**تاريخ انديشه های کلامی و فقهی زيديه از قرن سوم تا قرن يازدهم قمری (جلسه سوم)

جلسه فردا يکشنبه به صورت برخط نخواهد بود. فايل صوتی آن متعاقبا در دو قسمت هر کدام يک ساعت در همين کانال منتشر خواهد شد؛ ان شاء الله.**

https://t.me/azbarresihayetarikhi

درایت سیاسی امام موسی بن جعفر: مكتوبی مهم از امام موسی بن جعفر از سال ۱۷۰ ق (در دو فرسته) این مکتوب نمونه بسیار قابل توجه و شایسته مطالعه ای است برای نوع مناسبات امامان شیعه با خلیفگان عباسی در اوج قدرت عباسیان و فشار آنان بر جامعه شیعه. طبعا این وضعیت با…

درایت سیاسی امام موسی بن جعفر: مكتوبی مهم از امام موسی بن جعفر از سال ۱۷۰ ق (در دو فرسته)

این مکتوب نمونه بسیار قابل توجه و شایسته مطالعه ای است برای نوع مناسبات امامان شیعه با خلیفگان عباسی در اوج قدرت عباسیان و فشار آنان بر جامعه شیعه. طبعا این وضعیت با داستان محنه تا اندازه زیادی تغییر کرد و هیمنه مذهبی خلفا در برابر علما از بین رفت به شرحی که جای دیگری نوشته ام. روایات تقیه را با مطالعه این سند ارزشمند بهتر می توان فهمید. از لحاظ مستند روایی آن البته جای تردید ندارد که مستند قوی است. تحلیل درون متنی هم بر اصالت متن دلالت دارد و از نقطه نظر تاریخی جای شک در اصالت آن نمی گذارد. باری تنها کافی است شرایط خفقان حاکم بر دوران موسی الهادی و هارون را بدانیم تا بتوانیم درایت حضرت را در نوشتن چنین مکتوبی درک کنیم. حضرت در این نامه خود را بسان یکی از آل محمد مورد ادعای عباسیان و افراد خاندان حاکم جلوه می دهد تا حق خود و همچنین حقوق متبادل را که در آن تلویحا نوعی تهدید هم هست گوشزد کند. حضرت امام موسی بن جعفر شاید سیاسی ترین در میان ائمه طاهرین است که به فعالیت سیاسی بر علیه عباسیان تمایل داشته و در سازماندهی شیعیان کوشا بوده است. با این وصف به درستی می دانسته که با عباسیان چگونه تعامل کند. همین نامه نشان از هوشمندی قوی او می کند. این نامه بیش از آنکه ستایش و تعزیه باشد در واقع نوعی ابراز قدرت از سوی امام موسی بن جعفر است. فراموش نکنیم شرایط سخت علویان در دوران موسی الهادی را. در دوران کوتاه خلافتش قیام حسین فخ و سرکوب آن را از سوی موسی الهادی می توانیم اینجا به طور خاص مورد اشاره قرار دهیم.
هادی تنها یک سال و اندی بر مسند خلافت بود. خلافت او مورد اجماع خاندان عباسی نبود و حتی پدرش مهدی گفته می شود قصد داشت هارون را بر او مقدم دارد. مرگ او به مادرش خیزران منسوب شد. در واقع خیزران که زنی با امیال و آمال سیاسی بود و در امور دخالتی آشکار داشت با فرزندش موسی الهادی اختلافات و کشاکش های عمیقی داشت و هارون را بر او ترجیح می داد. در این مکتوب امام موسی بن جعفر با کیاستی فوق العاده در حقیقت خیزران را تحقیر و در عین حال حس جاه طلبی او را تحریک کرده است.

