فرهنگ سُپُت از فرهنگ‌های نوسنگی شرق اروپا است که دامنه آن از کرواسی تا اسلونی و مجارستان کشیده شده است. دیرینگی این فرهنگ به ۵۰۰۰ سال پیش می‌رسد. خانه‌ها در فرهنگ سُپُت از چوب ساخته می‌شدند، چهارگوش و گاه دارای چندین دهلیز (اتاق) بودند.

دست‌سازه‌های این فرهنگ شامل جنگ‌افزارهای ساخته‌شده از استخوان، سنگ و ظرف‌های سفالی بود.

پ.ن.۱: نگاره مربوط است به یکی از گورهای پُپُوا زِملیا در شرق کرواسی متعلق به روزگار نوسنگی میانه (۴۳۰۰-۴۷۰۰ پیش از میلاد). در ناحیه پُپُوا زِملیا گورهای فراوانی وجود دارد که کودکان، به ویژه دختران، در آن به خاک سپرده شده‌اند. یک ظرف سفالی هم کنار سر پیکر دیده می‌شود.

پ.ن.۲: پُپُوا زملیا در زبان کروات به معنی «سرزمین پپوا» است. واژه «زملیا/zemlja» به چم «سرزمین/زمین» با واژه پارسی «زمین/zamin» هم‌ریشه است.

بن‌مایه:
? Freilich, Suzanne (2021). Reconstructing genetic histories and social organisation in Neolithic and Bronze Age Croatia. Scientific Reports.

https://t.me/eurasia_millennia

در سده شانزدهم و پس از آن‌که اروپاییان از راه سفرهای بازرگانی با زبان‌های بیشتری آشنا شدند، پیوند میان زبان‌ها و نیز خاستگاه آنها، توجهشان را جلب کرد.

در پایان سده هجدهم، قاضی بریتانیایی کلکته، سِر ویلیام جونز، به همانندی واژگانی و دستوری زبان‌های سانسکریت، لاتین و یونانی باستان و افزون بر آن، به تصادفی نبودن این همانندی‌ها پی برد (همانندی واژه father انگلیسی با pitar سانسکریت و pater لاتین و یونانی). تاکید وی بر وجود خاستگاه مشترک برای این زبان‌ها، به جنبشی برای سنجش زبان‌ها با هم و پیگیری پیوند میان آنها در اروپا، انجامید.

پیشرفت بزرگ، اما، در ۱۸۸۲ (پایان سده نوزدهم) به دست آمد؛ زمانی که یک زبان‌شناس آلمانی به نام یاکوب گریم، آن‌چه را که بعدها «قانون گریم/Grim's Law» نام گرفت، صورت‌بندی کرد. وی نشان داد دگرگونی‌های آوایی زبان‌ها چنان به‌سامان (قاعده‌مند) هستند که می‌توان با بررسی آنها به همانندی و پیوند میان زبان‌ها پی برد.

نگاره بالا نشان می‌دهد که دگرگونی‌های آوایی چگونه به شکل‌گیری زبان‌های خویشاوندِ انگلیسی و فرانسوی انجامیده است.

✍? خورشید صبوری
۲۳ اردیبهشت ۱۴۰۳

https://t.me/beyondlinguistics

افراد دارای پیوند ژنتیکی، رشته‌های طولانی DNA دارند که از نیای مشترک خود به ارث برده‌اند؛ این زنجیره‌های DNA، زنجیره‌های هویتی نسب‌بنیاد Identity By Decent (IBD) نامیده می‌شوند. خویشاوندان نسبی زنجیره‌های هویتی نسب‌بنیاد یکسان دارند و با بررسی همین زنجیره‌ها است که می‌توان افرادی که دارای نسبت خونی با هم هستند را شناسایی نمود.
به تازگی، ابزاری به نام anclBD طراحی شده که با آن می‌توان DNAهای ازدست‌رفته بر اثر گذر زمان را بازیابی نمود و شکاف‌های موجود در DNAهای ازبین‌رفته را پر کرد. پیش‌تر فقط شناسایی خویشاوندان تا درجه سوم، شدنی بود ولی این ابزار می‌تواند پیوند نسبی میان افراد تا شش درجه را شناسایی کند.

