❓در برخی روایات این مضمون دیده می‌شود که بعد از امام مهدی علیه‌السلام، دوازده مهدی دیگر نیز خواهند بود. مثلا از امام صادق علیه‌السلام چنین روایت شده که فرموده‌اند “از ما پس از قائم ما، دوازده مهدی از نسل حسین علیه‌السلام خواهد بود.” (منتخب الانوار المضیئه)
آیا از این حدیث و امثال آن می‌توان نتیجه گرفت که تعداد امامان بیست و چهار نفر است؟

✅ خیر این نتیجه گیری بنا به دلایل زیر صحیح نیست.

پس از حصول اطمینان از اصالت و انتساب حدیث به معصوم(ع)، پژوهش بی‌طرفانه و منصفانه ایجاب می‌کند که همه روایات یک موضوع در کنار هم بررسی و مقابله شود. گاهی در یک تحقیق دینی با تعداد زیادی احادیث مستند و محکم مواجهیم که همگی یک مضمون واحد را دربر دارند و در مقابل آنها احادیث کم شماری وجود دارد که ظاهرا معنایی معارض با گروه اول دارند یا دارای ظاهری دوپهلو هستند که باعث می‌شود بتوان از آنها برداشت‌های گوناگونی داشت. در این موارد، روش تحقیق علمی ایجاب می‌کند که روایات ضعیف و کم شمار را بر فرض اعتمادِ حداقلی به صحت سند و متن آن‌ها، بر اساس روایات قطعی و پرشمار معنا کنیم.
باید در نظر داشته باشیم که تعداد پرشماری از احادیث مندرج در کتب اولیه و اصیل شیعه و حتی اهل سنت این مفهوم را به صراحت می‌رسانند که تعداد امامان پس از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دوازده امام است، که بر اساس منابع شیعه آخرین آن‌ها امام مهدی علیه‌السلام است. اما در معدودی از اخبار نظیر آنچه ذکر شد، از دوازده مهدی هم یاد شده است. اگر این احادیث از نظر سند و منبع معتبر باشند، باز از حیث تعداد و استحکام به هیچ وجه با احادیث دوازده امام برابری نمی‌کنند. از این رو، اصل قطعی شیعی این است که امامانی که اطاعت آنها واجب است بیشتر از دوازده امام نیستند. پس آن روایات معدود که موهم معانی متفاوتی هستند را باید در چارچوب آن احادیث محکم فهمید و معنا کرد. از همین‌جا معلوم می‌شود که آن دوازده مهدی قطعا مقام امامتی همچون امامت دوازده امام ندارند.

کلمه مهدی علاوه بر این‌که لقب مشهوری برای منجی مسلمانان است، به طور کلی، به معنای فرد هدایت شده است و در احادیث ما برای همه امامان هم به کار رفته است. از اینرو، لقب مهدی لقب می‌تواند عنوانی عام برای هر فردی باشد که از هدایت ویژه الاهی برخوردار است. چه بسا امام زمان علیه‌السلام پس از ظهور، افراد صاحب صلاحیتی از نسل امام حسین علیه‌السلام که از چنین نور هدایتی برخوردار و از اولیای خدا هستند را برای اموری به کار گیرند و حتی مردم را به تبعیت از آنها پس از خود توصیه کنند. اما این مطلب قطعا بدان معنا نیست که آن “مهدیون” مقامی در حد خود امامان دوازده‌گانه داشته باشند. در تاریخ هم سابقه داشته که پیامبر اکرم یا امامان قبل-که درود خدا بر آنان باد- افراد شایسته‌ای را با اختیارات ویژه بر کاری گمارده و امین خود معرفی می‌کردند و افراد دیگر را در آن امر به آن‌ها ارجاع می‌دادند.

