#thinking | Наратывы: каротка пра тое, чым кіруецца ход думак

Сёння трэці год вайны бессэнсоўнай, жахлівай і злачыннай. Гэта добрая нагода яшчэ раз паспрабаваць зразумець, як такое стала магчымым — паразмаўляць пра наратывы.

Наратыў — гэта гісторыя. Мы абменьваемся гісторыямі, думаем гісторыямі і лепей памятаем тое, што аб‘яднана агульнай драматургіяй. Асабліва калі гісторыя нам даспадобы.
Наратыўнае мысленне — частка нашай прыроды, і мы ня можам вырвацца з-пад ейнай улады. Зрэшты, гэтага рабіць і ня трэба, бо падобная мадэль вельмі нам дапамагае.

Па-першае, мы маем глыбокую патрэбу ў сэнсах. Наратывы цудоўна дапамагаюць іх ствараць, упарадкоўваючы факты (і ня толькі) у паслядоўнасць, якая будзе выклікаць адчуванне «мне ўсё ясна!». Гэтае адчуванне — чыста фізіялагічны феномен, звязаны з дафамінавай сістэмай узнагароды. Таму мы з такой сілай сінімі пальцамі трымаемся за свае ўлюбёныя гісторыі пра рэальнасць.

Па-другое, наратывы забяспечваюць кагнітыўную эканомію: мозг імкнецца эканоміць рэсурсы, таму спрашчае складаныя з'явы да простых схем — наратывы. Што робіць іх прасцейшымі для запамінання.

Па-трэцяе, прычынна-наступнаснае мысленне: наратывы дапамагаюць будаваць лагічныя ланцужкі.

Па-чацвертае, прагназаванне: часта наратывы плюс-мінус няблага апісваюць жыццёвыя заканамернасці і гэта дазваляе прадказваць будучыню.

Па-пятае, паразуменне: аперуючы падобнымі наратывамі, нам прасцей разумець і прадказваць дзеянні іншых людзей.

Па-шостае, навучанне: наратывы дапамагаюць прасцей перадаваць інфармацыю, бо у такім выглядзе яна прасцей запамінаецца.

Усё гэта робіць мысленне наратывамі максімальна натуральным і не патрабуючым свядомага кантролю.

Але рэальнасць заўсёды складаней за ўяўленні пра яе, менавіта таму даць ёй рады без наратываў не выглядае магчымым.

Прынцыповая не 100-адсоткавая адпаведнасць наратываў рэчаіснасці не праблема, калі не забывацца пра гэты факт. Праблемай становіцца, калі наратыў, які мы знаходзім у сваёй галаве, прымаецца за вынік уласнага мыслення. Кшталту «я падумаў, даследаваў тэму і прыйшоў да высновы».

Не!
На жаль, так бывае далёка не заўсёды.

Адкуль мы бярэм наратывы?

Частку наратываў мы выводзім з уласнага досведу. Гэта гісторыі, якія мы ствараем сапраўды самастойна, але гэтак бывае рэдка.

Яшчэ частку наратываў даследчыкі лічаць прыроджанай, сцвярджаючы, што наратыўнае мысленне — гэта эвалюцыйная адаптацыя.

І вялізны аб'ём наратываў мы засвойваем праз культуру, выхаванне і камунікацыю.

Мараль майго апавядання такая, што гісторыі, якімі мы мыслім, зусім не абавязкова наш інтэлектуальны здабытак. А ўлічваючы, што людзі ў сярэднім любяць верыць у казкі, прыняць за ісціну якую-небудзь бздуру выглядае даволі звыклай сітуацыяй. Калі зірнуць на гісторыю чалавецтва скептычна, знайсці пацверджанне гэтай аксіёме будзе проста.

Адныя праз хібныя наратывы робяць памылкі, другія — злачынствы, а трэція — бессэнсоўныя жахлівыя злачынныя войны.

P.S. Каб адчуванне «мне ўсё ясна!» не з'яўлялася на пустым месцы, не забывайцеся пачасцей задавацца пытаннем «адкуль я гэта ведаю?» і «як я да гэтага прыйшоў?». Кайф ад пачуцця яснасці глушыць крытычные мысленне, а нам такога дакладна ня трэба.

#opinion | Невялікая просьба да ўсіх аматараў простых рашэнняў і адэптаў думкі «Трамп прыйдзе — парадак навядзе»

Праверце, калі ласка, свае ўнутраныя ўстаноўкі. Не, не для мяне, вядома, хто я такі? Для сябе. Пасачыце за сабой — за тым, як вы крок за крокам будзеце адступаць ад сваіх прынцыпаў і апраўдваць любыя дзеянні Трампа.

Як вы ўжо апраўдваеце ягоную безупынную хлусню — ну гэта ж палітыкі, яны заўсёды хлусяць, ну гэта былі проста перадвыбарчыя абяцанні, давайце ня будзем ставіцца да гэтага сур’ёзна (цікава, у які момант вы пагадзіліся з тым, што хлусня прэзідэнта — гэта нармальна?).

Вы будзеце ўвесь час адступаць, спрабуючы знайсці хоць нейкую апору пад нагамі. Але яе ня будзе.

Вы будзеце спрабаваць тлумачыць дзеянні Трампа тым, што «гэта ўсё дэмакраты нарабілі» і «даўно пара было асушыць гэтае балота»… але гэта ж толькі пачатак. Потым будзе прыкладна наступнае: «Трамп — гэта лека, горкае, але лека», «зразумейце, што ў гэтай сітуацыі інакш дзейнічаць было нельга», «Амерыка нікому нічога ня вінная», «але ж у свой мінулы тэрмін Трамп не разваліў Амерыку» і г.д.

Вельмі вас прашу, правядзіце ў сабе нейкую чырвоную лінію, за якую вы не гатовыя адступіць ні пры якіх абставінах. Дзе тая подласць, якую вы ўжо не стрываеце?

Пуціністы вельмі пераканаўча даказалі, што такой лініі не існуе, але ж вы свабодныя людзі, у вас жа ёсць Канстытуцыя, права народу мець зброю і права народу на паўстанне. Вы ж не такія. Што для вас будзе «перабор»? Калі Трамп здрадзіць Украіне? Калі здрадзіць Еўропе? Калі здасць Тайвань? Калі падамне пад сябе ўсе галіны ўлады? Калі ўвядзе інстытут камісараў? Калі адмовіцца сыходзіць з улады? Калі ў Штатах пачнуцца грамадскія беспарадкі і ў гарады будуць уведзены войскі? У які менавіта момант вы скажаце — стоп, гэта ўжо не салют Беламі, гэта ўжо сапраўдная паўнавартасная зіга?

Вы ўяўляеце сябе крутымі мужыкамі, што разбіраюцца ў жыцці. Вам здаецца, што вашы апаненты — слюнцяі і сапляжуі, ружовыя аднарогі, якія гадзяць матылькамі. Але, магчыма, вельмі хутка вы зразумееце, што быў вялікі сэнс у такіх дзіцячых і наіўных словах: «Ніколі і ні пры якіх абставінах нельга абіраць прэзідэнтам імсцівага і хлуслівага нягодніка».

(с) Дзмітры Чарнышоў

#practice | Як выявіць фота, згенераванае штучным інтэлектам

Добры артыкул пра тое, як фэйкавы кантэнт размывае праўду пра вайну, і добрыя рэкамендацыі, як гэты кантэнт выяўляць. Абавязкова варта азнаёміцца.

Толькі ведаеце, што... усё гэта марна. Я пра падобныя рэкамендацыі. Бо рэкамендаваныя метады эфектыўныя толькі калі становяцца рэфлексамі, як блок у баксёра.

Калі б падобнае выкладаць у школе, дзе можна замацаваць новыя навыкі сотнямі паўтарэнняў, эфект быў бы каласальны. Ва ўсіх іншых выпадках эфектыўнасць набліжаецца да нуля.

Калі вы ня маеце справу з сістэматычным выяўленнем ШІ-ілюстрацый, хутчэй за ўсё, вы гэтыя рэкамендацыі папросту забудзеце. Ужо праз гадзіну. Дый тэхналогіі становяцца ўсё больш дасканалымі.

