‍ درد و اندوه سیاوش هنگام مرگ مادر گویای مهر عمیق پسر به مادر است. بااین‌وجود باید گفت که مشخصۀ رابطۀ فرزندان با والدین، نه مهر، بلکه احترام و عزّت بود.
در اینجا مادر از احترام ویژه‌ای برخوردار بود. پسر می‌بایست به‌محض ورود مادر بایستد و تا زمانی که او اجازه ندهد، ننشیند. بنا ‌به ‌روایت پلوتارک بر سر میز اردشیر دوم تنها دو نفر می‌نشستند، مادرش پریساتیس بالاتر از اردشیر و همسرش اَستاتیرا پایین‌تر از او. این روایت شاهد مثال بارزیست که مقام همسر و مادر را در خانواده به روشنی نشان می‌دهد: زن در مقام همسر مطیع شوهر و در مقام مادر بیشترین احترام را دریافت می‌کرد. هم منابع یونانی و رومی و هم منابع ایرانی مقام بالای مادر را نزد ایرانیان تأیید می‌کنند. قهرمانان شاهنامه نیز همواره از مادر با عزت و احترام یاد می‌کنند؛ هنگام نبرد یا سفر با گرمی بسیار از مادر خداحافظی می‌کردند و اگر بیم آن بود که دیگر بازنگردند و یا در نبرد کشته شوند، پیکی نزد مادر روانه و با او وداع می‌کردند و او را با بینش جبرگرایانۀ معمول خود تسلی می‌دادند. نه‌تنها در شاهنامه، بلکه در دیگر آثار ادب فارسی تا به امروز نیز، مثال‌های بسیاری هست که در آن‌ها مادر را بسیار ارج نهاده و ستوده‌اند.

[زن در شاهنامه، دکتر جلال خالقی مطلق، برگردان از آلمانی: مریم رضایی، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، چاپ دوم ۱۴۰۳، ص ۲۲۹-۲۳۰]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

‍ قانون اساسی ایران پیش از انقلاب اسلامی که در عصر مشروطه تنظیم شده بود در خصوص زبان ساکت بود. به نظر می‌رسد رسمیت زبان فارسی برای تدوین‌کنندگان قانون اساسی مشروطه به قدری بدیهی بود که نیازی به ذکر و تأکید بر آن ندیده بودند. البتّه تعیین زبان رسمی در قوانین اساسی کشورها امری پذیرفته است و اکثر قوانین اساسی جدید زبان یا زبان‌های رسمی کشورها را تعیین کرده‌اند. به عنوان مثال، قانون اساسی فرانسه در مادّۀ ۲ مقرّر می‌دارد «زبان رسمی این جمهوری فرانسوی است»، و مادّۀ ۳ قانون اساسی ترکیه مقرّر می‌دارد که زبان ترکی زبان رسمی مردم ترکیه است.
زبان فارسی بسیار پیش از ایجاد دولت‌هایی که بعد از اسلام در ایران بزرگ پدید آمدند، کاملاً تثبیت شده بوده است و تاریخ تشکیل و اشاعۀ زبان و ادب فارسی که حامل سنن حماسی ایران است با تاریخ تشکیل و اشاعۀ السنۀ اروپایی، مِن‌جمله زبان انگلیسی کاملاً تفاوت دارد. زبان فارسی محاوره‌ای کمابیش از قرن پنجم میلادی در کلّ ایران نقش یک زبان عام را داشته است. بعد از فتوحات اسلامی، صورت کتبی این زبان در کسوت الفبای عربی در مقام یک زبان مشترک ادبی در این کشور ریشه دواند، زیرا اندکی پس از فتح ایران زبان فارسی در عرض زبان عربی برای استفاده‌های دیوانی دولت‌های گوناگونی که در ایران بر سر کار آمدند آماده شده بود. بنابراین، سلسله‌های حاکم بر ایران از زمان سامانیان به بعد از نظر زبان رسمی در مقابل یک «عمل انجام‌شده» قرار گرفته بودند و در ایران، برخلاف ممالک اروپایی، هیچ‌گاه نیازی نبوده که زبان فارسی ادبی/ دیوانی «ترویج» شود زیرا این زبانی بوده که اکثر مردم باسواد، از خواصّ و عوام، با آن آشنایی داشته و آن را ترجیح می‌داده‌اند.

