?️گزارش‌های سلجوقی‌شناسی?️
✅️معرفی مقاله
عنوان:
شورش ارسلان ارغون، سهم خواهی یا تصاحب قدرت
نویسنده: محسن مومنی
نشریه: جستارهای تاریخی، دوره 14، شماره 2، آبان 1402، صص243-269
چکیده:
حاکمیت سلجوقیان بر فلات ایران، بخش مهمی از گذشته این سرزمین می باشد. ترکمانان سلجوقی با ساختاری قبیله ای موفق به شکست غزنویان گردیدند. سلطان طغرل متاثر از اندیشه های حکومتداری این دیوانسالاران به شیوه ملکداری متمرکز متمایل گردید. به تدریج جانشینان طغرل (آلپ ارسلان و ملکشاه) با هدایت دیوانسالاران ایرانی تلاش هایی برای افزایش قدرت سلطان انجام دادند، اما این شیوه حکومت، بخاطر ساختار قیبله ای و طرز تفکر آنان، مخالفانی نیز داشت. سران قبایل ترکمان و امرای قبیله ای علاقه ای به از دست دادن آزادی و اختیار خود در مقابل سلطان نداشتند. تا زمان مرگ سلطان ملکشاه سلجوقی با وجود تسلط یافتن اندیشه تمرکز قدرت بر قلمرو سلجوقیان، اما مخالفان تمرکز قدرت به صورت پنهانی در تکاپو بودند، چرا که بعد از مرگ سلطان ملکشاه و شروع نزاع های جانشینی، امکان ورود آنان به عرصه قدرت فراهم گردید. ارسلان ارغون یکی از فرزندان سلطان آلپ ارسلان بود که بعد از مرگ سلطان ملکشاه شورشی را در خراسان برای رسیدن به اهداف خود برپا کرد. مسئله اصلی که پژوهش حاضر با روش و رویکرد توصیفی- تحلیلی با استناد بر منابع اصلی و سکه های مربوط به دوران ارسلان ارغون به دنبال یافتن پاسخی برای آن می باشد متوجه این موضوع است، که ارسلان ارغون از شورش در مقابل بُرکیارق چه هدفی را دنبال می کرد؟ یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد ارسلان ارغون نه به دنبال تصاحب تاج و تخت بلکه هدف او تجزیه قلمرو سلجوقیان بزرگ و بدست آوردن قلمروی مستقل بوده است.
کلیدواژه‌ها:
ارسلان ارغون، بُرکیارق، بوری برس، خراسان ، شورش

لینک مقاله?
https://historicalstudy.ihcs.ac.ir/article_8944.html

historicalstudy.ihcs.ac.ir

شورش ارسلان ارغون، سهم خواهی یا تصاحب قدرت

حاکمیت سلجوقیان بر فلات ایران، بخش مهمی از گذشته این سرزمین می باشد. ترکمانان سلجوقی با ساختاری قبیله ای موفق به شکست غزنویان گردیدند. سلطان طغرل متاثر از اندیشه های حکومتداری این دیوانسالاران به شیوه ملکداری متمرکز متمایل گردید. به تدریج جانشینان طغرل (آلپ…

?️روئین دژ مراغه کجا واقع شده است؟

?️?️مبرهن ترین گزارش از موقعیت روئین دژ مراغه را زکریا قزوینی در آثار البلاد ارائه کرده است‌: " روئین دژ قلعه‌ای است در غایت حصانت از مراغه به سه فرسنگ در فضایی از زمین و حصانت... بر دور آن بساتین بسیار است. به یمین و یسار آن دو نهر است و بالای قلعه عمید آباد است که بستان است ... در برابر قلعه کوهی است، درون کوه چشمه آب شیرین است از آن آب به قلعه می‌آورند ... ." نیز یاد می‌کند از قریه‌ای بنام جنبذق که میان آن و میان قلعه روئین دژ یک فرسنگ فاصله بود است که چاهی داشته بس بزرگ و عمیق که بومی ها از آن چاه کبوتر صید می‌کردند.
بسیاری از محققان در خصوص موقعیت مکانی قلعه روئین دژ با شک و تردید میان دو موضع در مراغه بحث کرده‌اند، نخست گویجه قلعه در فاصله حدود ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان مراغه و دیگری قیزلار قالاسی در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی شهر مراغه.

آنچه می‌توان از متن آثارالبلاد قزوینی درک نمود آن است که  روئین دژ توسط دو نهر آب در راست و چپ خود محصور بوده است و دیگر آنکه بر بالای آن فضا کافی جهت زراعت بوده است، اینکه برخی گمان کردند عمید آباد بالا دست قلعه بوده است بعید است، از طرفی آب قلعه را از چشمه آبی از کوه مقابل تامین می‌کردند، سوال است که چرا آب را از رودخانه های همجوار تامین نمی‌کردند، همچنین باید پرسید فاصله ۳ فرسنگی قلعه از مراغه به کدام جهت جغرافیایی بوده است .
گویجه قلعه فاصله‌ای بسیار زیاد با مراغه دارد و با اطلاعات قزوینی همخوانی ندارد، قیزلارقالاسی نیز با آنکه از نظر فاصله بسیار نزدیک به گفته قزوینی می‌باشد و به خط مستقیم حدود ۱۶ کیلومتری شهر مراغه واقع شده. باز هم نمی‌توان به قطعیت گفت که همان روئین دژ است، اما باید خاطر نشان کرد که بسیار بسیار نزدیک به گفته قزوینی می‌باشد.

