فیتزجرالد و حافظ (به مناسبت روز حافظ)
از میان شاعران بزرگ ایرانی، فیتزجرالد به حافظ و خیام، شاید به علت تجانس فکری، علقۀ خاطر بیشتری داشت و آن دو را «زر ناب» می­‌دانست: «بی­‌تردید به قدر کفایت از گل و بلبلِ آن­‌ها [ایرانیان] داد سخن داده­‌ایم؛ اما فقط حافظ و خیامِ دیرینه­‌روز زر ناب­‌اند. فلسفۀ خیام، آه! فلسفه­‌ای است که هرگز در دنیا فراموش نمی­‌شود! «امروز از آن ماست، و هر چیزی که باشد زین قبیل». فیتزجرالد دربارۀ حافظ دو سخن پیشگامانه و تأمل­‌برانگیز دارد. اول، با این­‌که او از رهگذر ترجمه­‌های سر ویلیام جونز، ادوارد بایلز کاول، یوزف فون هومر پورگشتال، دیوان شرقی ـ غربی گوته و ... با شعر حافظ آشنا شده و حتی خود دو غزل او را به انگلیسی ترجمه کرده بود اما شعر حافظ را ترجمه­‌ناپذیر می­‌دانست. در نامه­‌ای می­‌نویسد: «بهترین اشعار حافظ ترجمه­‌ناپذیرند زیرا او خداوندگار موسیقی کلمات است ... بی­‌گمان آنچه تنیسون به شما گفته درست است. حافظ شرقی­‌ترین ــ به بیان بهتر ایرانی­‌ترین ــ ایرانیان است. او بهترین نمایندۀ شخصیت آنان است، خواه ساقی و ساغر او واقعی باشد خواه عرفانی». دوم، احتمالا فیتزجرالد نخستین کسی است که، حتی پیش از شبلی نعمانی، در مقدمه­‌اش بر رباعیات حکیم عمر خیام نشابوری منجم ـ شاعر ایرانی (چاپ ۱۸۵۹) به تاثیرپذیری حافظ از خیام اشاره کرده: «شاعران ایرانی، از جمله حافظ، (به استنثای فردوسی)، ... عمیقاً وامدار مضامین شعر خیام­‌اند، اما بدان رنگ­‌مایه­‌ای عرفانی بخشیده­‌اند تا مناسب زمانه و مخاطبان­‌شان باشد».

https://t.me/tarjomane_sobh

ادوارد فیتزجرالد
فیتزجرالد را باید «مترجم» نامید تنها به این علت که لفظ دیگری نمی‌توان یافت. او روح شاعرانه را از زبانی به زبان دیگر درآورده و در قالب تازه­‌ای ریخته که یکسره با قالب سابق آن متفاوت نیست، به علاوه آن را با مقتضیات زمانی، مکانی، عادات، و رویۀ فکری بافت جدید سازگار کرده است. در سرتاسر تاریخ ادبیات ما به سختی می‌توان نمونۀ درخشان‌تری از این ترجمۀ منظومِ استادانه، از مترجمی ناشناخته، از شعر شرق سراغ گرفت. این ترجمه تمامِ ویژگی‌های یک متن اصلی ممتاز را داراست، و شُکوه آن بهترین دلیلی است که می‌توان بر عظمت و اهمیت شاعر ایرانی اقامه کرد. بی‌شک این ترجمه کار شاعری است که ملهم از شاعر دیگری است؛ تقلیدی از آن نیست، بل بازآفرینی آن است؛ ترجمه نیست، بل بازسرایی الهامی شاعرانه است. حیرت‌آور است که افکار و عواطف شاعر ایرانی این‌قدر به افکار و عواطف امروز ما نزدیک است. از این ‌رو، این شعر در کسوت انگلیسی‌اش بیانگر اولین و آخرین تحیر و تردید نسلی است که ما خود بدان تعلّق داریم. احتمالاً در میان انبوه ترجمه‌ها یا اقتباس‌های انگلیسی از شعر شرق ترجمه‌ای وجود ندارد که بتواند با این نسخۀ موجز پهلو بزند. شیوایی و پیراستگی این ترجمه، فصاحت لفظ و بلاغت معنا با قدرت تخیل و نیروی معنوی کاملاً مطابقت دارد (چارلز الیوت نورتن)*.