متن روايتمحمد بن عيسى، عن بعض من ذكره، أنه كتب أبو الحسن موسى عليه السلام إلى الخيزران أم أمير المؤمنين يعزيها بموسى ابنها، ويهنؤها بهارون ابنها. " بسم الله الرحمن الرحيم للخيزران أم امير المؤمنين من موسى بن جعفر بن محمد بن علي ابن الحسين. أما بعد: اصلحك الله وأمتع بك، وأكرمك وحفظك، وأتم النعمة والعافية في الدنيا والآخرة لك برحمته. ثم إن الامور - اطال الله بقاءك - كلها بيد الله عزوجل يمضيها ويقدرها بقدرته فيها والسلطان عليها، توكل بحفظ ماضيها وتمام باقيها، فلا مقدم لما أخر منها ولا مؤخر لما قدم، استأثر بالبقاء وخلق خلقه للفناء، أسكنهم دنيا سريع زوالها قليل بقاؤها، وجعل لهم مرجعا إلى دار لا زوال لها ولا فناء. وكتب الموت على جميع خلقه، وجعلهم اسوة فيه، عدلا منه عليهم عزيزا وقدرة منه عليهم، لا مدفع لاحد منه ولا محيص له عنه، حتى يجمع الله تبارك وتعالى بذلك إلى دار البقاء خلقه، ويرث به أرضه ومن عليها، وإليه يرجعون. بلغنا - أطال الله بقاءك - ما كان من قضاء الله الغالب في وفاة أمير المؤمنين موسى صلوات الله عليه ورحمته ومغفرته ورضوانه، وإنا لله وإنا إليه راجعون، إعظاما لمصيبته وإجلالا لرزئه وفقده، ثم إنا لله وإنا إليه راجعون، صبرا لامر الله عزوجل وتسليما لقضائه، ثم إنا لله وإنا إليه راجعون لشدة مصيبتك علينا خاصة، وبلوغها من حر قلوبنا ونشوز أنفسنا. نسأل الله أن يصلي على أمير المؤمنين وأن يرحمه، ويلحقه بنبيه صلى الله عليه وآله وسلم وبصالح سلفه، وأن يجعل ما نقله إليه خيرا مما أخرجه منه، ونسأل الله أن يعظم أجرك - أمتع الله بك وأن يحسن عقباك، وأن يعوضك من المصيبة بأمير المؤمنين صلوات الله عليه أفضل ما وعد الصابرين من صلواته ورحمته وهداه. ونسأل الله أن يربط على قلبك، ويحسن عزاءك وسلوتك، والخلف عليك، ولا يريك بعده مكروها في نفسك ولا في شئ من نعمته عليك. وأسأل الله أن يهنيك خلافة أمير المؤمنين أمتع الله به وأطال بقاءه ومد في عمره وانسأ في أجله، وأن يسوغكما بأتم النعمة وافضل الكرامة، وأطول العمر، وأحسن الكفاية، وأن يمتعك وإيانا خاصة والمسلمين عامة بأمير المؤمنين، حتى نبلغ به أفضل الامل فيه لنفسه ومنك - أطال الله بقاءه - ومنا له. لم يكن - أطال الله بقاءك - أحد من أهلي وقومك وخاصتك وحرمتك كان أشد لمصيبتك إعظاما وبها حزنا ولك بالاجر عليها دعاء وبالنعمة التي احدث الله لامير المؤمنين - اطال الله بقاءه - دعاء بتمامها ودوامها وبقائها، ودفع المكروه فيها، مني.

"عکسی از خودم کنار می گذارم برای زنم
وقتی مُردم این عکس را به دیوار بزن
می گوید کدام دیوار؟
می گویم اتاقی می سازیم
کجا؟ کدام خانه؟
می گویم خانه ای می سازیم
کجا؟ کدام تبعیدگاه؟
گریه می کنیم و ترانه‌ای می تراود..."
@kharmagaas
محمود درویش

درباره عهد مالک اشتر و رد نظريه وداد قاضی در موضوع اصالت آناخيرا يکی از فضلای محترم مطلبی درباره موضوع بالا منتشر کرده اند و چون اشاره ای به مباحث اين کمترين هم داشته اند لازم ديدم اينجا اين توضيح را همراه با نشانی يادداشت ها تقديم کنم:

درباره اصالت متن عهد مالک اشتر و رد نظريه وداد قاضی، استاد سابق دانشگاه شيکاگو تاکنون پنج يادداشت در سايت کاتبان با تاريخ های متفاوت منتشر کرده ام که ليست آن در پايين می آيد. اين يادداشت ها را از متن غير نهایی مفصلتری که درباره اين عهدنامه نوشته ام هر بار که فرصت دست می داد تحرير مجدد می کردم و در کاتبان قرار می دادم. با اين وصف چون بنا شد مقاله ای به زبان انگليسی درباره اين موضوع و نقد نظريه خانم وداد قاضی با همکاری يکی از محققان معتبر منتشر کنيم بنابراين از انتشار مابقی بحث ها تا قبل از انتشار آن مقاله انگليسی صرف نظر کردم. به هرحال اين بحث رها نشده و سبب عدم انتشار مابقی مباحث توضيحی است که عرض کردم. بناست اين مقاله در طی سال 2023 منتشر شود. ان شاء الله.

ليست مقالات در زمينه عهد مالک اشتر در سايت کاتبان:

https://ansari.kateban.com/post/3149
https://ansari.kateban.com/post/5102
https://ansari.kateban.com/post/5103
https://ansari.kateban.com/post/5104
https://ansari.kateban.com/post/5105

https://t.me/azbarresihayetarikhi

مجموعه درسگفتارهایی که تاکنون فايل های صوتی آنها منتشر شده (اين مجموعه از يک جلسه تا حداکثر بيست جلسه برای هر درسگفتار را شامل می شود)

برای فايل ها مراجعه شود به https://t.me/DGoftarha

**کتاب های سده دوم قمری درباره تشيع، امامت، سقيفه و دخت پاک پيامبر (صلوات الله عليهما) چه می گويند؟ نمونه آثار ضرار بن عمرو و فزاري

شيعه و تحريف قرآن: بررسی کتاب التنزيل والتحريف تأليف ابوعبدالله سياري

بنيان های ملی و دينی هويت و تمدن ايرانی (پاسخ به برخی بدفهمی ها)

اسلام و مناسبات "دین و قدرت"، سیره نگاری

تاریخ علم کلام در تشیع امامی درباره اعتبارسنجی و تاريخ گذاری کتاب های حديثی در دو سنت شيعی و اهل سنت

جايگاه پيامبر اکرم (ص) در تفکر شيعی

قرآن و حديث در دو قرن نخست

مطالعات قرآن و سيره پژوهی در غرب

تاريخ نقادی حديث در تشيع امامی

بازخوانی فعاليت های سياسی و مدنی ائمه شيعه در معرفی خط علوی در راستای بهره گيری از نتايج قيام حسينی

سخنرانی حسن انصاری به مناسبت عيد غدير

چرا واقعه غدير مهم است؟

مقايسه دو متفکر شيعی يکی از سده پنجم و ديگری از سده چهاردهم قمری: شريف مرتضی و مرحوم مرتضی مطهری

اصالت سنجی متون کهن حديثی شیعی

درسگفتاری درباره مناسبات معتزله و شيعه

گفتاری از حسن انصاری در معرفی نهج البلاغه

درسگفتارهای حسن انصاری درباره تاريخ تمدن و علوم و ادبيات اسلامی بر اساس قرائت الفهرست ابن النديم

دروس شرح التذکره، درس های فلسفه طبیعی متکلمان

سخنرانی حسن انصاری درباره جايگاه امامت در اخلاق، الهيات و شريعت

جایگاه زن در الهیات و حقوق شیعی

در ۲۰۰سال آغاز اسلام چه تحولاتی صورت گرفت

اختلاف در تفسیر و الهیات مسلمانان از کجا ریشه می‌گیرد

کارنامه اسلام،میراث اسلام با توجه به تحولات ۲۰۰سال اخیر

نقش ایرانیان در تمدن اسلامی

درسگفتارهای عاشوراء

درسگفتارهای فلسفه نظام علل و اسباب

درس های اوائل المقالات

مجموعه درس‌گفتار "امامت تاریخی"

فدک و متن خطبه فدک از نگاهی ديگر

قرآن، تشيع و مؤرخان

درس گفتار «امامت و نظريه موسوم به "علمای ابرار" (نقدی بر ديدگاه های آقای دکتر محسن کديور)

درسگفتارهای مبانی کلامی غيبت امام در انديشه شيعيان متقدم

جايگاه اسلام و تشيع در هويت ملی و تاريخ تمدنی ايران

دين و دولت در دوران امير المؤمنين (ع)

چگونه در دنيای جديد يک ايرانی مسلمان باشيم؟

وضعيت دينی و فکری در زمان امام صادق (ع) و سهم امام در شکل گيری انديشه شيعی

سياستنامه نويسی و انديشه ايرانشهری: نقد و بررسی پاره ای از برداشت های نادرست از تاريخ انديشه سياسی در ايران و اسلام

رياست و مدينه فاضله از ديدگاه فارابی و شيعه امامی: آيا فارابی امامی مذهب بود؟

درس گفتار «چالش عقل گرايی و نقل گرایی در اسلام»

الهيات اسلامی به مثابه تاريخ

وضع کنونی اسلام‌شناسی در غرب و جایگاه ویلفرد مادلونگ

بازخوانی چند سند و متن کهن برای شناخت تشیع در سه قرن نخست قمری

تحليل تاريخی ايدئولوژی بنی اميه در دين و قدرت

پروژه های نقد عقل در روشنفکری معاصر عرب (نقد آرای محمد عابد جابری)