با وجود آنکه احتمالات مینورسکی و برخی پژوهشگرانی چون باباپور وغلامیه در خصوص قیزلارقالاسی قانع کننده نیست، اما تا زمانی که در مراغه جستوجو های گسترده و کاوش های علمی صورت نگیرد، می‌بایست قیزلارقالاسی را نزدیک ترین قلعه مراغه به روئین دژ گمشده بشمار بياوريم.

مسیر دسترسی به قیزلارقالاسی از طریق عبور از کنار روستای ورجوی و تازه کند می‌باشد با رسیدن به سه راهی تازه کند  به روستا قره‌ناز رفته و با عبور از جاده کوهستانی به سمت ارتفاعات لیلی داغ و مکان قرارگیری قیزلارقالاسی رسید، قلعه مذکور و غار مشهور آن حدود هفت کیلومتری جنوب شرقی روستای تازه‌کند واقع می‌باشند.
میزانی از دیواره بارو به صورت خشکچین در دامنه های جنوبی خودنمایی میکنند و در نقاط دیگر نیز این آثار خودنمایی می‌کند در سطح قلعه آثار حفاری غیر مجاز بسیاری رویت می‌شود. که جای تاسف دارد و بسیار آسیب به درک ما از سطح قلعه می‌رساند.
مساحت سطح قله کوه که قلعه بر آن بنا گردیده بالغ بر حدود ۱۴ هکتار می‌باشد که شگفت انگیز است و نشانگر اهمیت و وسعت و جمعیت در خور توجه این قلعه باشکوه است. و این مسئله نیز بر گزارش قزوینی جهت زراعت بر بالای دژ صدق می‌کند.
می‌توان با توجه به موارد مذکور قیزلارقالاسی را فعلا نزدیک ترین محوطه کوهستانی به روئین دژ گمشده در مراغه دانست هر چند چنانکه قزوینی میگوید این قلعه توسط دو نهر آب محصور نیست.
برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به:
سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری
جامع التواریخ رشیدالدین فضل‌الله
مراغه یونس مروارید
قلعه های آذربایجان و گیلان یحیی عسگری نمین
قلعه ها و استحکامات آذربایجان بهروز عمرانی و رحمت پور
آثارالبلاد و اخبارالعباد زکریا قزوینی
خلاصه مقالات همایش تاریخ و فرهنگ در منطقه سهند و خداجو

?️✒محمد صابر کارشناس ارشد تاریخ
?️✒ستاره غفاری دانشجوی دکتری تاریخ

?️روئین دژ مراغه کجا واقع شد است؟

?️با ظهور مجدد شاخه‌ای از خاندان روادیان در آذربایجان در اواخر قرن پنجم هجری‌قمری با نام احمدیلیان در دوران فرمانروایــی محمد تَپَر(۵۱۱_۴۹۸ه.ق) روبه رو میگردیم، مراغه به عنوان تختگاه این خاندان از جایگاه بالای برخوردار شد و به گفته زکریا قزوینی اقدامات عمرانی شایسته‌ای از طرف این خاندان در مراغه صورت گرفت. با مرگ سلطان محمود بن محمد به سال ۵۲۵ه.ق نفوذ احمدیلیان در حکومت  دربار سلجوقیان بالا گرفت و آقسنقر بن احمدیل( ف۵۲۹ه.ق) به عنوان اتابک داود بن محمود در تلاش بود تا اورا جانشین پدر سازد و دست آخر نیز در همان سال در همدان داود را به تخت فرمانروایـی سلجوقیان عراق نشاند.
در پی اقدام آقسنقر طغرل بن محمد( ۵۲۹_۵۲۶ه.ق) در همدان به مصاف او رفت و آقسنقر را شکست داد و در پی این شکست آقسنقر به همراه داود بن محمود به بغداد گریخت.
در نهایت چندی بعد از آن آقسنقر توانست شرایط را برای سلطنت مسعود بن محمد(۵۴۷_۵۲۹ه.ق) هامون ساخته و مسعود را به سلطنت برساند.
درگزارشات تاریخی که از پی مطالب مذکور از احمدیلیان در منابع منعکس شده است تا پایان کار آنان در مراغه در اوایل قرن هفتم قمری، نام روئین دژ نیز با آنان گره خورده است.
در سال های ۵۶۸ه.ق شورشی در روئین دژ همگام با یورش قزل ارسلان و جهان پهلوان بسوی تبریز و مراغه رخداد که این در زمان ارسلان‌آبه حاکم احمد‌یلی مراغه بود. 
فلک‌الدین بن ارسلان‌آبه احمدیلی پسر ارسلان‌آبه در سال ۵۷۰ ه.ق با اتابک پهلوان ایلدگز در مراغه وارد جنگ شد و اتابک پهلوان جهت تصرف شهرهای احمدیل به تختگاه او روئین دز حمله کرد و آن را در محاصره گرفت ولی کاری از پیش نبرد و مجبور به عقب نشینی شد.
از اوایل قرن هفتم هجری قمری خاندان احمدیلیان دیگر قدرت و شکوهی نداشتند و کاملا تحت تاثیر قدرت خاندان ایلدگز قرار گرفته بودند در سال ۶۰۴ه.ق با مرگ علاالدین کرپه ارسلان، اتابک ابوبکر ایلدگز به مراغه لشگر کشید و به جز روئین دژ تمام شهرهای  خاندان احمدیل را متصرف شد، تنها روئین دژ بود که برای خاندان احمدیل باقی ماند.  و در نهایت آخرین بازمانده این خاندان در روئین دژ زنی بود که در سالهای ۶۲۲_۶۲۴ه.ق تسلیم جلال‌الدین خوارزمشاه شد و به عقد او در آمد و به این ترتیب قلعه روئین دژ را تسلیم نمود و حکومت احمدیلیان نیز  در آستانه قدرگیری مغولان سقوط کرد.