پژوهشگران این ابزار را روی بازه زمانی ۳۰۰۰ تا ۲۰۰۰ پیش از میلاد ـ هنگامه کوچ مردمان دامدار استپ از آسیا به اروپا ـ به کار گرفتند. زبان‌شناسان این مردمان را گویشوران زبان هند و اروپایی آغازین و باستان‌‌شناسان، آنان را مردمان فرهنگ یامنایا می‌خوانند. گفته می‌شود این مردمان، نخستین کسانی بودند که اسب را رام کردند و گاری و گردونه را ساختند. گواه‌ وجود این مردمان، نخست، گورهای به‌جای‌مانده از آنان در سراسر اوراسیا است که آن‌ها را «کورگان» می‌نامند و دوم، زبانی که آن را به کسان پس از خود دادند. تقریبا همه زبان‌های اروپایی به جز فنلاندی، مجاری و باسک و همه زبان‌های ایرانی و هندی برخاسته از همین زبان هند و اروپایی آغازین است.
پژوهشگران با بهره‌گیری از ابزار anclBD دریافتند فرهنگ یامنایا و فرهنگ آفاناسیوو که هزاران کیلومتر دورتر از فرهنگ یامنایا در نزدیکی کوه‌های آلتای در ورارود (آسیای میانه) شکل گرفته بود، ترکیب ژنتیکی همسانی دارند. این ابزار نشان داد که این مردمان می‌توانستند در مسافت‌های دراز بکوچند و در سرزمین‌های تازه زندگی کنند و بچه‌دار شوند.
این پژوهش هم‌چنین گواه‌ استوارتری برای خاستگاه مشترک زبان‌های ایرانی، هندی و اروپایی به دست داده است.

بن‌مایه:

Ringbauer, H., Huang, Y., Akbari, A. et al. Accurate detection of identity-by-descent segments in human ancient DNA. Nature Genetics 56, 143–151 (2024).

https://t.me/eurasia_millennia

Telegram

اوراسیا در دل هزاره‌ها

جستارهایی درباره فرهنگ‌ها و زبان‌های اوراسیای باستانی @khorshidsaboori

گواه‌های دیرین‌شناختی، باستان‌شناختی و ژنتیک نشان داده‌اند که فلات ایران یکی از کانون‌های اسکان انسان خردمند، در گام‌های نخست پس از بیرون شدن از افریقا بوده است.

فلات ایران در سنجش با دیگر سرزمین‌های غرب آسیا، زیستگاه مناسب‌تری بوده است و همسانی ژنتیکی میان جمعیت‌های باستانی و مدرن فلات ایران نیز این دستاورد دیرین‌شناختی را تأیید می‌کنند.

بن‌مایه:

? Vallini, L., Zampieri, C., Shoaee, M.J. et al. (2024). The Persian plateau served as hub for Homo sapiens after the main out of Africa dispersal. Nature Communications, 15, (1882)

✍?خورشید صبوری

https://t.me/eurasia_millennia

Telegram

اوراسیا در دل هزاره‌ها

جستارهایی درباره فرهنگ‌ها و زبان‌های اوراسیای باستانی @khorshidsaboori

شادباش دوباره برای فرارسیدن نوروز و بهار???

با موشکافی به واگویی واکه /o/ در واژه /dobāre/ از سوی کودکان همخوان در آهنگ بالا، گوش کنید.

واکه /o/ در زبان فارسی پسین، نیم‌باز، نیم‌گرد و کوتاه است. اما در زبان انگلیسی چنین نیست. از این‌رو، کودکان فارسی‌زبان که فارسی را با لهجه انگلیسیِ‌ آمریکایی، سخن می‌گویند، در واگویی این واکه به شیوه آواشناختی فارسی، با دشواری روبه‌رو می‌شوند و آن را به گونه‌ای متفاوت و نزدیک به واکه /e/ ادا می‌کنند. با این‌همه، قاعده همگونی واج‌ها را در واگویی واژه /dobāre/ از سوی این کودکان نیز نمی‌توان نادیده گرفت.