#مهدیون

برای شناخت عمیق‌تر امام زمان علیه‌السلام با کانال شهاب ثاقب همراه باشید.‍
@shahab_thagheb

#تاریخ_اقتصادی_سامراء

بخش ۲

علی بن عیسی اربلی (متوفی ۶۹۲ ه. ق.) در کتاب خود، «کَشْفُ الغُمَّة فی مَعْرِفَةِ الأئمّة» گزارشی از زیارت مستنصر، خلیفه‌ی عباسی از حرم ائمه‌ی عسکریین در شهر سامراء ارائه می‌دهد که حاوی نکات بسیار مهمی است:

«حكى لي بعض الأصحاب أن الخليفة المستنصر رحمه الله تعالى مشى مرة إلى سر من رأى و زار العسكريين عليهما السلام وخرج فزار التربة التي دفن فيها الخلفاء من آبائه وأهل بيته وهم في قبة خربة يصيبها المطر، وعليها زرق الطيور، وأنا رأيتها على هذه الحال فقيل له: أنتم خلفاء الأرض وملوك الدنيا ولكم الأمر في العالم؟ وهذه قبور آبائكم بهذه الحال لا يزورها زائر، ولا يخطر بها خاطر، وليس فيها أحد يميط عنها الأذى وقبور هؤلاء العلويين كما ترونها بالستور والقناديل والفرش والزلالي والفراشين والشمع والبخور وغير ذلك فقال: هذا أمر سماوي لا يحصل باجتهادنا، ولو حملنا الناس على ذلك ما قبلوه ولا فعلوا وصدق رحمه الله، فإن الاعتقادات لا تحصل بالقهر، ولا يتمكن أحد من الإكراه عليها.»

(برخی از اصحاب برایم حکایت کردند که خلیفه مستنصر (متوفی ۶۴۰ ه. ق.)، رحمت خداوند بر او باد، روزی به سامراء رفت. او [مستنصر] عسکریین علیهماالسلام را زیارت کرد و سپس به زیارت تربتی رفت که خلفای پیش از او از پدران و اهل بیتش در آن دفن شده بودند. [این تربت] در قبه‌ای ویران قرار داشت که باران بر آن می‌بارید و پرندگان بر آن فضله می‌ریختند و من خودم آن را در این وضعیت دیده‌ام. به او گفته شد: شما خلیفه‌های زمین و پادشاهان دنیا هستید و کار جهان در اختیار شما است، ولی قبور پدرانتان در چنین حالتی است که نه کسی آن را زیارت می‌کند، نه به ذهن کسی خطور می‌کند، و نه کسی هست که آلودگی آن را برطرف کند. اما قبور این علویان، همان‌طور که می‌بینید، دارای پرده‌ها، چراغ‌ها، فرش‌ها، زیورآلات، خدمت‌گزاران، شمع‌ها، بخورها و چیزهای دیگری است. [مستنصر] گفت: این امری آسمانی است که با کوشش ما حاصل نمی‌شود. اگر مردم را به این کار وادار کنیم، نه می‌پذیرند و نه انجام می‌دهند. و راست گفت، خداوند رحمتش کند، چرا که اعتقادات با زور به دست نمی‌آیند و کسی نمی‌تواند مردم را به آن مجبور کند.

این گزارش تاریخی متعلق به قرن هفتم هجری قمری است، یعنی زمانی در آستانه‌ی حمله‌ی مغول، که بعدتر باعث انقراض خلافت ۵۰۰ ساله‌ی سلسله‌ی عباسی به مرکزیت بغداد شد. ما از این گزارش درمی‌یابیم که حدقل در قرن هفتم، جریان زیارت و مراجعه به مرقد امامان دهم و یازدهم، برقرار بوده است. بعلاوه، شرایط ظاهری و کمک‌های مالی علاقمندان به حرم مقدس سامراء، از توصیفاتی که راجع به تزئینات و خدمه‌ی حرم شده است، قابل برداشت می‌باشد.