«تأمّلات تطبیقی در باب زمینه‌های فرهنگی و تاریخی شاهنامه و حماسه در انگلستان: "بِئووُلْف" و "داستان آرتورشاه"»، دکتر محمود امیدسالار

[به یاد ایرج افشار (دفتر دوم)، به کوشش دکتر جواد بشری، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۴۰۳، ص ۱۵۲-۱۵۳]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

‍ یلدا

ماه دی در اول زمستان قرار دارد و طبعاً برای مردم ساده‌دل روستایی کهن ما، شبان یا کشاورز ماه مطلوبی نیست و آغاز روزهای سخت است، سرما بیداد می‌کند، محصولی به بار نمی‌آید، چهارپایی نمی‌زاید، آذوقه‌های انبارشده نقصان می‌یابد. پس باید تلاش کرد تا از این ورطۀ زمانی به‌سلامت بیرون آمد. باید آن را به دادار سپرد و از او یاری گرفت. از این رو بر این سخت‌ترین ماه نام دی نهاده می‌شود که لقبی است برای اورمزد، و به برکت این نام سختی این ماه و این فصل قابل تحمل می‌شود.
در کتیبۀ بیستون این ماه انامکه anamaka نامیده می‌شود که بنا به تفسیر برخی می‌تواند به معنی «ماه بی‌نام» باشد، چون به زعم این گروه چون ماه زمستان با هیچ فعالیت انسانی تطابق نداشته است بی‌نام بوده است. گروهی نیز اظهار عقیده کرده‌اند که در این نام اشاره به ایزدی اسرارآمیز است. در سنسکریت این نام برای ماه اضافی به کار می‌رود.
اما درست است که ماه سختی آغاز می‌شود ولی بامدادی روشن در پیش است. با شروع زمستان کوتاهی روزها به پایان می‌رسد و امید به روزهایی که هر روز بلندتر می‌شوند، در دل‌ها جوانه می‌زند و اولین روز این ماه روز اورمزد است که صفت دی دارد. در ماه دی و به دنبال سنت و رسم معمول که وقتی نام روز با نام ماه یکی می‌شد آن روز را جشن می‌گرفتند، چنین روزی، به‌خصوص که فرّه اورمزدی به دنبال آن است جشن است و خرم‌ترین روز سال می‌تواند باشد. از این روست که آن را «خرم روز» و «خُره روز» و «خُوره روز» نیز نامیده‌اند. و همچنین نود روز نیز گفته‌اند چون آغاز نود روز زمستان است و در هر روز آن دریچه‌ای به نور ولی بسیار ناچیز گشوده می‌شود.
ماه دی سنت عوامانۀ دیگری را هم به دنبال دارد و آن نام چله است. شصت روز آغاز زمستان سخت‌تر است، چون از اسفندماه زمین کم‌کم گرم می‌شود. چهل روز نخستین این شصت روز را چلۀ بزرگ می‌نامند و بیست روز بعدی را چلۀ کوچک و چهار روز پایانی چلۀ بزرگ را با چهار روز اول چلۀ کوچک چار چار (چهار چهار) می‌خوانند که در آن روز انتظار می‌رود که سرما به اوج برسد.

«یلدا، روز اورمزد (= دی) از ماه دی»، ژاله آموزگار، بخارا، سال بیست و دوم، شمارۀ ۱۲۸، آذر- دی ۱۳۹۷، ص ۱۰-۱۱»

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

فهرست انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، مهرماه ۱۴۰۳

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

فهرست انتشارات بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، تیرماه ۱۴۰۳

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation