‌
«کاوشی در سفرنامه‌های دورۀ قاجار»‌

‌از گزارش گردشگران دورۀ قاجار نکته‌های دندان‌گیری را درمی‌یابیم. در میان گزارششان دو‌ دورۀ متفاوت را دربارۀ وضعیت رفتار زمین‌داران با رعیت می‌بینیم. در دورۀ نخست، رعیت دستش به دهانش می‌رسد؛ ولی در دورۀ بعد، رعیت نانی بخورونمیر دارد.
چرا؟
آنچنان‌که گردشگران دورۀ قاجار نوشته‌اند می‌بینیم که ارتباط زمین‌داران با رعیت برپایۀ «نیروی آماده‌به‌کار» است. بر این پایه، در دوره‌ای که جمعیت روستا‌ها کم بوده، اگر زمین‌داران به رعیت سخت می‌گرفتند یا سهم محصولش را به‌اندازۀ کافی نمی‌دادند، رعیت می‌توانست زمین‌دار را بترساند که «به روستای دیگه‌ای می‌کوچم و می‌رم فلان‌جا که سهم برداشتِ از زمین رو بیشتر بِهِم می‌دن!»
به همین علت بود که زمین‌داران هوای رعیت خود را داشتند و می‌کوشیدند نگهشان دارند؛ بنابراین، رعیت حرفش پیش بود و وضعش توپ، آنچنان‌که بنیامین دیپلمات آمریکایی می‌گوید که دهقانان ایران «فقیر نیستند و خواسته‌هایشان را با صدای بلند اعلام می‌کنند.»
ولی خُردک‌خُردک که جمعیت ایران بیشتر شد، زور افتاد دست زمین‌داران و قدرت چانه‌زنی رعیت را گرفت؛ بنابراین رعیت افتاد به پیسی.

مسعود هوشیار
۸بهمن۱۴۰۳

برگرفته از:
یرواند، آبراهامیان، ۱۳۹۵ش، تاریخ ایران مدرن، برگردانِ محمدابراهیم فتاحی، چ۱۳، تهران: نی، ص۵۳ و ۵۴.

شبکهٔ متن‌پژوهی
‏https://t.me/matnpazhohi

♦️نشانی اینستاگرام👇🏻

‏https://www.instagram.com/invites/contact/?i=8ark11eewyn4&utm_content=tdjq7w

بارگیریِ «فرهنگِ واژگانِ سرۀ پارسی برساختۀ میرجلال‌الدینِ کزازی» و دیگر نِبیگ‌های «پارسی‌انجمن»
**پارسیِ سره

?**
https://parsianjoman.org/?p=10119

بخش واکاوی چارچوب نظری کتاب راحت جان‌ صمد مهمان‌دوست