• برگرفته از کتاب مرواریدهای پارسی در صدف‌های انگلیسی ترجمه نگارنده

https://t.me/tarjomane_sobh

خاستگاهِ نام شکسپیر
شکسپیر (Shakespeare) یعنی «کسی که نیزه (speare) را نگه می‌دارد/ نیزه‌گذار». شاید یکی از اجداد او به علت توانایی‌های نظامی، نامبردار بوده است. دور نیست که نام خانوادگی‌اش برگرفته از آن سوی آبراهه مانش، در دوران حکومت پادشاهان انگلیسی در شمال فرانسه، باشد. بخش اول که مشتق از sac است به معنی محکم بیرون کشیدن (نیزه از نیام) است، و بخش دوم برگرفته از املای قدیم èṕèe، شمشیرِ نبرد، است. (جان کوینسی آدامز، ۱۹۲۵، زندگی ویلیام شکسپیر)

https://t.me/tarjomane_sobh

هشت کتاب
چرا سپهری عنوان مجموعۀ اشعارش را «هشت کتاب» گذاشت؟ به بیان دیگر چرا او از عبارت­‌هایی نظیر «دفتر» یا «دیوان»، که در شعر فارسی مرسوم است، استفاده نکرد؟ سهراب اساساً نگاهی نمادین و رمزوارانه به جهان و مافیها­ داشت، پس بی­‌گمان این انتخاب تعمدی است. سپهری، از سویی، می­‌خواست «هشت کتاب» را با متون مقدس مانند قرآن، که تحت عنوان «الکتاب» به آن اشاره شده، و کتاب مقدس، که برگرفته از واژه­‌ای یونانی (τὰ βιβλία) به معنی کتاب­‌هاست، پیوند بزند. البته او بر آن نبود که دیوانش را با متون مقدس برابر کند، بل به اشارت می­‌گوید چون رسالت کتب مقدس بیداری و تنویر افکار است از این رو دیوانش با متون مقدس قیاس­‌پذیر است. از دیگر سو، عدد «هشت» اولین عدد مکعبی است که نماد کمال و بی‌کرانگی است. به علاوه، در فرهنگ­‌ها­ی مختلف نمادین است. برای نمونه، عدد «هشت» در میان قبایل غرب آفریقا نمودار گفتار یا کلام ملفوظ است. در اساطیر چین، هشت جاودانه/ نامیرا وجود دارد که به اسرار و رموز طبیعت نیک آگاهند. در بودیسم، اندازه ماندالاهای بودایی هشت در هشت است. در مسیحت، عدد «هشت» با عهد جدید هم­خوان است و نماد حیات نو و رستخیز است. در یهودیت، یادآور عدد «H» است که در عبری «هی» تلفظ می­‌شود و به معنی زندگی است. و در اسلام، هشت عدد ابواب بهشت است. بنابراین، سپهری با این انتخاب مجموعه اشعارش را با فرهنگ­‌های دیگر گره می­‌زند و بر تکثر جهان­‌بینی­‌اش تأکید می­‌کند. به بیان دیگر، او این جهان را با یک نماد عددی ساده، که سمبل زمین و زندگی است، با هم پیوند می­‌زند.
ترجمه بنده از بخشی از کتاب بهار داوری با عنوان سهراب: شاعری طبیعت‌آگاه