در این گزارش، درمی‌یابیم که میراث شیعی حرم عسکریین بسیار مورد توجه مراجعان بوده و امکانات و سرمایه‌گذاری در آن، مایه‌ی تعجب حاضران از شرایط نامتناسب مدفن خلفای عباسی شده است. همچنین پاسخ مستنصر و دیدگاه او نسبت به آسمانی بودن امر محبت مردم به عسکریین و این‌که حاکمان در تغییر اعتقادات مردم به زور، ناکامند، بسیار مهم است و یادآور اقدامات پدربزرگ مستنصر، یعنی خلیفه ناصر (متوفی ۶۲۲ ه. ق.) در حرم سامراء می‌باشد.

چند دهه قبل از اتفاق ذکرشده، در سال ۶۰۶ ه. ق.، ناصر عباسی دستور به نوسازی سرداب سامراء داد و بر سکوی آن پنجره‌ای از چوب ساج گذاشت که روی آن آیه‌ی مودت و نام چهارده معصوم، نوشته شده بود. بر روی آن پنجره، بعد از ذکر نام امامان دهم و یازدهم «علی بن محمد و حسن بن علی» از امام دوازدهم با لقب «القائم بالحق» یاد شده است.

توجه ما به گزارش‌های تاریخی درباره‌ی هزینه‌ها و پرداخت‌های حاکمان شیعه و غیرشیعه سرزمین‌های اسلامی در شهر سامراء، و نیز مراجعه‌ی شیعیان به آن در طول تاریخ، به ما فهم عمیق‌تری از هویت و میراث شیعی شهر امروزین سامراء در عراق می‌دهد. در شماره‌های بعدی #تاریخ_اقتصادی_سامراء به موضوعاتی از این دست خواهیم پرداخت.

@SamarraStudies
.

#تاریخ_اقتصادی_سامراء

بخش ۱

به جهان اطرافمان که نگاه می‌کنیم، با مجموعه‌ای از پدیده‌هایی روبه‌رو می‌شویم که به دست انسان‌ها به وجود آمده‌اند. انسان همواره برای رفع نیازهای خود، دست به تغییر و مداخله در طبیعت می‌زند و چهره‌ی آن را تغییر می‌دهد؛ دانش اقتصاد در این عرصه وارد می‌شود و به مطالعه‌ی انتخاب‌های انسان و عواملی که به آن شکل داده است می‌پردازد و سعی می‌کند شرایط آینده را با استفاده از تحلیل‌های گذشته پیشبینی کند.
این چهارچوب تحلیلی را می‌توان بر وقایع گذشته‌های دور نیز پیاده کرد. وقتی راجع به فواید مطالعه‌ی تاریخ صحبت می‌کنیم، یکی از نخستین مواردی که به آن اشاره می‌شود این است که با مطالعه‌ی روندها و تجربیات گذشته‌ی بشری، «توانایی فهم اتفاقات حال و آینده» به دست می‌آید. یکی از حوزه‌هایی که این کارکرد تاریخ در آن به شدت بارز است، دانش «تاریخ اقتصادی» است. این دانش، به ما کمک می‌کند ابعاد اقتصادی پدیده‌های فرهنگی و مذهبی را دریابیم و نسبت به کلیت آن‌ها فهم بهتری پیدا کنیم.
دانش تاریخ اقتصادی به ما کمک می‌کند به سؤال‌هایی از این دست پاسخ دهیم:
• چرا دوام اسلام به صورت کلی مدیون سرمایه‌ی تاجر بزرگ مکه، خدیجه بنت خویلد دانسته می‌شود؟
• کارکرد بالقوه‌ی اراضی فدک چه بود و اگر غصب نمی‌شد، چه تغییراتی در تاریخ صدر اسلام اتفاق می‌افتاد؟
• ائمه‌ی شیعه چگونه توانستند با تأسیس سازمان اقتصادی وکالت، ادامه‌ی حیات شیعیان را ممکن کنند؟
• اقتصاد و تجارت شیعیان چگونه باعث شد شیعیان از نظر اجتماعی منزوی نشوند و علی‌رغم نظارت‌های گسترده‌ی دستگاه خلافت، به حیات خود ادامه دهند؟
به طور دقیق‌تر، مطالعه‌ی تاریخ اقتصادی می‌تواند به ما اهمیت مکان‌ها و مناسک برای مراجعان آن‌ها را نشان بدهد. چنین چهارچوبی را می‌توان در مطالعه‌ی تاریخ شهر سامراء نیز به کار بست و ابعاد جدیدی از اهمیت آن برای شیعیان در طول تاریخ را کشف نمود. این شهر پس از اینکه به عنوان پایتخت جدید عباسیان نقشه‌ریزی و ساخته شد، تبدیل به مقصد بزرگ سرمایه‌گذاری دیوان‌سالاران و فرماندهان ارتش عباسی گشت. اما پس اینکه پایتخت عباسیان به بغداد بازگشت، تبدیل به مخروبه‌ای بزرگ شد که بقایای آن در کاوش‌های باستان‌‌شناسی منطقه‌ی سامراء، برجسته و مورد توجه است.
در سلسله‌یادداشت‌های #تاریخ_اقتصادی_سامراء قصد داریم از این دریچه، به مطالعه‌ی تاریخ آن شهر بپردازیم و نقش اعتقادات شیعیان در طول تاریخ و بروز اقتصادی آن در قلب شهر سامرای کنونی را مورد توجه قرار دهیم.

