کەلاسەو فێرکاری ڕانویسی کوردی هەورامی». دیارا ئینەیچە هەڵەبێ. چون ئانەیە میاونۆ کە کوردی هەورامی ڕانویسێوش هەن و کوردی سۆرانی پەی نموونەی، ڕانویسێوی جیاکار. دیارا چی ئەنجومەنانە تەیفێو ویرێ هەنێ کە بڕێوشا هێشتا وێشا سەروو ئی چەمکە بنەڕەتیا ساق نەکەردەنۆ. سەرێڤوو ئی تەیفیە کەسانێوەنێ کە ئالێرژیێوی عەجیب و لەجوجانەشا چنی نامێو کوردی هەن. ئانە بێ کە « ڕانویسی کوردی هەورامی»چشا پنە قبوڵ نەکریا و دمای سەعاتێوی لوەیرەو خانەو ئەوەڵی و کەردشاوە « کەلاسەو ڕانویسی هەورامی». خولاسە جە یەک شەوەنە ئێنێشا گرد فاڕەی:

کەلاسوو ڕانویسی هەورامی
کەلاسوو ڕانویسی کوردی
کەلاسوو ڕانویسی کوردی هەورامی
کەلاسوو ڕانویسی هەورامی

? جە ئاخرین هەوڵیچشانە پەی ئانەیە خوانەخواسە نامێو کوردی نەبریۆ، ماوێوا گوایە سەروو «کەلاسەو فێرکاری زوانی هەورامی»یۆ مەرزیەینێرە. وەلحاسڵ ئاشکران کە ئینێشا گرد ئامەی ملەرە، تەنیا بۆنەو ئانەیۆ کە گەرەکشا نیا نامێو درۆسەو ئی کەلاسا یانێو « فێرکاری ڕانویسی کوردی» دا!

?ئجیا یاگێو سەر سڕمەنەی ئینا چاگە کە چەندین کەسایەتیێ وەشنامێ چی ئەنجومەنانە هەنێ کە من تا ئیسە جە دڵسۆزی و وەڵات دۆسیشانە شەککەم نیەنە. بەڵام ئەجۆ چەو سەروو تەیفەکەیچۆ لایەنێوی قەوەت هەنێ کە ئالێرژیشا بە نامێو کورد و کوردستانی هەن. یا دۆستانێوشا هەنێ کە بە قیمەتوو ئێمتیازدای جە شوناسی کوردی گەرەکشا نیا جە وێشا تۆرناشا! ئننا ئی گرد پاردادۆکسێ پەی ئەنجومەنێوی کە لانیکەم بە ڕواڵەت ماچۆ وێما بە کورد مزانمێ، بە شێوازێو تەر تەفسیر هۆر نمەگێرۆ. ئاشکران ئی نەقدێچە تا زەمانێو کە وێشا بارێوەرە ساق نەکەراوە سەرشاوە مەنا. ئێمە مانایچ تەنیا سەروو ئی بنەما هامبەشیۆ متاومێ ئی ڕەخنەیە گێرمێ. دیارا کە چی جنسە ڕەخنا ئەو لایەنێوی کە وێشا پەولارە ساق کەردەنۆ ، پەی نموونەی ئەو لایەنگیراو گۆرانیسمی نمەگیریا...

?ئی کەلاسێ کە ئارۆ هەورامانەنە ملا ڕاوە کەلاسێو «فێرکاری زوانی هەورامی» نیەنێ. کەلاسەو فێرکاری زوانی هەورامی تەنیا پەی غەیرە هەورامیا مانا مڏۆ. ڕانویسی هەورامی و ڕانویسی کوردی هەورامیچ هەڵەن. ئینێ کەلاسێو فێرکاری ڕانویسی کوردیەنێ کە سەروو بنەماو زوانی کوردی هەورامیۆ ملا ڕاوە.  ئەگەر باوەڕما بە کوردبیەی بۆ ، دەرکوو ئینەیە فرە سەخت نیا. پێسەنە کرماشان و ئیلامەنە نامێو ئی کلاسا بنیا فێرکاری کەلهۆری و سنە و مەهابادەنە بنیا فێرکاری ڕانویسی سۆرانی. ئاها چنڏ گول و ناقوڵەکارا!

?چەولایچۆ چن وەش پنە کەوتەن لایەنێوی هەورامی کە ئێدعاو کوردبیەیچش مەی و کوردبیەی بە بەشێو جە شوناسوو خەڵکوو هەورامانی مزانۆ، وەختێو کەلاسێو فێرکاری ڕانویسی کوردی سەروو بنەماو زوانی هەورامی بەرۆ ڕاوە، ڕێک و پێک و بێ لوکنەت نامێش دۆ و تیکەکەی حەوت کەڕەتێ دەوروو سەرەیەنە هۆر نەخولنۆ:

✅کەلاسێو فێرکاری ڕانویسی کوردی

✍ مۆدەڕڕێس سەعیدی

__
کاناڵەو تاریخوو هەورامانی ↙️
https://t.me/horamanhistory