І што рабіць? Памятаць галоўны прынцып медыягігіены:

КАЛІ НЕШТА ВЫГЛЯДАЕ НАДТА ДОБРА, КАБ БЫЦЬ ПРАЎДАЙ, ХУТЧЭЙ ЗА ЎСЁ, ГЭТА МАНА.

Я часта згадваю гэты прынцып, бо данесці яго да людзей — мой план мінімум. Думка элементарная, але шмат каму невядомая.

Калі гэта будзе адзіным, што вынясе чалавек з sceptic.club, я буду лічыць сваю місію выкананай. Хаця, безумоўна, гэта далека не ўсё, што павінен разумець сучасны чалавек.

• • •
Дарэчы, некаторыя лічаць катастрофай магчымасць ствараць фэйкі з дапамогай ШІ. Але хіба ў гэтым ёсць нешта новае?
Памятаеце, калі з'явіўся Photoshop, таксама было шмат шуму: а як цяпер нам адрозніць падробку ад рэальнасці??! Так і сталі называць усё, што выклікае сумнівы — «гэта ж фоташоп!». І што? Ды нічога, проста зразумелі, што не ўсякай карцінцы можна верыць. Асабліва, калі яна надта добрая, каб быць праўдай.

#analytics | Вайна стала часткай расійскага жыцця

На «Голос Америки» выйшаў добры тэкст, дзе расійскі сацыёлаг Аляксей Лівенсон з «Левада-цэнтру» спрабуе адказаць на пытанне, як за 1000 дзён змянілася стаўленне расіян да вайны.

Зменаў значна менш, чым чакалі многія назіральнікі за гэтымі працэсамі. Так званая «стомленасць ад вайны», якую шмат хто прадказваў, ці, наадварот, вялікі ўздым у сувязі з ваеннымі падзеямі – ні тое, ні другое не адбылося. Мы зафіксавалі толькі рэзкі ўздым ухвалы дзейнасці Пуціна на пасадзе прэзідэнта да ўзроўню больш як 80% у лютым 2022. З таго часу гэты паказнік практычна не апускаўся ніжэй за 80%. А да гэтага кастрычніка ён падняўся да 87%.

Сітуацыя, якая існуе зараз, ня лічыцца «трыумфальнай» нават прапагандыстамі. Адпаведна, з'яўленне такога высокага паказніка павінна тлумачыцца нейкімі іншымі нутранымі прычынамі. То мы сталі задаваць пытанне ў вострай форме: калі б Пуцін абвесціў, што спыняе ваенныя дзеянні, ці падтрымалі бы вы яго? І тут мы атрымалі, на нашае здзіўленне, 70% падтрымкі спынення ваенных дзеянняў.

Але задавалася не адно пытанне, а два. Другое такое: калі б Пуцін абвесціў на наступным тыдні пра спыненне ваенных дзеянняў і вяртанне Украіне тэрыторый, ці падтрымалі б вы? Тут колькасць падтрымліваючых скарачаецца больш чым удвая – толькі 30% падтрымліваюць такі варыянт.

Чаму? Глыбінныя інтэрв'ю паказваюць: бо такі сцэнар разглядаецца як параза. Гэтае слова – «параза» – многімі расіянамі ўспрымаецца як катастрофа: «Расія перастане існаваць», «яна разваліцца», «улада Пуціна скончыцца»…

Што яшчэ ўплывае на расіян?

Аперацыя ў Курскай вобласці? Калі дапусціць, што ўкраінскі бок кіраваўся ідэяй даць расіянам адчуць цяжар вайны, то гэта не спрацавала, закрануўшы выключна тых, да каго яна сапраўды прыйшла. Для астатніх аперацыя засталася лакальнай і ня стала шокам.

Прапаганда? Так, яна ўплывае хаця б таму, што каля 60% расіян даведваюцца пра «СВО» з ТБ. Важна, што гэта іхні ўласны выбар. Справа ў тым, што, калі ты даведваешся чужы пункт гледжання і пачынаеш разумець, што за ім стаіць ёсць рацыя, то трапляеш у надзвычай некамфортную сітуацыю разыходжання на каштоўнасным узроўні са сваім асяроддзем.