زمينه های شکل گيری اختلافات کلامی و فرقه های مذهبی در دو قرن نخست

احادیث مجعول، ضعيف و غاليانه

چند پرسش دينی و معرفتی در مکتب شيخ مفيد

تاريخ تحول انديشه اعتقادی اماميه**

تقابل دو گفتمان در مناسبات دین و قدرت در واقعه عاشوراء: تحول اندیشه سیاسی در ۵۰ سال نخست بعد از پیامبر (ص)

ميراث حديث شيعه: عصر امامان باقر و صادق (ع)

تاريخ انديشه های کلامی و فقهی زيديه از قرن سوم تا قرن يازدهم قمری (در جريان است)

@azbarresihayetarikhi

در اين جلسه (يکشنبه ساعت ده صبح) اين مطلب را مورد بحث قرار خواهيم داد: زیدیه مذهبی است که بیش از آنکه به زيد بن علی (ع) بتوان آن را نسبت داد متعلق به زیدیان کوفی اوائل سده سوم قمری از یک سو و مکتب قاسم رسي و اخلافش در يمن در آغاز سده چهارم از ديگر سوست. بی استثناء هر آنچه به زيد بن علی از متن و کتاب نسبت داده شده از او نيست. تنها موردی که اصالتی دارد مسند زید بن علی است که البته هسته اوليه آن از ابو خالد واسطی است و او در آن تعالیمی فقهی را به زید بن علی نسبت می دهد. هر چه هست این متن ریشه کهنه کوفی از نیمه سده دوم قمری دارد. مابقی آثاری که به زید نسبت داده اند از او نیست. بعد از زید بن علی نخستين زيديانی که آثاری از آنان در اختيار است زیدیان اوائل سده سوم قمری و همچنین قاسم رسي (د. 246 ق) هستند. ميان زيد بن علی و اين دوره شمار زيادی متن "دعوت" از قبيل خطبه ها و رسائل دعوت از ساداتی که در سده های دوم و سوم قمری بر علیه عباسیان قیام کردند در منابع سير و تاریخنگاری ائمه زيدی نقل شده (و همچنين از طريق ادبيات کهن مقاتل نگاری که کتاب ابوالفرج از همه آنها و این دست مقاتل استفاده کرده) که اگر اصیل باشند برای شناخت ما از تحولات آغازين تشيع به طور عام و زيدیه به طور خاص بسیار مفید می توانند باشند. اما متأسفانه غالب اين متن ها جز آنچه برخی را طبری و یا منابع غیر زیدی عموما نقل کرده اند و تعداد سطور آنها در هر مورد به چند سطر هم نمی رسد همه متونی غیر اصیلند که تحولات اندیشگی بعدی زیدیه را در واقع بیشتر بازتاب می دهند. بخشی از آنچه به اين متن ها اضافه شده در واقع تلاشی از سوی زيديه برای روايت "تاريخ نجات" امت و سهم سادات "زيدی" در آن است. برخی از این متن ها که در المصابیح حسنی و یا اخبار فخ نقل شده اند متونی پر برگند که اصولا با فضا و امکانات سده دوم قمری سازگار نيستند و برخی از اسلوب های ادبی خاصی بهره مندند که ناقد ادبی و آشنا با تاريخ ادب و تحول نثر عربی را مطمئن می کند که اين متن ها نمی توانند اصيل باشند. اما مهمتر از همه بيان عقايدی در اين گونه متونند که با آنچه از زيديه و يا تشيع در سده های دوم و سوم می شناسيم بيگانه اند. بنابراين اصل اساسی در برخورد با اين دست متن ها اين است که تا اصالت تاريخی آنها ثابت نشده از آنها به عنوان شاهد در پژوهش های تاريخی استفاده نشود.

https://t.me/azbarresihayetarikhi

درس گفتارهای تاریخ اندیشه و تمدن اسلامی

? بصورت مجازی، به فارسی

«تاريخ انديشه های کلامی و فقهی زيديه از قرن سوم تا قرن يازدهم قمری»
توسط دکتر حسن انصاری

جلسه دوم، یکشنبه ۱۹ ژانویه، ۱۰:۰۰ صبح تا ۱۲:۰۰ ظهر (به وقت شرق آمریکا)

Zoom Participation (webinar):
https://mit.zoom.us/j/93933325521

#زيديه_کلام_و_فقه_قرن_سوم_تا_یازدهم
@azbarresihayetarikhi
https://sites.mit.edu/zekrmit/
@zekrMIT