و همه این‌ها نتیجه تداخل زبان نخست (انگلیسی) در زبان دوم (فارسی) این کودکان است.

✍?خورشید صبوری

@beyondlinguistics

رقص کرمانجی بجنوردی که به شیوه‌ای کمابیش همسان، در دیگر شهرهای استان خراسان شمالی و نیز قوچان و درگز انجام می‌شود.

گفتنی است ویدیوی بالا ، نخستین‌بار در سال ۲۵۳۴شاهنشاهی (۱۳۵۴ خورشیدی) در تلویزیون ملی ایران، پخش شده است.

نوروز بر همگان فرخنده و خجسته باد.

?
?
❤️

✍?خورشید صبوری

@beyondlinguistics

زمانی، حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان گفته بود که زبان فارسی را باید زبان دَری خواند. محمدکاظم کاظمی، شاعر افغانستانی، سروده‌ای در پاسخ به حامد کرزی سرود که آن را در زیر می‌بینید و می‌خوانید:

وطن فارسی؛ تقدیم به فارسی‌ستیزان افغانستان

**خواب دیدی که شاخه‌های کهن زیر پای تو نردبان شده‌اند
و سخن‌گستران این سامان به دکان تو ترجمان شده‌اند

خواب دیدی که خطه خورشید همه دربست، در قباله توست
«کابل» و «بلخ» و «بامیان»، با تو «کابل» و «بلخ» و «بامیان» شده‌اند!!

خواب دیدی که مشت می‌کوبی همچنان با تمام نیرویت
ولی این را بدان که سندان‌ها همه با مشت، امتحان شده‌اند.

وطن فارسی نه آن قریه است که به تاراج این و آن برود
روزگاری در این وطن، حتی مغولان، فارسی‌زبان شده‌اند

این وطن مرز روشنی دارد؛ مرز آن، واژگان «شهنامه» است
وارثان «خزانه» را چه شده است که در این خطه، مرزبان شده‌اند؟

قابل ذکر نیست البته؛ شاعران برادر ما هم
شاعر قابلی اگر شده‌اند، با «گلستان» و «بوستان» شده‌اند**

پ.ن.: این سروده در ۲ اردیبهشت ۱۳۹۴ سراییده شده است.

✍?خورشید صبوری

@beyondlinguistics

فارسینما عنوان جایزه‌ای است در جشنواره فیلم فجر و از چند سال پیش به فیلم‌هایی داده می‌شود که زبان فارسی در آن‌ها مورد توجه قرار گرفته باشد. با این‌همه در جشنواره امسال فیلم فجر، این جایزه به هیچ‌یک از فیلم‌ها داده نشد و حتی فیلم «پروین» که بر اساس زندگی زنده‌یاد پروین اعتصامی ساخته شده نیز نتوانست این جایزه را از آن خود کند.
گفتنی است که دست‌اندرکاران جایزه فارسینما، از فیلم «پرویز خان» ساخته شده بر اساس زندگی زنده‌یاد پرویز دهداری، به جهت توجه موشکافانه، به‌جا و به اندازه به دیگر گویش‌ها و لهجه‌ها سپاسگزاری کردند.

متن کامل خبر را در هفت‌راه بخوانید.

✍?خورشید صبوری

@beyondlinguistics

دکتر حسن انوری در بخش پایانی کتاب «راز ماندگاری ایران» خطاب به خودباختگان تُرک‌شده در ترکیه:

«... باشد که جسم مولانا از آنِ شما باشد. اما روح مولانا، که نمی‌توانید آن را درک کنید، از آنِ ایران است. در این عبارت نیز ایران همان معنا را دارد که در شعر فردوسی است. ...»

@beyondlinguistics