https://t.me/tarjomane_sobh

مترجمان، خائنان
"مترجمان، خائنان: مته به خشخاش چند کتاب" حسن کامشاد را مرور می‌کردم. این کتاب مشتمل بر ده مقاله (۶ مقاله تالیفی و ۴ مقاله ترجمه‌ای) است که جملگی به نوعی به قلمرو ترجمه مربوط‌اند. در این فرسته قصد معرفی این اثر را ندارم بل به نکته‌ای می‌پردازم که مرا به نوشتن این یادداشت برانگیخت که به گمانم نمونه‌ای است از دهکده جهانی اندیشه. و اما آن نکته: "از احمد هاشم (۱۸۸۴-۱۹۳۳)، شاعر ترک، پرسیدند جوهر شعر چیست؟، گفت: "آن‌که در ترجمه از دست می‌رود". این سخن یادآور کلام نغز رابرت فراست (۱۸۷۴-۱۹۶۳)، شاعر آمریکایی، است: "شعر همان است که در ترجمه تبخیر می‌شود*". جاحظ بصری (۱۶۰-۲۵۵) نیز باورمند است که "و شعر تاب آن ندارد که به زبانی دیگر ترجمه شود"، و این رشته سر دراز دارد. گزین‌گفته دیگری در کتاب آمده که شوخ‌طبعانه و (حتی بازیگوشانه) است: "می‌گویند قرائت شعر از راه ترجمه به‌سان بوسیدن زن از روی روبنده است".
منابع
Perrine, L. (1998). Sound & Sense: An Introduction to Poetry. Thomson Learning publishers.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (۱۳۸۵).این کیمیای هستی. به کوشش ولی‌الله درودیان. تبریز: انتشارات آیدین.
کامشاد، حسن. (۱۳۸۶). مترجمان، خائنان: مته به خشخاش چند کتاب. تهران: نشر نی.

• poetry is what evaporates from all translations.

https://t.me/tarjomane_sobh

ای نثر پارسی که بدین روزت اوفکند؟
"زبان زنده" کتابی است دربارۀ فراز و فرود نثر فارسی با تکیه بر دوران مشروطه. به باور نویسنده نثر فارسی از عصر مغول به این سو به‌تدریج رو به ضعف و پسرفت نهاد و در قرون بعد اوضاع آن پیوسته خراب و خراب­‌تر شد. در دورۀ تیموریان و پس از آن در عهد صفویه نثر فارسی در سراشیبی انحطاط همچنان چهار نعل تاخت تا این­‌که در کشاکش دوران نادری یکباره در مغاک تاریک "درۀ نادره"سقوط کرد و سنگواره شد. در یک کلام، کار نثر فارسی به ترکستان کشید. به راستی چرا؟ به گفتۀ انور خشکیدن شاخسار سخن بعد از گلستان، از سویی به علت خشکیدن سرچشمۀ فکر است و از دست دادن سرچشمۀ معنا. از دیگر سو، بدین علت است که نثر فارسی آلت دست منشیان فضل­‌فروشِ فنی­‌نویس شد و به اهتمام! آنان رشتۀ رابطۀ زبان گفتار و نوشتار از هم گسیخته شد و نثر فارسی زبان زندۀ گفتار را یکسره از یاد برد. از این رو طراوت، چالاکی، پویایی و شادابی خود را از دست داد.
شش قرن طول کشید تا نثر فارسی کم­‌کم قد راست کند و دوباره درِ معنی را به روی خود باز کند و زبان گفتار را دوباره به خدمت بگیرد. به دیگر سخن، در بحبوحۀ انحطاط دورۀ قاجار با ظهور فارسی­‌نویسانی ــ در داخل یا خارج کشور ــ به‌تدریج فارسی­‌نویسی رواج یافت. این مهم حاصل گام­‌های نخستینی چون منشأت قائم­‌مقام فراهانی، و در پی آن، تجربه­‌های راه­گشایی چون رسالۀ مجدیۀ مجدالملک، و خاطرات سیاسی میرزا علی­‌خان امین­‌الدوله بود. دیگرانی (برای نمونه اعتمادالسلطنه، میرزا ملکم‌خان، میرزا آقا تبریزی، میرزا حبیب اصفهانی، ایرج میرزا، علی‌اکبر دهخدا، مخبرالسلطنه، مویدالممالک فکری ارشاد، احمدخان کمال‌الوزاره، جمالزاده، هدایت و ...) در پی آن­‌ها گام­‌های بلندتری برداشتند و به زبان و ساختار و موسیقی گفتار بیش از پیش بها دادند و از این رهگذر نثر فارسی دوباره کم­‌کم جانی گرفت و برای امروزی­‌ها راه باز شد.
به گفتۀ انور هربار که دو شاخۀ گفتار و نوشتار، درست به هم جوش خورده، درِ تازه­‌ای به روی زبان فارسی باز شده است. به علاوه، اگر مدافعان زبان معیار و حارسان گفتار از ابتدای دورۀ مشروطه این تجربه­‌ها را جدی­‌تر می­‌گرفتند و جواز ورود زبان گفتار را به نثر فارسی می­‌دادند نثر فارسی زودتر پوست می­‌انداخت و عمر دوباره از سر می­‌گرفت. 
انور واعظ غیرمتعظ نیست. وی زبان گفتار و نوشتار را به قاعده به کار برده تا شاهد صادقی باشد بر مدعایش در این کتاب. به گمانم نقص اصلی کتاب خارج شدن نویسنده از خط اصلی بحث است از این رو رشته بحث اصلی گسسته به نظر می‌آید.