Страх? Гэты чыннік моцна перабольшаны. Ёсць меркаванне, што калі пры апытанні адкажаш, што супраць вайны, трапіш пад рэпрэсіі, людзі гэта ведаюць і баяцца. Гэтая логіка, як выяўляецца, абсалютна хібная. Насамрэч, мы маем каля 15%, хто адказвае «не падтрымліваю», і каля 20%, хто кажа, што краіна ідзе заганным шляхам. Гэта ня нейкія смельчакі, а звычайныя грамадзяне, якія ў іншых меркаваннях супадаюць з большасцю. І нам не вядомы ніводзін выпадак, калі хто-небудзь пацярпеў за няправільны адказ у нашых апытаннях.

Лаялізм? Сапраўды мае месца сімвалічная кансалідацыя грамадства вакол Пуціна. Гэта найважнейшая асаблівасць расійскага жыцця на працягу чвэрці стагоддзя. Яна фіксуецца паказчыкамі рэйтынгаў, якія практычна ніколі не апускаліся ніжэй за 60%.

Дабрабыт? Ёсць частка насельніцтва, якая мае ад вайны фінансавыя выгады. То праўду кажуць: «Каму вайна, а каму маці родная». Але на саму вайну ў той ці іншай ступені ідуць маргіналізаваны кантынгент. Гэта не абавязкова крымінальнікі, але і тыя, хто крануўся сацыяльнага дна з іншых прычын. Такі мужчына думае пра сябе: «Ну як, ты мужык, сям'ю ня можаш пракарміць? А зараз я зраблю так, што змагу». Для такіх раптам з'явілася магчымасць годна выканаць сваю мужчынскую ролю.

Але самае важнае – гэта тое, што вайна стала нормай. У гэтым і справа. Вайна перастала хваляваць. У жыцці ёсць смерць: бабулі і дзядулі паміраюць, хваробы, аварыі... Але цяпер і вайна стала натуральнай часткай надзённага жыцця.

Тое, што павінна адчувацца як катастрофа, так не адчуваецца. У той час як тое, што адбылося з грамадскай мараллю, з уяўленнямі пра дабро і зло, выглядае сапраўднай катастрафічна.

• • •
Ня даць сабе прызвычаіцца да дрэннага – опцыя даступная абсалютнай большасці. Але большасць жа і не здае сабе справы, што гэта трэба рабіць свядома. Гэта персанальная адказнасць за ўласную мараль.

#thinking | Як жа намі проста маніпуляваць... Аналаз каментароў у TikTok.

Найбольш ад тэхгалогіі дыпфэйк пакуль што выйграюць толькі ашуканцы, прапагандысты і гумарысты. Калі з першымі дзвюма катэгорыямі ўсё нібыта ясна, то апошняя нагадвае: нават нізкаякасны відавочны дыпфэйк усё яшчэ знаходзіць тых, хто ўспрымае яго сур'ёзна.

Іранічны TikTok канал @fatamiimbjn (“Пет’юра”) з пачатку 2023 году рэгулярна публікаваў жартаўлівыя дыпфэйк-відэа з украінскімі палітыкамі ў галоўных ролях. Прымітыўна зробленыя, часта з відавочнымі прыкметамі штучнай маскі, «надзетай» на відэа рэальных вайскоўцаў, за больш як паўтара гады забяспечылі аўтару больш за 150 000 падпісантаў і 4,2 млн падабаек. На дадзены момант канал выдалены, але ён застаецца добрым прыкладам, які эфект могуць аказваць дыпфэйкі.

Асаблівасці алгарытмаў TikTok выводзяць кантэнт каналу па-за межы кола падпісантаў. Асобныя відэа вірусяцца і збіраюць мільёны праглядаў ды каментаў, у тым ліку ад людзей, якія не знаёмыя з іншым кантэнтам на канале і таму рызыкуюць успрыняць жартаўлівыя фэйкі сур'ёзна. І ўспрымаюць.