ادامه مطلب??

?گفتگوهایی در سلجوقی شناسی ۲ گزیده گفتگو با دکتر روح الله اسلامی * ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ ▫️حکومت داری از دیدگاه خواجه نظام الملک طوسی • سیاست نامه نظام الملک در سنت های ادبیات فارسی و مباحث تاریخی مورد تحقیق و بررسی قرار می گیرد. اخیراً…

?بخشی از مقدمه مصحح :
"فزونی کاربرد کلمه ایران در منابع عصر صفوی (برخلاف دوره سلجوقی) که مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته و نیز آرمان نیرومند صفویان در ایجاد موجودیت مستقلی برای ایران از رهگذر تثبیت مذهب رسمی و توجه به مرزهای سیاسی، در منشآت صادقای تبریزی قابل پی‌جویی است و اکنون می‌توان دریافت که کاتب دست بر کتابت اسنادی یازیده که در ترسیم جغرافیای مطلوب صفویان و نیز ایران فرهنگی دارای اهمیت بوده‌اند و به نوعی این مجموعه بر دعاوی هویتی صفویه صحه گذارده است.
اینگونه است که میتوان آرمان صفویه  در ساختن دولتی مستقل، با بهره‌گیری از خاطره‌های تاریخی در بازآفرینی قلمرو سرزمینی ایران را در بینش و روش میرزا محمدصادق ناظم تبریزی کاتب منشآت صادقای تبریزی متبلور یافت"

منشآت صادقای تبریزی

پژوهش‌هایی که در حوزه‌ی تاریخ ایران پس از اسلام، به‌ویژه در نخستین ادوار آن (پیش از مغول)، صورت گرفته‌اند غالباً مبتنی بر منابع عربی بوده و پژوهشگران کم‌تر به منابع فارسی توجهی نشان داده‌اند. در این کتاب تاریخ‌نگاری فارسی و اهمیت آن در طول تقریباً سه قرن (قرن‌های دهم تا دوازدهم میلادی/چهارم تا ششم هجری قمری) به‌دقت بررسی و کوشش شده است تا علل پیدایش تاریخ‌نگاری فارسی و پیوند آن با تاریخ‌نگاری عربی و تاریخ‌نگاری در ایران پیش از اسلام مشخص شود. سبک و شیوه‌ی بیان، علت گزینش رویدادها، انگیزه‌ی مورخان، ممدوحان و مخاطبان آن‌ها، و نیز این نکته که مورخان فارسی‌زبان اصولاً درباره‌ی شایستگی زبان فارسی برای بیان موضوعات عالمانه چه نگرشی داشته‌اند از دیگر مباحث جذاب کتاب‌اند. بررسی کارکردهای سیاسی و فرهنگی تاریخ‌نگاری فارسی و نیز مقایسه‌ی بینش مورخان فارسی‌زبان با نگرش تاریخ‌نگاران اروپا، به‌ویژه در قرون وسطا، دیدگاه گسترده‌تری را درباره‌ی موضوع کتاب در اختیار خوانندگان علاقه‌مند می‌گذارد. جولی اسکات میثمی استاد بازنشسته‌ی زبان فارسی و پژوهشگر تاریخ و فرهنگ ایران در مؤسسه‌ی مطالعات شرقی آکسفورد است.

توضیحات : نشر ماهی

مقاله: بازنگری موقعیت قلعۀ مهرنگار دامغان نویسندگان: ✔️محمد صابر کارشناس ارشد تاریخ ایران بعد از اسلام دانشگاه تهران ✔️همایون خوشاقبال دانشجوی دکتری باستان‌شناسی دانشگاه تهران ( پژوهشگر سفال دوران اسلامی) چکیــده: حضــور اســماعیلیان نــزاری حــدود…