https://t.me/tarjomane_sobh

نیما یوشیج
ده پانزده سال پیش بود که کتاب «از جان گذشته به مقصود می‌رسد» را خریدم، در همان ایام آن را تورقی کردم و نمی‌دانم چرا آن را قفسه‌نشین کردم. امروز پس از سال‌ها دوباره به سروقت آن رفتم، در عین ایجاز آن را اثری مفید و خواندنی یافتم. به قول اخوان: «مفیدی چنین مختصر دوست دارم».
در زبان انگلیسی اصطلاحی هست که ترجمۀ کلمه به کلمۀ آن می‌شود «مختصر و مطبوع»* یا همان «مختصر و مفید» خودمان. کتاب «از جان گذشته به مقصود می‌رسد» مصداق بارز این اصطلاح انگلیسی است. عنوان کتاب برگرفته از متن نامه‌ای است که نیما به برادرش، لادبن، نوشته است. در روزگاری که شعر فارسی به ورطۀ تکرار و رکود درافتاده بود نیما طرحی نو درانداخت و «هوای تازه»‌ای وارد کالبد نیمه‌جان آن کرد. بی‌گمان در تاریخ درازآهنگ شعر فارسی پیش از نیما شاعرانی بوده‌اند که به تغییر و تحول شعر فارسی اندیشده‌اند اما نیما تنها کسی بود که عملاً و نظراً در این راه درشتناک قدم گذاشت و کوشید و ابرام ورزید و از جانش مایه گذاشت تا بالاخره به مقصود رسید و «پیشوای شعر نو» خوانده شد. البته، سهم اشعار و آراء شاگردان و پیروان نیما، به ویژه اخوان و شاملو، را در اثمار و تثبیت شعر نیمایی از یاد نباید برد.
«از جان گذشته به مقصود می.رسد» در عین اختصار کتاب نسبتاً جامعی است دربارۀ ادوار مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی، خانوادگی و ادبی نیما یوشیج؛ از ابتدا تا انتها. شمس لنگرودی بر آن بوده که سوانح احوال و آثار نیما را در قالب روایتی رمان‌گونه و توامان مستندگونه تصویر کند. وی برای نیل بدین مقصود از یادداشت‌های روزانه، نامه‌ها، مقاله‌ها و آثار نظری نیما بهرۀ کافی برده است. لنگرودی خواننده را علاوه بر نیمای شاعر با چهرۀ انسانی او نیز آشنا می‌کند.

*short and sweet

https://t.me/tarjomane_sobh