Каб зразумець маштабы праблемы і тое, ці сапраўды намі так проста маніпуляваць, выданне TEXTY.org.ua загрузіла больш за 10 000 каментароў да чатырох папулярных відэа з TikTok-каналу. З несапраўднымі Алегам Ляшком і Юрыем Луцэнкам у галоўных ролях «недзе на перадку». Так рэдакцыя выдання паспрабавала зразумець, якая частка каментатараў прыняла гэтыя відэа за чыстую манету.

Вынікі такія:
• Мінімум 20% каментароў жадалі фэйкавым Ляшку і Луцэнку анёла-ахоўніка, выказвалі сваю павагу ды дзякавалі ад шчырага сэрца за смеласць.
• Яшчэ 4% былі больш стрыманымі ў сваім захапленні ды пісалі «Малайчына!», «Красава!», «Паважаю!».
• У 41% выпадкаў нельга было дакладна сказаць, ці распазнаў каментатар фэйк.
• 23% каментатараў усё зразумелі і проста назіралі або кпілі з іншых за няўважлівасць, тупасць або наіўнасць. І дзякавалі аўтару за добры настрой.
• А вось 12% каментатараў праявілі надзвычайную крытычнасць да відэа, не заўважыўшы пры гэтым, што перад імі фэйк. Яны дапускалі, што акоп несапраўдны, абвінавачвалі ў пастаноўцы ды акторскай ігры, або ўвогуле браліся за фактчэк: адзначалі, што ў Бахмуце няма пяску, здзіўляліся, чаму на відэа няма іншых вайскоўцаў, звярталі ўвагу на няправільны колер скотчу або занатда добры манікюр і чыстыя рукі.

Людзі рэальна не разумеюць ці проста троляць у каментах?

Адрозніць адно ад другога часта сапраўды вельмі складана. Але на шчырасць каментатараў указвае як мінімум іхняя колькасць. Толькі для чатырох відэа колькасць троляў павінна быць большай за 2 000. Таму прасцейшае тлумачэнне выглядае больш праўдзівым: людзі проста вераць таму, што бачаць у выпадковых рэкамендацыях стужкі сацсеткі. І іхняя прага выразіць эмоцыі, пакінуўшы камент, часта пераважае жаданне зазірнуць у профіль каналу і з першага погляду зразумець, што верыць яму ня варта.

Жарты жартамі, але масавае пашырэнне дыпфэйкаў мае цалкам рэальныя наступствы. Ужо сёння дыпфэйкі Ілана Маска дапамагаюць ашуканцам атрымаць мільярдныя прыбыткі. А Deloitte далучаецца да агульнага занепакоення, мадэлюючы магчымыя сцэнары таго, наколькі істотна штучны інтэлект прывядзе да росту ашуканства ў банкаўскай сферы, гаворка пра мільярды даляраў.

Яшчэ адна сур'ёзная праблема ў тым, што нават жартаўлівыя дыпфэйкі могуць спрыяць так званаму deepfake-related skepticism. Галоўная ідэя ў тым, што масавае пашырэнне гэтай тэхналогіі грае на руку дэзінфарматарам і канспіролагам, падрываючы веру ў існаванне надзейных фактаў як такіх і размываючы рэальнасць.

Такім чынам, каб дыскрэдытаваць нязручную інфармацыю, дастаткова проста абвінаваціць яе ў фэйкавасці, чым шмат хто і карыстаецца.

Ёсць і добрыя навіны, напрыклад некаторыя даследаванні наадварот сведчаць, што фэйкі і дэзінфармацыя спрыяюць павышэнню даверу да надзейных крыніц. Праўда, якім чынам людзі вызначаюць гэтую надзейнасць — бабка надвое казала.

Падрабязней на TEXT.org.ua

#analitics | Шпіёны Пуціна замышляюць глабальны хаос

Нядаўна ў брытанскім The Economist выйшаў цікавы артыкул — «Шпіёны Пуціна замышляюць глабальны хаос». Ня тое, каб мы маглі даведацца з яго нешта новае, але гэта яўнае сведчанне, што палітыкі краін Захаду пакрысе прыходзяць да разумення, чым ёсць сённяшняя Расія насамрэч.