@SamarraStudies
.

درب چوبی امامزاده حمزه دهدشت یکی از آثار نفیس موزه ملی ایران است. این درب صد سال بعد از شروع غیبت کبرا به فرمان آخرین حکمران آلبویه در منطقه فارس ساخته شده است. ویژگی منحصر به فرد آن منبتکاری دعای حضرت حجت (عج) روی آن است‌
کتیبه این درب گواه عمومیت دعای حضرت حجت در سده اول غیبت کبرا در بین مردم ایران است.

منبع:
تندرو, مهسا, خزایی, محمد, احمدپناه, سید ابوتراب. 1399. پیشینه و شاخصه ها ی بصر ی تزیینات در چوبی امامزاده حمزه دهدشت آل بویه محفوظ در موزه ملی ایران. هنر اسلامی, 17 (40) 107-125

.
#نگاشته‌های_سامراء ــ ۵ ــ

بایگانی نخست‌وزیری عثمانی در شهر استانبول نهادی بزرگ برای نگهداری اسناد تاریخی چند قرن حکومت آل عثمان بر غرب آسیا، شمال آفریقا و شرق اروپاست. در این نهاد، اسناد بسیاری درباره‌ی شهر سامراء نگهداری می‌شوند. این کتاب یکی از مجموعه‌های اسناد آن شهر در آن نهاد است که از زبان ترکی اسلامبولی به زبان عربی برگردان شده و از سوی «مرکز تراث سامراء» (وابسته به عتبه‌ی عسکریین) به چاپ رسیده است.

@SamarraStudies
.

.
شناخت #مقاله‌های_پژوهشی مهدویت ( ۱۱ )
*📄 پاسخ به شبهات احمد الکاتب در موضوع احادیث دوازده امام (بخش چهارم)
🖋️* جواد جعفری
رییس پیشین حوزه‌ی علمیه‌ی زنجان

روایت‌های «خلفاء اثنی‌عشر» (پذیرفته‌شده از سوی سنیان و شیعیان) یکی از بسترهای اثبات امامت امام دوازدهم شیعیان هستند. این پژوهش، نادرستی ادعای احمد کاتب درباره‌ی تضعیف کتاب سلیم بن قیس هلالی از سوی شیخ مفید را نشان داده و بر آن است که وجود روایت‌های خلفاء اثنی‌عشر در منابع اصیل اهل سنت با جعل آنها از سوی شیعیان ناهمسان بوده و اصالت آنها در انتساب به پیامبر اسلام را گویاست و ضعف سند نیز ندارد.

@SamarraStudies
.