Яны вельмі доўга пазбягалі тэмы крамлёўскіх злачынстваў і іх можна зразумець — сваіх праблем хапае. Але глабальны размах крамлёўскіх пакасцяў проста не пакідае магчымасці з'ехаць на тармазах. Пачалося называнне рэчаў сваімі імёнамі, без дыпламатычнага пустаслоўя: «Шчыра кажучы, расійскія спецслужбы крыху здзічэлі», — выказаўся Кіраўнік брытанскай MI6 Рычард Мур.

Глабальную шкодніцкую зацею Крамля можна было бы палічыць хоць і злачынным, але па-свойму таленавітым праектам. Як схемы тэлефонных махляроў, якія ўмеюць вельмі тонка працаваць з чалавечай псіхалогіяй. Крэмль дзейнічае мэтанакіравана, комплексна, сістэмна... калі б яны таж жа сама зацята ўзяліся за ліквідацыю ачковых сарціраў у сваёй краіне, справа ўжо была бы напалову зробленая. Але не, невытлумачальная цяга да шкоды і подласці вядзе рэй.

Мне дзеянні Крамля нагадваюць калектыўную Шапакляк, якая лічыла, што добрымі справамі праславіцца нельга. Дзіўныя яны.

Пераклад артыкулу «Шпіёны Пуціна замышляюць глабальны хаос»

#thinking | Афект як інфармацыя

Вам знаёмая эмоцыя, калі вы адчуваеце «так! як гэта ведаю»? Лёгкасць, камфорт, вызначанасць — вельмі прыемны стан, хай сабе і цягнецца ўсяго імгненне.

Аднойчы, у чарговы раз адчуўшы гэты інтэлектуальны аргазмік, я вырашыў спраўдзіць, ці сапраўды ведаю. Ну каб жалезабетонна пераканацца ў сваёй праваце. Але фактчэк паказаў, што я памыляўся і эмоцыя была на пустым месцы. Але ж такая натуральная...

Доўгі час я думаў, што адкрыў нешта новае ў псіхалогіі ? пакуль не даведаўся, што гэтая з'ява ўжо добра вывучаная (раз, два). Устойлівай назвы ў яе няма, але мне падабаецца «афект як інфармацыя» — схільнасць блытаць эмоцыю «мне гэта знаёма!» з валоданнем фактычнай пацверджанай інфармацыяй.

Як гэта бывае ў жыцці. Дапусцім, глядзіць нехта тэлек, а там кажуць «цар зноў усіх перайграў». І гэты нехта адчувае «так! як і заўсёды!» Тым самым ён як бы сцвярджае «і гэта праўда, бо я ж магу параўнаць — я ведаю пра ўсе папрэднія разы!». Але што ён ведае насамрэч?

Калі яго распытаць, ён можа прыгадае шчэ пару такіх навінасных сюжэтаў, але хутчэй не прыгадае нічога канкрэтнага. У яго ёсць толькі эмоцыя «так, я гэта ведаю!», якая без рэфлексіі падмяняе сапраўднае разуменне.

Па сутнасці, гаворка пра ўмоўны рэфлекс: стымул — рэакцыя. Адкуль бяруцца такія рэфлексы ў сферы палітыкі, здагадацца нескладана. Шматразовымі паўторамі прапаганда робіць свае тэзы спачатку знаёмымі, пасля прымальнымі, а затым проста аксіяматычнымі — не патрабуючымі доказаў. І ўсё. «Захад жа заўсёды нас ненавідзеў, хіба не?»

Насамрэч, «афект як інфармацыя» не такая простая з'ява і ў залежнасці ад сітуацыі можа быць абумоўлены некалькі рознымі прычынамі:

1. Афектыўная эўрыстыка — гэта механізм, пры якім эмоцыі служаць падказкамі для прыняцця рашэнняў. Гэта значыць, адчуваючы станоўчыя ці адмоўныя эмоцыі, людзі могуць рабіць высновы менавіта на іхняй падставе, а не на аргументаваных доказах. Часам іншага не застаецца, але калі ёсць магчымасць, лепей падумаць. Двойчы.

2. Ілюзія ўпэўненасці — гэта адчуванне праваты, якое ўзнікае без дастатковых доказаў. Механіка простая: калі ў нас няма падстаў для ўпэўненасці, мы можам перажываць тыя самыя эмоцыі, што былі бы пры іхняй наяўнасці. Адрозніць першае ад другога надзвычай складана.

3. Кагнітыўная лёгкасць — калі нешта здаецца лёгкім для разумення, мы схільныя ўспрымаць гэта як дакладнае або праўдзівае. Тое самае здараецца, калі мы блытаем сваю ўпэўненасць з наяўнасцю рэальных доказаў.

Як адрозніць афект ад рэальнай інфармацыі?
Пра гэта можна напісаць шмат, але ёсць адзін вельмі эфектыўны рэцэпт:

КАЛІ ІНФАРМАЦЫЯ ВАМ ДАСПАДОБЫ, ДА ЯЕ ТРЭБА СТАВІЦЦА ЎДВАЯ СКЕПТЫЧНЕЙ

#propaganda | Doppelganger: маштабны зліў дакументаў фабрыкі хлусні

У Foreign Affairs выйшаў цікавы артыкул пра тое, чаму правільная, здавалася б, рэакцыя на расійскія дэзынфармацыйныя атакі — выкрыць і забаніць — гэта менавіта тое, што фэйкаробам і трэба. А яшчэ пра тое, як яны ўводзяць у зман крэмль.

На пачатку верасня расійскі дэзынфармацыйны праект Doppelganger зноў трапіў на першыя палосы. Упершыню гэты праект быў выкрыты ў 2022 амаль на самым старце свайго існавання. Dopprlganger распаўсюджвае фэйкавыя артыкулы, відэа і апытанні ў ЗША, Францыі, Нямеччыне і Ўкраіне па праблемах, якія палярызуюць грамадствы гэтых краін. Гэты праект у тым ліку кланаваў цэлыя сайты навінасных выданняў, змяшчаючы на іх уласныя фэйкавыя гісторыі, мемы і карыкатуры, і прасоўваючы іх праз сацсеткі.

З пераменным поспехам з фэйкавым кантэнтам змагаліся сацсеткі, фактчэкеры і спецслужбы. Перыядычна Doppelgagner трапляў у медыя, здабываючы славу магутнай крамлёўскай фабрыкі ілжы.

Як выявілася, за Doppelgagner стаіць прыватная маскоўская фірма Social Design Agency (дызайнеры, блін...). І ў рэшце рэшт ФБР атрымала доступ да 190 старонак нутраной дакументацыі гэтай канторы. Доступ да гэтых дакументаў таксама атрымала нямецкае выданне Süddeutsche Zeitung.

Калі раней акалічнасці працы Doppelganger былі загадкай, то цяпер 3000 асобных файлаў пралілі святло на шмат якія дэталі: мэты, метады, планы праектаў, KPI, справаздачы, пратаколы нарадаў, ідэі для новых фэйкаў і бюракратычныя працэдуры — усё стала здабыткам грамадскасці. Так, адна з найбуйнейшых дэзынфармацыйных кампаній у свеце пасля заканчэння Халоднай вайны была цалкам раскрытая.

І што ж мы даведаліся? Каротка наступнае:

1. Хаця Расія выкарыстоўвае новыя тахналагічныя метады распаўсюду дэзы, шмат якія метады засталіся нязменнымі з часоў Халоднай вайны.

2. Разам з заходняй аўдыторыяй падманутым аказаўся і сам крэмль — у плане эфектыўнасці дзейнасці кампаніі.

3. Найбольшую падтрымку агітатары Doppelganger атрымалі ад дэмакратычных СМІ — менавіта яны раскруцілі гэты праект, зрабілі яму PR і нават сама назва «Doppelganger» гэта таксама прыдумка заходніх журналістаў.

І гэты трэці пункт ясна паказвае, што ў падыходах СМІ да барацьбы з дэзай трэба нешта тэрмінова мяняць, бо цяперашнія захады хутчэй ствараюць для яе спрыяльныя ўмовы, чым шкодзяць.

Усе дэталі ў скарочаным перакладзе